Referat Europejski Bank Centralny; Katarzyna Kowal.docx

EUROPEJSKI BANK CENTRALNY

KATARZYNA KOWAL

FINANSE I RACHUNKOWOŚĆ

III ROK

NR INDEKSU: 235991

1.      Wstęp

Opłata za nabyte towary i/lub usługi od zawsze wiązała się z wymianą pieniądza. Materialny lub niematerialny środek płatniczy  określony jest za pomocą trzech elementów: jednostki pieniężnej, sumy pieniężnej i znaku pieniężnego. Aby przyspieszyć rozwijać handel oraz przyspieszyć wzrost gospodarczy dawniejsze banki zaczęły prowadzić emisję banknotów, która była niezwykle lukratywna. Dawało to wielkie korzyści, dzięki którym możliwa stała się realizacja wielkich przedsięwzięć gospodarczych i dynamiczny rozwój rynku. Jednak w pewnym momencie zbyt nadmierna emisja pieniądza i brak jego pokrycia w wymiennych kruszcach doprowadziła banki do niewypłacalności i bankructwa. Spadało również zaufanie do banków. Wprowadzaniem pieniądza na rynek i utrzymywanie jego wartości w miarę upływu lat zajął się bank centralny.

Bank centralny odpowiada za kondycje pieniądza na rynku, jest niezależny od rządu i ogranicza emisje kredytową banków komercyjnych za pomocą dostępnych instrumentów. Jednym z najstarszych banków centralnych jest Bank Szwecji, którego przemianowanie z banku prywatnego na państwowy określane jest na 1668 rok.

Kryzysy finansowe wywołane przez wojny na początku XX wieku w Europie doprowadziły do tendencji integracji gospodarczej. Na mocy Traktatu Rzymskiego z 1957 roku powołana została Europejska Wspólnota Gospodarcza obejmująca sześć państw ( Belgię, Holandię, Luksemburg, Francję, Republikę Federalną Niemiec i Włochy ).

1 stycznia 1999 roku miało miejsce utworzenie unii walutowej w ramach Unii Europejskiej. Wiązało się to z koniecznością przebudowy bankowości centralnej. Funkcje banku centralnego dla jednej wspólnej waluty europejskiej powierzona została nowej instytucji, która w skali ponadnarodowej pełniłaby funkcje przypisywane bankowi centralnemu. Funkcje te, zgodnie z Traktatem, ma realizować Europejski System Banków Centralnych
( ESBC ), którego jednostką centralną jest Europejski Bank Centralny ( EBC ), oraz banki centralne krajów unii.

2.      Historia i pomysł unii walutowej. Okoliczności i motywy powstania Europejskiego Banku Centralnego

2.1.                        Historia i pomysł unii walutowej

Kraje europejskie od dziesiątek lat podejmowały działania mające na celu stabilizację ich stosunków walutowych. Pierwszym z działań w tym kierunku było powołanie do życia Łacińskiej Unii Monetarnej opartej na zasadzie bimetalizmu: złota i srebra[1].

Już w latach 40 XX wieku hitlerowskie Niemcy opracowywały pierwsze plany utworzenia „Banku Europy”. Pomysł miał na celu zarządzanie powojennym systemem monetarnym opartym na marce Rzeszy[2].

Coraz bardziej widoczna potrzeba odbudowy zniszczonych gospodarek pod koniec II wojny światowej wymogła powrót do stałych kursów walut, co było istotnym warunkiem współpracy gospodarczej. Dzięki podpisanemu w Bretton Woods 22 lipca 1944 roku traktatowi powstał Międzynarodowy Fundusz Walutowy i nowy system walutowy. Dzięki temu traktatowi każdy kraj członkowski ustalał parytet swojej waluty do dolara amerykańskiego i złota.

Kryzys gospodarczy, który dosięgnął Europę po wojnie skłonił władze Stanów Zjednoczonych do interwencji w ramach Planu Marshalla. Dzięki wsparciu środków amerykańskich rozkwitł handel międzynarodowy. Doprowadziło to do powstania Europejskiej Unii Płatniczej (EUP) 11 września 1950 roku.

Fakt dużego rozproszenia zasobów węgla i stali potrzebnych do odbudowy i modernizacji przemysłu w Europie Zachodniej skłonił do utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). Autorem tej koncepcji był J. Monnet. Ważnym elementem tego pomysłu było, poza innymi państwami, włączenie do EWWiS Niemiec, zważywszy na nie tak daleką wojnę. Traktat został ratyfikowany 18 kwietnia 1951 roku w Paryżu przez: Francję, Niemcy, Włochy, Belgię, Luksemburg i Holandię.

