Pytania Łaszewski wraz z opracowaniem.doc

1) GALICJA W DOBIE AUTONOMII – WŁADZE PAŃSTWOWE I SAMORZĄD. 
2) ORGANIZACJA PAŃSTWA W OKRESIE BEZKRÓLEWIA
3) POZYCJA MONARCHY W KONSTYTUCJI 3 MAJA

4) WŁASNOŚĆ W I RP

5) ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH I JEJ OGRANICZENIA.

6) SĄDY W KSIĘSTWIE WARSZAWSKIM
7) WOJEWODA W II RP.

8) ŚRODKI ODWOŁAWCZE W POLSKIM PROCESIE ZIEMSKIM
8a) ŚRODKI PRAWNE PRZECIW WYROKOM
9) ŚRODKI UMACNIANIA UMÓW

10) PODSTAWY PRAWNE DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ
11) ŹRÓDŁA PRAWA I ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA W RP SZLACHECKIEJ
12) ZASTAW W POLSKIM PRAWIE ZIEMSKIM
13) ZASTAW BEZ DZIERŻAWY
14) PRAWO WŁASNOŚCI I JEGO OGRANICZENIA W POLSCE ŚREDNIOWECZN.

15) STATUTY KAZIMIERZA WIEKLIEGO I ICH ROZWÓJ
16) PROCES ZIEMSKI W OKRESIE DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ

17) SĄD KRÓLEWSKI, MONARSZY
18) SĄDY ZIEMSKIE

19) SĄD SEJMOWY
20) INSTYTUCJA ORDYNACJI
21) POZEW I POZYWANIE W POLSKIM PROCESIE ZIEMSKIM

22) ARTYKUŁY HENRYKOWSKIE
23) PRAWA KARDYNALNE
24) PRAWO SPADKOWE W POLSCE PRZEDROZBIOROWEJ
25) PALESTRA W POLSCE PRZEDROZBIOROWEJ
26) RZĄD W KONSTYTUCJI 3 MAJA

27) PROCES USTAWODAWCZY W KONSTYTUCJI 3 MAJA
28) WŁADZA WYKONAWCZA W KONSTYTUCJI 3-go MAJA.
29) REFORMA SĄDOWNICTWA NA SEJMIE 4-LETNIM
30) SĄDOWNICTWO W KRÓLESTWIE POLSKIM

31) USTRÓJ KRÓLESTWA POLSKIEGO
32) RZĄD W KSIĘSTWIE WARSZAWSKIM.
33) RECEPCJA PRAWA FRANCUSKIEGO W POLSCE 
34) SĄDY POWSZECHNE W II RP
35) SĄDY SPECJALNE II RP
36) NOWELA SIERNIOWA
37) ODPOWIEDZIALNOŚĆ WŁADZ WYKONAWCZYCH W KONSTYTUCJI MARCOWEJ I  KWIETNIOWEJ.

38) POZYCJA PREZYDENTA W KONSTYTUCJI KWIETNIOWEJ
39) ODPOWIEDZIALNOŚĆ RZĄDU W KONSTYTUCJI KWIETNIOWEJ
40) ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI KONSTYTUCYJNEJ I POLIT. W II RP
41) SYSTEM PRAWA WYBORCZEGO W II RP
42) KOMISJA KODYFIKACYJNA I JEJ DOROBEK
 

1) GALICJA W DOBIE AUTONOMII – WŁADZE PAŃSTWOWE I SAMORZĄD.

Na mocy dwu aktów prawnych wydanych przez cesarza: Dyplomu październikowego z 1860 i Patentu Lutowego z 1861, Galicja otrzymała statut przyznający autonomię.

Władze państwowe: Najwyższą władzę krajową, realizującą autonomicznie uprawnienia Galicji był Sejm Krajowy (zwiazane z ustrojem rolnym, budowlami publicznymi i budżetem krajowym) oraz przekazywane ustawami ogólnopaństwowymi (sprawy gmin, wyznaniowe i stanowienie przepisów o organizacji sądownictwa, władz administracji, prawa sadowego). Także uprawnienia związane z kontrolą władz rządowych funkcjonujących w Galicji. Organem wykonawczym Sejmu Krajowego był Wydział Krajowy, który nadzorował samorząd terytorialny; wybierany przez Sejm, przewodniczył mu (Sapiecha) marszałek. Wybory do Sejmu Krajowego odbywały się w czterech kuriach wyborczych:

- wielki właśności ziemskiej

- izb przemysłowo – handlowych

- miast największych

- gmin wiejskich i miejskich

Uprawnienia Wydziału Krajowego: sprawy związane z przygotowaniem projektów ustaw sejmowych, polityką zagraniczną, kontrolą samorządu terytorialnego.