Zwiększenie rezerw dewizowych poszczególnych krajów doprowadziło do stabilizacji wzajemnej płatności bieżącej. Przestała być potrzebna Unia Płatnicza, której rozwiązanie określa się na 27 grudnia 1958 roku.

Następcą dla EUP został Europejski Układ Walutowy, który powstał na mocy porozumienia z 5 sierpnia 1955 roku. Podpisany przez 16 krajów przewidywał możliwość ustalenia ścisłego paska wahań kursów walut państw sygnatariuszy i utworzenie Funduszu Europejskiego.

W czasach kiedy dopiero powstawały ramy prawne Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej
(EWG) nie przewidywano jeszcze konieczności stworzenia unii walutowej. . W momencie przyjmowania Rezolucji Mesyńskiej w 1955 roku określono jedynie przyszłą konieczność wprowadzenia metod zdolnych koordynować politykę walutową krajów członkowskich [3].

Jedyne zapisy wspominające o prowadzeniu polityki w zakresie koniunktury i kursów dewizowych zostały zawarte w art. 103 i 108 Traktatu Rzymskiego z 1957 roku. Brak postanowień dotyczących spraw walutowych, które nie zostały w nim zawarte powodowany był tym, że najważniejsze było stopniowe stworzenie wspólnego rynku, a system walutowy ustalony w Bretton Woods funkcjonował dobrze, czego dowodem było ustabilizowanie się kursu walut krajów zachodnioeuropejskich.

W historię zacieśniania współpracy walutowej wpisuje się również utworzenie 8 maja 1964 roku Komitetu Prezesów Banków Centralnych tej wspólnoty. Komitet miał charakter konsultacyjny.

W 1968 roku wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej R.Barre przedstawił plan współpracy państw członkowskich EWG w kształtowaniu polityki makroekonomicznej. Rok później plan ten został nieco zmodyfikowany i uszczegółowiony. Dodano do niego podział na cztery etapy dojścia do unii walutowej. Ostatni etap zakładał usztywnienie kursów walut krajów członkowskich, a z czasem zastąpienie ich przez wspólny pieniądz. Plan został zatwierdzony na szczycie szefów państw i rządów krajów EWG w Hadze 1 i 2 grudnia 1969 roku[4].

Rada Ministrów EWG 22 marca 1971 roku zatwierdziła oficjalnie raport przewodniczącego grupy ekspertów wysokiego szczebla, byłego premiera Luksemburga, P. Wernera. Raport zakładał ograniczenie wahań kursów walut krajów członkowskich EWG i przewidywał utworzenie unii gospodarczej i walutowej w trzech etapach rozłożonych na 10 lat. Zawierał on również bardzo istotne postanowienia o utworzeniu wspólnej waluty lub całkowitej wymienialności walut europejskich po stałym kursie.

Pełna realizacja planu Wernera została przerwana 15 sierpnia 1971 roku po decyzji prezydenta R. Nixona zawieszającego wymianę dolara na złoto. Skutkowało to załamaniem się systemu z Bretton Woods.

Po całkowitym upadku systemu z Bretton Woods, celu konsolidacji europejskiego systemu walutowego 3 kwietnia 1973 roku utworzono, przewidywany w planie Warnera, Europejski Fundusz Współpracy Walutowej.

Rosnąca podaż dolara, bolesne skutki dla gospodarek krajów Europy pierwszego i drugiego szoku naftowego ożywiły zainteresowanie przywódców europejskich stabilnością kursów walutowych w ich krajach. Opracowane raporty ( przez R. Marjolina, L. Tindemansa i
R. Jenkinsa ) zawierały propozycje stabilizacji kursów[5].

Jednym z elementów na drodze do powstania wspólnego pieniądza było również utworzenie europejskiej jednostki rozliczeniowej, zwanej UCE ( Unite de Compte Europeenne ), opartej na koszyku walut EWG. Jednostki używano w rozliczeniu wspólnych przedsięwzięć realizowanych przez kraje EWG.

Kolejnym krokiem przyczyniającym się do powstania unii walutowej było powołanie Europejskiego Systemu Walutowego (ESW). Początek funkcjonowania datuje się na 13 marca 1979 roku[6].