Władze samorządowe:

Samorząd terytorialny funkcjonował na szczeblu:

a) powiatu – jego organem uchwałodawczo – kontrolującym była rada powiatowa wybierana w systemie kurialnym na 6 lat, a organem wykonawczo – zarządzającym wydział powiatowy. Kompetencje samorządy powiatowego: nadzór nad gminą, sprawy lokalne.

b) samorząd miejski – sprawowany przez radę miejską i magistrat. Rada miejska – organ uchwalajacy i nadzorujący; magistrat – organ zarządzająco – wykonawczy, przewodniczył mu prezydent lub burmistrz.

c) samorząd wiejski: należał do: rady gminnej, zwierzchności gminnej i naczelnika gminy. Uprawnienia: sprawy zarządu majątkiem, uchwalania budżetu, komunikacji, szkolnictwa, policji miejscowej, też sprawy przekazane przez władze państwowe, np.: sciąganie podatków.   

2) ORGANIZACJA PAŃSTWA W OKRESIE BEZKRÓLEWIA
Okres bezkrólewia wymagał specjalnej organizacji państwa. Zasady tej organizacji ukształtowały się w czasie pierwszego bezkrólewia po śmierci Zygmunta Augusta i drugiego po wyjeździe z Polski Henryka Walezego. Pełnia władzy wówczas przechodziła w ręce szlacheckich konfederacji kapturowych. Na czele państwa stał intrrex- kierownik administracji i reprezentant państwa. Funkcja ta przysługiwała prymasowi. Jego zadaniem było przygotowanie i przeprowadzenie elekcji. W okresie bezkrólewia zwoływano 3 sejmy: konwokacyjny, elekcyjny i koronacyjny.
- na sejmie konwokacyjnym zawiązywano konfederację generalną (konfederacja to związek powstały przez indywidualny akces stanu szlacheckiego, którego celem było w okr. bezkrólewia działanie w zastępstwie władzy państwowej lub wymuszenie na władzy określonych postulatów), określano czas i miejsce elekcji.
- na sejmie elekcyjnym (obradował na polu elekcyjnym) wysłuchiwano pełnomocników kandydatów do tronu, spisywano egzorbidacje (postulaty zmierzające do naprawy złych zarządzeń poprzednio panującego), układano pacta conventa (umowa publiczno prawna pomiędzy szlachtą a elektem zawierająca zobowiązania osobiste elekta w zakresie polit. zagr., finansów, wojska, a zgoda na nią była warunkiem elekcji).
- na sejmie koronacyjnym – w Krakowie, złoż z 3 stanów, koronowano elekta, odbierano od niego przysięgę koronacyjną i uzyskiwano generalne potwierdzenie praw (sejm ten zatwierdzał prawa uchwalone na konwokacji i elekcji. 
Sądownictwo należało do sądów kapturowych – typu sądów konfederackich działających tylko w czasie bezkrólewia.
Od 1573r. rozpoczęły się wolne elekcje (zawsze pod Warszawą) – przyniosły one zmianę sposobu wyboru króla na elekcję virtim (prawo wyborcze miał każdy szlachcic, oraz mieszczanie, których miasta uzyskały prawa szlacheckie. Głosowanie odbywało się województwami, wybór króla miał być jednomyślny. W okresie I wolnej elekcji Henryka Walezjusza oprócz pacta conventa sformułowano podstawowe zasady ustroju państwa i stanów – artykuły henrykowskie.    
 

3) POZYCJA MONARCHY W KONSTYTUCJI 3 MAJA

Konstytucja wprowadziła istotne zmiany w pozycji monarchy.

a) wprowadzenie zasady dziedziczności tronu i zniesienia wolnej elekcji:

- monarcha utracił pozycję odrębnego stanu sejmującego, przewodnicząc jednak Senatowi

- tracił również prawo sankcji ustawodawczych, nie ma też prawa veta

- może jednak zasiadać w Senacie, ma prawo do dwóch głosów

- monarcha zwołuje parlament i od niego wychodza akty prwne i uchwały sejmowe

- do króla należy nadal incjatywa ustawodawcza, wespół ze Strażą Praw, mógł zwołać sejm na sesję nadzwyczajną

- posiadał też prawo łaski

- nominował najwyższych urzędników

- przewodniczył Straży Praw

Przyjęto zasadę nieodpowiedzialności monarchy, wprowadzając odpowiedzialność ministrów ze Straży Praw, którzy musieli kontrasygnować wydawane przez monarchę akty.

Formalne zachowanie pozycji króla → faktyczne przesunięcie władzy na ministrów.

4) WŁASNOŚĆ W I RP.
Szlachecka własność ziemska była z reguły własnością alodialną. Umacniała ona pozycję szlachty (zwolnioną od ograniczeń z tytułu regaliów). Własność typu lennego utrzymywała się na ziemiach ruskich. Wynikała ona z potrzeby zapewnienia obrony zamków przez zobowiązanych do służby wojskowej ziemian (szlachta zależna od starosty, pozbawiona praw politycznych). W XVII w. w niektórych latyfundiach magnackich odradzają się formy własności warunkowej. Osiadła tam nie posiadająca praw politycznych szlachta zależna, zwana „manami”, użytkowała ziemię na prawie lennym i podlegała swoim panom (skutek regresu i powiększającej się siły magnaterii).
Grunty folwarczne stanowiły przedmiot niepodzielnej własności panów. Chłopi poddani zaś użytkowali ziemie dziedzicznie. Użytkowanie dziedziczne utraciło w większości dóbr prywatnych, co było wynikiem wzrostu poddaństwa, charakter własności podległej (pan mógł nią swobodnie dysponować). Niektóre grupy chłopów posiadały tzw. dobre prawa do ziemi. Występowały one w postaci „prawa zakupowego” i dzierżawy wieczystej zwanej emfiteuzą. Ich wspólną cechą było prawo dziedziczenia przez zstępnych obojga płci i dysponowanie nimi za życia. Obrót kontrolowały dominalne sądy wiejskie, które orzekały też w sprawach spornych. Zachowały się również inne formy własności podległej takie jak: sołectwa, wójtostwa, młyny, gospodarstwa olędrów. W dobie nowożytnej własność działek miejskich i podmiejskich ogrodów uległa zmianie na własność alodialną, a obciążający ją czynsz – na rzecz króla w miastach królewskich, czy pana w miastach prywatnych nabrał charakteru ciężaru realnego.
O przeniesieniu tytułu własności przy jej nabyciu decydowało dokonanie wpisu (inskrypcji) do ksiąg sądowych. Należało dokonać tego w księgach sądu, w którego okręgu były położone dobra i który miał tzw. prawo wieczności.     

5) ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH I JEJ OGRANICZENIA.
Osobą w obliczu prawa był tylko ten człowiek który posiadał zdolność prawną – mógł stanowić przedmiot prawa. Nie byli osobami wg prawa niewolnicy oraz pozbawieni praw wywołańcy, którzy byli umarli dla prawa, nie posiadali żadnych praw (śmierć fikcyjna). 
Zdolność do czynności prawnych – to zdolność do składania i przyjmowania oświadczeń woli, które powodują powstanie, wygaśnięcie, bądź zmianę stosunku prawnego. Zdolność do czynności prawnych uzyskiwało się po osiągnięciu pełnoletności, czyli lat sprawnych: dziewczęta 12 lat, chłopcy 15. W średniowieczu charakterystyczne były różnice (ograniczenia) w zakresie zdolności prawnej i zdolności do działania. Zależały one od:
1) przynależności jednostki do określonej grupy społecznej: najszerszy zakres zdolności przysługiwała rycerstwu – szlachcie (zwłaszcza prawo własności ziemi). Pozbawieni jej byli niewolni.
2) płci: pełnię praw posiadali mężczyźni. Dojrzały mężczyzna uzyskiwał zdolność do działań prawnych, a dziewczyna pozostawała pod opieką rodziny do wyjścia za mąż. Kobiety były wyłączone od spadkobrania nieruchomości.
3) przynależności państwowej: ograniczone były prawa cudzoziemców, np. w spadkobraniu.
4) przynależności etniczno-wyznaniowej: poważnie ograniczona zdolność prawa Żydów (nie mogli zawierać małżeństw z chrześcijanami), posiadali jednak uprawnienia szczególne (pożyczki na procent - lichwa). Pewne ograniczenia dotyczyły także Tatarów (zakaz małżeństw z chrześcijanami, uczestniczenia w sejmikach, pełnienia funkcji urzędników ziemskich.             

6) SĄDY W KSIĘSTWIE WARSZAWSKIM
Sądy opierały się na zasadach: niezawisłości sądów gwarantowana przez przepisy o dożywotności urzędu sędziowskiego i pozostawienie monarsze tylko prawa łaski i ostatecznej wykładni prawa), jawności postępowania i formalnej równości wobec prawa (sądownictwo powszechne). Konstytucyjne oddzielenie sądownictwa cywilnego od karnego. 
SĄDY CYWILNE:
Sądy pokoju – to najniższa instancja w sądownictwie cywilnym. Utworzone w każdym powiecie. Skład:
- 3 sędziów pokoju (mianowani przez króla wybr. przez sejmik powiatowy, funkcję pełnili pojedynczo – co 4 miesiące każdy; obowiązki: przeprowadzanie próby ugody pomiędzy stronami w spr. podległych I Instancji Trybunałom Cywilnym, sprawy opiekuńcze),
- podsędków (urzędników o kwalifikacjach sędziowskich, uprawnienia: orzekali jednoosobowo w sprawach spornych mniejszej wagi)
- pisarza i podpisarzy.   
Trybunały Cywilne – funkcjonowały w każdym departamencie. Skład: prezes i 6 sędziów. Sądziły w kompletach 3-osobowych. W I instancji orzekały w spr. Nie zastrzeżonych dla innych sądów, w II instancji rozpatrywały apelacje od wyroków sądów pokoju.
Sąd apelacyjny – funkcjonował w Warszawie. Dzielił się na 4 wydziały i sadził w 5-osobowych kompletach orzekających. Skład: I prezes, prezesi, członkowie.
Trybunały handlowe – działały w niektórych miastach Księstwa. Orzekały w sprawach kodeksu handlowego. Skład: kupcy wybrani przez zgromadzenie kupieckie. Tam gdzie sądów handlowych nie było jurysdykcję w tym zakresie sprawowały trybunały cywilne.