ECU czyli Europejska jednostka walutowa, była swoistym surogatem wspólnego pieniądza. Wielkość jej udziału oparto na koszyku walut państw ESW. Zarówno liczba państw członkowskich ESW, jak i „waga” poszczególnych walut w koszyku ulegały z czasem zmianie. Wagi walut w ECU zmieniały się w zależności od kursu tych walut względem ECU. W konsekwencji tych zmian przyjęto, że co pięć lat dokonywane będą korekty koszyka walut. Korekty te pozwalały również na dodawanie walut nowych krajów przyjętych do EWG[7].

Brak zaufania do banku centralnego Republiki Federalnej Niemiec jako banku centralnego EWG przyczyniło się do wprowadzenia 1 lipca 1987 roku Jednolitego Aktu Europejskiego.

J. Delors ówczesny przewodniczący Komisji Europejskiej, który stanął na czele grupy ekspertów, zajął się opracowywaniem koncepcji unii gospodarczej i walutowej. W krótkim czasie grupa opracowała i ogłosiła Raport o Unii Gospodarczej i Walutowej, w którym znajdowało się uzasadnienie potrzeby realizacji w ramach Wspólnoty Europejskiej unii gospodarczej i walutowej, oraz propozycja trzech etapów budowy unii. Raport został zatwierdzony w Madrycie przez Radę Europejską 26-27 czerwca 1989 roku.

Wszystkie propozycje ujęte w raporcie Delorsa oraz w projekcie Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego[8] przejął Traktat o Unii Europejskiego podpisany w Mastricht 7 lutego 1992 roku.

Statut przygotowany przez Komitet Prezesów Banków Centralnych państw członkowskich EWG zapowiadał utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW), Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) oraz Europejskiego Banku Centralnego (EBC). Zawierał on również postanowienia związane z przygotowaniem unii walutowej np.: decyzje o ustanowieniu wspólnego pieniądza i wprowadzenie wspólnego pieniądza do obiegu[9].

2.2.                        Okoliczności i motywy powstania Europejskiego Banku Centralnego

Traktat z Maastricht przewidywał utworzenie unii walutowej w trzech etapach.

Pierwszy etap trwał od 1 lipca 1990 roku do 31 grudnia 1993 roku. W tym okresie postanowiono stworzyć dobrze funkcjonujący wspólny rynek.

Drugi etap rozpoczął się wraz z zakończeniem pierwszego i trwał do 31 grudnia 1998 roku. Okres ten, traktowany jako przejściowy, miał zakończyć się wprowadzeniem wspólnego pieniądza.

Państwa wchodzące w skład Unii Europejskiej uznały, że przyszły Europejski System Banków Centralnych (ESBC), złożony z Europejskiego Banku Centralnego (EBC) i narodowych banków centralnych, będzie niezależną organizacją. Konsekwencją tego była konieczność uniezależnienia od rządów, jeszcze przed utworzeniem unii walutowej, narodowych banków centralnych (art. 109/108 Traktatu).

Trzeci etap utworzenia UGW rozpoczął się, zgodnie z podpisanym w dniu 2 października 1997 roku Traktatem Amsterdamskim korygującym niektóre postanowienia Traktatu z Maastricht. 1 czerwca 1998 roku działalność swoją rozpoczął EBC. 1 stycznia 1999 roku, tj. z chwilą wprowadzenia wspólnego pieniądza rozpoczął się w pełnym zakresie działalność EBC oraz ESBC. Od tej daty zaczął również funkcjonować wspólny pieniądz euro[10].

3.      Struktura organizacyjna EBC.

W strukturach Europejskiego Banku Centralnego pracuje stosunkowo mało osób. W 2001 roku ilość pracowników, pochodzących z piętnastu państw członkowskich Unii Europejskiej, wynosiła 1043.

Obowiązki i proces podejmowania decyzji wszystkich organów wewnątrz EBC definiuje Traktat, dołączony do niego Statut oraz przyjęty przez Radę Zarządzającą na podstawie art. 12.3 Statutu regulamin wewnętrzny – „Reguła postępowania”[11].

Kierowaniem Europejskiego Banku Centralnego oraz Europejskim Systemem Banków Centralnych zajmuje się: Rada Prezesów, Zarząd i Rada Ogólna.

1.Struktura europejskiego systemu banków centralnych.

Raport roczny 2005, EBC, Frankfurt am Main 2006, s.177,za: R. Kokszczyński, B. Pietrzak, Bankowość Centralna od A do Z, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2007.