SĄDY KARNE:
- Sąd policji prostej – orzekał w spr. Wykroczenia zagrożonych kara policyjną do 5 dni aresztu lub do 30zł grzywny. Skład: podsędek sądu pokoju, lub w jego zastępstwie pisarz tego sądu. W ten sposób sądownictwo karne w szczebli najniższym połączone było z sadownictwem cywilnym. W tych miastach (wsiach), gdzie brak sądów policji prostej funkcje te pełnili burmistrzowie i wójtowie (bądź właściciele dóbr).
- Sądy policji poprawczej – 2, 3 w każdym departamencie. Skład: podsędek kryminalny, pisarz i jego pomocnicy. W rozprawie też podsędek sądu pokoju jako sędzia miejscowy. Kompetencje I instancji: występki obłożone karą 5 lat więzienia lub więcej niż 30 zł grzywny. II instancja orzekała w spr. Apelacji od sądów policji prostej.
- Sądy kryminalne – 1 na 2 departamenty. Skład: prezes, 2 sędziów, asesor, pisarz.
I instancja: sprawy o zbrodnie obłożone kara kryminalną powyżej 5 lat więzienia lub karą śmierci. II instancja: apelacje od wyroków sądów policji poprawczej.    
- Sąd kasacyjny – połączenie w instancji najwyższej sadownictwa cywilnego i karnego. W Księstwie Warszawskim funkcje te pełniła Rada Stanu. W trybie kasacyjnym mogły być zaskarżone wszystkie wyroki ostateczne sądów cywilnych i karnych z powodu naruszenia przez te sądy prawa materialnego, bądź procesowego. Kiedy Rada Stanu kasowała zaskarżony wyrok przekazywała go do ponownego rozpatrzenia sądowi innemu, równemu stopniem z sadem którego wyrok kasowała. Każdy wyrok mógł być zaskarżony do rady stanu 3-krotnie (3 raz zobowiązywał do przedłożenia sprawy monarsze przez RS, jego wykładnia była ostateczna).  



8) ŚRODKI ODWOŁAWCZE W POLSKIM PROCESIE ZIEMSKIM
Środki odwoławcze od wyroku:
a) remisja – XIV-XVw.; jeśli sąd w toku procesu przekazywał sprawę do rozstrzygnięcia sądowi wyższemu (np. wiecowemu, królewskiemu), na żądanie strony, która dowiodła, że właściwym dla niej jest sąd wyższy (np.wiecowy dla możnowładców). W obliczu braku apelacji strony często starały się o remisję. Sądy niższe zwracały się też z pytaniem wynikającym z toku procesu. Odpowiedź sądu wyższego była dla sądu niższego wskazówką w dalszym postępowaniu.      
b) nagana sędziego – (nie występowała na Mazowszu) w prawie ziemskim wykształciła się przed instytucją apelacji. Nagana sędziego stanowiła element namiastki apelacji. Polegała na tym, że strona niezadowolona z wyroku (lub postanowienia procesowego) pozywała sędziego o niesprawiedliwe sądzenie. Nagana na sędziego aby mieć moc prawną powinna być złożona zaraz po wyroku. Niezadowolona z wyroku sędziego strona prosiła tegoż sędziego o woźnego, który pozywał go z pozwem ustnym. Sędzia naganiony musiał się wstrzymać od sądzenia wszystkich spraw, gdyż nagoniona została jego część jako sędziego. Przeprowadzano nowy proces pomiędzy naganiającym (powodem), a sędzią pozwanym (miał bliższość do dowodów, gdyż oczyszczał się z zarzutów). Aby ograniczyć dezorganizujące prace sądów nagany sędziów wprowadzono przepis, że naganiający winien złożyć kocz (koc) w futrach, później w pieniądzu, której wartość zależała od godności sędziego (im wyższa tym wyższy kocz). Proces zasadniczy w czasie procesu o naganę zawieszano, a wyrok tego drugiego wpływał decydująco na proces główny. Jeśli wygrał nagoniony sędzia zatrzymywał kocz, a wyrok w sprawie głównej nabierał mocy, jeśli było odwrotnie sędzia zwracał kocz, tracił urząd, a nagoniony wyrok zostawał uchylony.       