3.1.                        Rada Zarządzająca

W skład Rady Prezesów wchodzą wszyscy członkowie Zarządu EBC oraz prezesi KBC państw członkowskich, które przystąpiły do strefy euro. Do najważniejszych zadań Rady należą:

·         uchwalanie wytycznych i podejmowanie decyzji niezbędnych do wykonania zadań powierzonych Eurosystemowi,

·         ustalanie polityki pieniężnej strefy euro, włącznie z odpowiednimi decyzjami w sprawie pośrednich celów pieniężnych, podstawowych stóp procentowych i wielkości rezerw w Eurosystemie, oraz określanie wytycznych koniecznych do ich realizacji.

Traktat o Unii Europejskiej oraz Statut ESBC i EBC upoważniają Radę Prezesów do podejmowania decyzji o najwyższym znaczeniu strategicznym dla Eurosystemu[12].

3.2.                        Zarząd

W skład Zarządu wchodzi prezes i wiceprezes EBC oraz czterech innych członków. Są oni mianowani spośród osób o uznanym autorytecie i doświadczeniu zawodowym w dziedzinie pieniądza i bankowości, za wspólnym porozumieniem rządów państw strefy euro na szczeblu szefów państw lub rządów, w oparciu o rekomendację Rady UE uwzględniającą opinie Parlamentu Europejskiego i Rady Prezesów EBC. Zarząd zwykle zbiera się co wtorek.

Posiedzeniom Rady Prezesów, Zarządu i Rady Ogólnej EBC przewodniczy prezes lub – pod jego nieobecność – wiceprezes EBC. Prezes zapraszany jest na posiedzenia Eurogrupy (nieformalnej grupy ministrów gospodarki i finansów państw strefy euro), może też uczestniczyć w posiedzeniach Rady UE dotyczących zagadnień związanych z celami i zadaniami Eurosystemu. Do podstawowych obowiązków Zarządu należy:

·         przygotowanie posiedzeń Rady Prezesów;

·         realizacja polityki pieniężnej strefy euro zgodnie z wytycznymi i decyzjami Rady Prezesów oraz przekazywanie niezbędnych instrukcji w tym zakresie krajowym bankom centralnym;

·         zarządzanie bieżącą działalnością EBC;

·         wykonywanie określonych uprawnień, w tym o charakterze regulacyjnym, przyznanych Zarządowi przez Radę Prezesów.

3.3.                        Rada Ogólna

Trzeci organ EBC – Rada Ogólna – składa się z Prezesa i Wiceprezesa EBC oraz prezesów KBC wszystkich państw członkowskich UE. W jej posiedzeniach mogą także uczestniczyć pozostali członkowie Zarządu oraz przedstawiciel Komisji Europejskiej, ale nie biorą oni udziału w głosowaniach. Rada jest odpowiedzialna przede wszystkim za wykonanie tych zadań przejętych od EIW, które muszą być nadal realizowane przez EBC w związku z tym, że nie wszystkie państwa członkowskie przyjęły euro.

Głównym zadaniem Rady Ogólnej jest ocena gospodarek państw, które nie przystąpiły jeszcze do strefy euro, z punktu widzenia ich przygotowania do wprowadzenia wspólnej waluty. Do obowiązków Rady Ogólnej należy także udział w koordynacji polityki pieniężnej, ukierunkowanej na utrzymanie stabilnych cen, prowadzonej przez państwa członkowskie, które nie należą jeszcze do strefy euro. Rada Ogólna zbiera się na ogół raz na trzy miesiące[13].

4.      Cel i zadania

Zadania ESBC są określone w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską.

Tekst Traktatu mówi o „ESBC", a nie o „Eurosystemie", ponieważ tworzono go przy założeniu, że euro przyjmą wszystkie państwa członkowskie UE. Do tego czasu zadania te będzie pełnił Eurosystem.

Główne cele EBC, to utrzymanie stabilności cen. Bez uszczerbku dla głównego celu stabilizacji cen Eurosystem powinien wspierać ogólną politykę gospodarczą we Wspólnocie Europejskiej, a w tym przede wszystkim takie cele, jak: utrzymywanie harmonijnego i zrównoważonego wzrostu oraz trwałego rozwoju życia gospodarczego, a także osiąganie wysokiego poziomu zatrudnienia i wysokiego stopnia ochrony socjalnej[14].

Podstawowe zadania:

·         definiowanie i realizacja polityki pieniężnej strefy euro;

·         przeprowadzanie operacji walutowych;

·         utrzymywanie oficjalnych rezerw dewizowych państw strefy euro i zarządzanie nimi (zarządzanie portfelem);

·         wspieranie sprawnego działania systemów płatniczych.

Dodatkowo ma za zadanie:

...