Proces ziemski – został unormowany przez Formula Processus (1523) – kodyfikację prawa procesowego, która dokonała skrócenia i odformalizowania procesu, wprowadzając też instytucję apelacji. Spowodowała uproszczenie egzekucji wyroków oraz przeniesienie jej z ruchomości na nieruchomości.
8a) Środki prawne przeciw wyrokom:
a) wprowadzenie apelacji – w XVI w. ukształtowała się jako środek zwyczajny służący do zmiany lub uchylania niesłusznego – wg jednej ze stron – wyroku. Proces w apelacji toczył się między tymi samymi stronami, które występowały w sądzie niższym, a apelacja dopuszczalna była przeciw wyrokom stanowczym. Od utworzenia Trybunału Koronnego rozpatrzenie apelacji od wyroków sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich należało wyłącznie do tego sądu. Apelacja wstrzymywała egzekucję do ostatecznego rozstrzygnięcia (oprócz segzek. w sprawach granicznych). W sądach wiejskich chłopi mogli odwoływać się od ławy wiejskiej do sadu zamkowego, zaś w dobrach prywatnych do sądu pana.
b) mocja – przywrócona w 1538r. forma nagany sędziego, która nie była skierowana przeciwko czci sędziego, nie zawieszała go w funkcjach, lecz wstrzymywała jedynie sądzenie sprawy, w której został naganiony. W razie przegranej sędzia nie tracił urzędu, musiał tylko zwrócić kocz i uiścić na rzecz naganiającego karę pieniężną. Mocję przeciw sędziemu grodzkiemu rozp. Przed sądem sejmowym, przeciw sędziom ziemskim i podkomorzemu przed Trybunałem Koronnym.
c) gravamen – polegał na pozwaniu odmawiającego przyjęcia apelacji lub mocji sędziego (przyczyna nadużyć) przed sąd wyższej instancji, co nie wstrzymywało wykonania wydanego przez niego wyroku.
d) wznowienie procesu – dopuszczano do niego w razie znalezienia nowych dokumentów, o których nie wiedziała strona przed wydaniem wyroku, oraz w razie skasowania wyroku przez dekret nowego kompletu Trybunału. (spowodowało to do nadużyć i anarchizacji życia prawnego zwłaszcza w czasach saskich.
e) male obtentum – nadzwyczajny środek prawny stosowany przeciwko wyrokowi zaocznemu. Terminem tym nazywano wyroki niewłaściwie, podstępnie uzyskane. Sąd badał wyrok, a jeśli dopatrzył się niewłaściwości uchylał go i rozpisywał nową sprawę.  

9) ŚRODKI UMACNIANIA UMÓW
Celem zagwarantowania wykonania zobowiązania lub jego nienaruszalności umacniano umowy na różne sposoby:
a) przysięga – w umowach prywatnych, jej naruszenie miało powodować karę bożą.
b) litkup – zwyczaj biesiady lub poczęstunku przez nabywcę dla wzmocnienia umowy. Miał upamiętnić uczestnikom i świadkom transakcji jej dokonanie, a w razie potrzeby zapewnić jej potwierdzenie przed sądem. Z czasem nabywca wręczał zbywcy niewielką sumę pieniężną – stąd wprowadzono litkup od zadatku.      
c) załoga – zwyczaj szlachecki, polegał na tym że osoba odpowiedzialna miała w razie nieuiszczenia świadczenia w terminie przybyć wraz z określoną liczbą służby i koni do karczmy i przebywać na własny koszt tam dopóki nie wykona świadczenia (poprzez koszty skłaniało to dłużnika do uiszczenia długu).
d) łajanie – wśród szlachty, była to zgoda dłużnika na łajanie go (obelżywymi słowami, listami łającymi) przez wierzyciela w razie nie zapłacenia długu w terminie. 
e) zakład – (vadium), mógł być nałożony przez władzę (umowny) lub urzędnika (urzędowy). Było to ustanowienie obowiązku zapłacenia określonej sumy na wypadek niewykonania świadczenia lub dokonania jakiegoś czynu, którego spełnieniu chciano przeszkodzić (np. zajazdu).
f) cenzura kościelna – dodawana do umowy jako groźba na wypadek jej niedotrzymania np. groźba klątwy lub gniewu Boga.   
g) zadatek – danie kontrahentowi pewnej sumy pieniędzy, jako dowód chęci dotrzymania umowy. Zaliczany na poczet strony ofiarującej. Gdy nabywca odstępował od umowy tracił go na rzecz zbywcy.
h) zastaw – najbardziej powszechny, ma na celu umocnienie i zabezpieczenie zobowiązań
i)  rękojemstwo – z uznania roli rękojmi, jako sui generis pośrednika między wierzycielem, a dłużnikiem wykształciła się odpowiedzialność posiłkowa rękojmi, który odpowiadał o tyle, o ile dłużnik nie wykonał świadczenia. Dłużnik musiał wynagrodzić rękojmi wszelkie szkody, jakie mógł on ponieść z tytułu rękojemstwa. Był też zobowiązany do zastępstwa i obrony rękojmi. Rękojemstwo kmieci – ponieważ realizacja praw wychodu chłopa bywała utrudniona w skutek jego zadłużenia u pana, właściciel dóbr, który chciał ściągnąć chłopa, występował jako rękojmia wobec pana, od którego chłop odchodził poręczając w określonym terminie przez odchodzącego chłopa wszystkich zobowiązań.     

10) PODSTAWY PRAWNE SZLACHECKIEJ
Podstawy prawne demokracji szlacheckiej stanowione były przede wszystkim za pośrednictwem przywilejów ogólnych i praw w nich zawartych nadawanych całemu stanowi szlacheckiemu, uzyskującemu przewodnie stanowisko wśród ówczesnych stanów. Prawa polityczne szlachty ulegały ciągłemu rozszerzaniu. Począwszy od przywileju Budzie (1355, Ludwik Węgierski, otrzymała zniesienie (stanu) stacji w dobrach szlacheckich i rezygnacja króla z nowych podatków), przywilej koszycki (1374, L. Węgierski, który ograniczył rolę szlachty przy budowie zamków, zmniejszył poradlne do 2 groszy od łanu chłopskiego, zobowiązał władcę do minowania urzędników spośród szlachty osiadłej na danej ziemi, a starostów spośród Polaków), przywilej czerwiński 1422 Władysława Jagiełły: zakaz konfiskaty dóbr szlacheckich bez wyroku sądowego, nakazywał sądzić szlachtę tylko wg prawa pisanego i wprowadzał zakaz łączenia urzędów starosty i sędziego ziemskiego. Przywilej jedleńsko-krakowski (Wł. Jagiełło 1430 i 33) wprowadzał nietykalność osobistą szlachty – dotąd nie można było uwiezić osiadłego szlachcica, ani ukarać go bez wyroku sądowego (neminem captivabimus nisi iure victim). Ogromną rolę w tym zakresie odegrały przywileje nieszawkie z 1454r. Kazimierza Jagiellończyka, które wprowadzały zakaz zwoływania pospolitego ruszenia, stanowienia nowych praw i podatków bez zgody sejmików ziemskich przez co doprowadziły zapoczątkowania okresu wzrostu znaczenia politycznego średniej szlachty, rozwoju demokracji szlacheckiej, w której szlachta miała decydujący głos we wszystkich sferach życia politycznego i gospodarczego, przy jednoczesnym wyłączeniu innych stanów. Kolejnym kluczowym elementem było utworzenie przez posłów delegowanych przez sejmiki na sejm walny Królestwa odrębnej izby poselskiej i usankcjonowanie równouprawnioną  w stosunku do możnowładczych senatorów roli posłów ziemskich przez konstytucję Nihli Novi z 1505r. Odtąd zgoda posłów ziemskich była konieczna do ustanowienia nowych praw.       

11) ŹRÓDŁA PRAWA I ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA W RP SZLACHECKIEJ

W dobie RP szlacheckiej istotną rolę odgrywało prawo zwyczajowe ( w zakresie stosunków prywatno – prawnych) oraz prawo stanowione (publiczno – prawych). Jego podstawowym żródłem były konstytucje (wieczyste i czasowe). Normy ustrojowe niezmienne to artykuły henrykowskie (1573 r.) łączone od 1632 r. z pacta conventa w jeden akt prawny. Od 1543 r. konstytucje sejmowe redagowane w języku polskim, drukowane i rozsyłane do poszczególnych ziem. Obok konstytucji sejmowych król wydawał edykty, artykuły wojskowe, ordynacje. Partykularnym żródłem prawa były lauda sejmikowe wpisywane do ksiąg sejmikowych. Źródła prawa polskiego nie były ujęte w jednolity system.

- Najważniejsze prawa stanowione (statuty i konstytucje) zostały wydrukowane w tzw. Statucie Łaskiego, traktowany jest jako podstawowy, fundamentalny zwód prawa polskiego ziemskiego.

- Komisja kodyfikacyjna przygotowała w 1523 r. projekt kodyfikacji procesu sądowego: Formila Processus (skodyfikowany dział prawa sądowego)

- 1532 r. opublikowano projekt Korektury Prawa (Taszyckiego); objął w 929 r. artykułach ustrój sądów, proces, prawo karne, prywatne, prawo stanów oraz formuły czynności prawnych

- w I poł XVIIIw. zapoczątkowano ważne wydawnictwo ustaw i konstytucji polskich – volumina legum – miało objąć całość ustawodawstwa RP

Źródła prawa – to normy postępowania obwarowane przymusem państwowym, dzięki czemu mają moc prawną

Prawo stanowione – są to normy wydawane przez organy władzy państwowej (monarchą lub sejm) to najczęściej statuty (wydawane ustnie); w monarchii stanowej pojawią się statuty K. Wielkego

Prawo zwyczajowe – powstaję, gdy władze państwowe swoimi decyzjami lub wyrokami sankcjonują zwyczaje regulujące postępowanie jednostek (ziemie polskie – XI w. głównie dotyczy prawa karnego i procedur postępowania przed sądami) prawo prywatne – system prawa zwyczjowego XIII, XIV w. 

12) ZASTAW W POLSKIM PRAWIE ZIEMSKIM

Zastaw – było to ograniczone prawo rzeczowe przysługujące wierzycielowi na rzeczy cudzej w celu uzyskania z niej zaspokojenia jego wierzytelności. W Polsce pojawiło się w XIII w. Prawo zastawu było prawem akcesoryjnym, zależnym od istnienia wierzytelności. W zależności od przedmiotu, na którym dłużnik – zastawca zabezpieczał wierzytelność wierzyciela – zastawnika odróżniamy:

- zastaw ruchomości (zastaw ręczny, z zdzierżeniem)

- zastaw nieruchomości:

a) w polskim prawie ziemskim główną rolę odgrywał zastaw nieruchomości = zastaw użytkowy czysty -> dogodna forma nabywania nieruchomości z ominięciem prawa bliższości, a także sposób zaspokojenia zastawnika przez pobór korzyści płynących z zastawionej nieruchomości, bez zaliczania ich na poczet długu i bez utraty prawa własności przez zastawcę: Był to zastaw terminowy, w razie nieuiszczenia długu w określonym czasie, powodował utratę prawa własności nieruchomości (zastaw na upad). Gdy zastawca zastawiał nieruchomość nie określając terminu wykupu, zastawnik pozostawiał w dzierżeniu zastawionego majątku aż do chwili wykupu – wg statutów K.Wielkiego w ciągu 30 lat. Zastaw mógł przejść na własnośc zastawnika w razie niewykupienia.

b) zastaw użytkowany do wydzierżewienia – użytkownik zaliczał na poczet długu dochodu z dóbr zastawionych. Po czym nieruchomość wracała do zastawcy.

c) od XIV w. upowszechnił się zastaw bez dzierżenia, który powstawał przez zapis w księdze sądowej. Zapisem tym dłużnik zastawca obciążał, określoną sumą, nie oddając ich w użytkowanie wierzycielowi – zastawnikowi. Hipoteka była zastawem terminowym. Do czasu terminu długu, dłużnik – zastawca miał rzecz, na której ciążył zastaw, w swoim posiadaniu i użytkowaniu.

Rozpowszechnienie zastaw w dawnej Polsce:

- służył potrzebom kredytu

- był formą przeniesienia własności z pominięciem prawa retraktu

- forma wynagrodzenia zasług przez króla

- pozyskanie klienteli przez magnatów

- odgrywał istotną rolę społeczna, przy zastawie z dzierżeniem zastawnik i zastawca byli uważani za posesjonatów

13) ZASTAW BEZ DZIERŻAWY  
Zastaw bez dzierżawienia (bezużytkowy) – był zastawem bez dzierżenia i użytkowania zastawionej rzeczy. W Polsce upowszechniał się od XIVw., powstawał przez zapis w księdze sądowej. Zapisem tym dłużnik obciążał swe dobra określoną sumą, nie oddając ich w użytkowanie wierzycielowi (można było zapisać na dobrach kilka sum zastawnych, a zapis ich nie pozbawiał właściciela możności pobierania dochodów z dóbr. Jego rozwój świadczył o stabilizacji obrotu prawnego, był też wyrazem wzmocnienia pozycji dłużnika szlachcica wobec wierzyciela. Zastaw bez dzierżenia miał charakter akcesoryjny – służył umocnieniu zabezpieczenia umowy głównej. Mógł on zmieniać się na zastaw użytkowy z dzierżeniem, gdy w oznaczonym terminie płatności zastawca nie uiścił długu. Duże znaczenie w rozwoju hipoteki (umowa między wierzycielem a dłużnikiem oraz wpisanie jej do księgi sądowej) miała:
Ustawa o ważności zapisów z 1588r. – normowała zasadnicze sprawy związane z zastawem nieruchomości bez dzierżenia, zgodnie z zasadami, które stały się podstawami nowoczesnej hipoteki. Ustawa zapewniała pierwszeństwo wierzycielowi, który pierwszy dokonał wpisu we właściwych księgach sądowych. (księgi sądu grodzkiego lub ziemskiego). Wpis musiał dokładnie określać sumę wierzytelności i obciążony nią majątek – zasada szczegółowości. Kancelarie sądowe zobowiązane były do kontrolowania zgodności wpisów ze stanem faktycznym.

14) PRAWO WŁASNOŚCI I JEGO OGRANICZENIA W POLSCE ŚREDNIOWECZ.

Własność – oznacza prawne władztwo osoby nad rzeczą (dominium). Istota własności w feudalizmie polegała na tym, że pan posiadał własność zwierzchnią ziemi, pozostawiając ludności chłopskiej niższe prawa od niej: własność podległa (użytkowa) [ właściciel podległy ma szereg uprawnień, ale musi się liczyć z właścicielem zwierzchnim (płacić mu rentę feudalną)]

Nabycie własności: w formie pierwotnej – zawłaszczenie rzeczy niczyjej, bądź zasiedzenie; lub w formie pochodnej – w formie umowy kupna – sprzedaży, zamiana, spadkobranie, nadanie z rąk panującego.

Ówczesne prawo miało szereg ograniczeń praw własności wynikających z:

- (1) regalia – zastrzeżone wyłącznie dla monarchy prawa gospodarcze. Zapewniały panującemu wydobywanie bogactw na zasadzie monopolu (np.: regalia górnicze lub barki)

- (2) prawo bliższości: przysługiwało krewnym, ograniczając alienację nieruchomości; dotyczyło wyłącznie dóbr dziedzicznych. Występowało w formie:

a) pierwokupu – krewni, w kolejności pokrewieństwa, mieli pierwszeństwo w nabyciu nieruchomości dziedzicznej

b) retraktu (wykupu) – prawo to polegało na wykupie dóbr od nabywcy przez krewnych zbywcy, za ceną kupna (odzyskanie dóbr dziedzicznych w drodze skupu)

- (3) prawa sąsiedzkie – ograniczenie własności z tego tytułu określa najstarszy zawód prawa polskiego. Własciciel musi wyrazić zgodę na drogę konieczną lub zebraniu chmielu przerastającego do drugiego ogrodu przez sąsiada. Ograniczemie to stanowiły uprawnienia osób trzecich

- (4) ordynacje – polegały na wyjęciu majątku ziemskiego z mocy przepisów ogólnych i podporządkowaniu go normom specjalnym (wymagało to uchwały Sejmu)

15) STATUTY KAZIMIERZA WIEKLIEGO I ICH ROZWÓJ

Szerszą dzialalność ustawodawczą jako pierwszy rozwinął Kazimierz Wielki. W poł XIV w. wydał dwa statuty:

- statut Wielkopolski na wiecu w Piotrkowie; liczył on 34 artykuły

- nieco później statut małopolski, liczący 25 artykułów, łączył obydwa statuty.

Zawierały one przepisy dotyczące ustroju państwa oraz prawa sądowego, głównie karnego. Miały w objętym przez nie zakresie znaczenie unifikujące w obrębie każdej z prowincji. Król podkreślał we wstępie statutu, że ma on na celu ujednolicenie prawa. Do statutów małopolskich dodano krótkie ustawy wydane na przestrzeni XIV w. przez K. Wielkiego i jego następców – ekstrawagantów oraz artykuły o charakterze prejudykatów (kazusy).

Z całości materiału prawnego powstały zwody (redakcje) statutów, a w XV w. połaczono je w statuty małopolsko – wielkopolskie. Zbiór uzupałniono o petyta (projekty norm prawnych). Najbardziaj rozpowszechnioną redakcją ogólnopolską były dygesta liczące 134 artykuły. Kontynuacją ustawodawstwa z czasów K. Wielkiego były statuty uchwalane przez sejmy walne w XV w. Statuty większego znaczenia nabrały od przywileju czerwińskiego, (1422) który nakazywał sądzić szlachtę wg prawa pisanego zawartego w statutach K. Wielkiego, a nie wg prawa zwyczajowego. Najważniejszym jednak był statut warcki (1423) składający się z 30 artykułów, będących rozwinięciem i uzupełnieniem statutów małopolsko-wielkopolskich (uzyskał zatwierdzenie króla W. Jagiełły). Sam król wydawał przywileje indywidualne i ogólne. Przywileje generalne (budzki, koszycki) były wydawane z osobna dla poszczególnych ziem. Późniejsze przywileje nadawano często na żądanie stanów. Normy prawne dla poszczególnych ziem ustanawiały od schyłku XIV w. wiece lokalne, potem sejmiki, uchwały te zwano laudami.

16) PROCES ZIEMSKI W OKRESIE DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ

...