tytu�: "BIOLOGICZNE I MEDYCZNE PODSTAWY ROZWOJU I WYCHOWANIA" cz. I autor: Andrzej Jaczewski tekst wklepa�: i_grabowska@interia.pl wydanie drugie Warszawa 1995 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Ok�adka i strona tytu�owa Maria Drabecka Redaktor Mieczys�awa Decewicz Redaktor techniczny Monika Rudnik-Kulikowska 7 Korektor Marek Biegalski SPIS TRE�CI Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Dziedziczno�� cz�owieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . . .11 II. Rozw�j fizyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Czynniki determinuj�ce rozw�j . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23 Przemiany w rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ,25 Rozw�j dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 Rozw�j wewn�trzmaciczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Por�d . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39 Okres noworodkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45 Wcze�niactwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . . . . .51 Okres niemowl�cy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5O Okres poniemowl�cy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61 Okres przedszkolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . . . . .63 Okres szkolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68 Okres dojrzewania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . - .71 Zmiany w narz�dach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - .87 Problemy wsp�czesnego dojrzewania . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Aktywno�� seksualna w okresie dojrzewania . . . . . . . . . . ... .. . . . 93 Kontakty heteroseksualne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 96 Rozw�j motoryczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 III. Uk�ady reguluj�ce i integruj�ce .108 Uk�ad nerwowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109 Centralny uk�ad nerwowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . . . . .114 M�zg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .117 Podwy�szona ciep�ota - "gor�czka" . . . . . . . . . . . . . .122 Nerwy czaszkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124 Co ri ht b Wydawnictwa Szkolne i !'eda ~o iczne. . . . . . . . . . . .127 py g Y Y 6 gKresom�zgowie - p�kule i kora m�zgowa . Wars2awa 1993Symetria - asymetria - dominacja i lateralizacja . . . . . . .130 Uk�ad autonomiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . - . - . . . .132 Budowa uk�adu autonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . .132 ISBN 83_02-05210-8Rozw�j uk�adu nerwowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136 Urazy m�zgu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 Narz�dy zmys��w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 Uk�ad hormonalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 Przysadka m�zgowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 Hormony nie-tropowe przysadki . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 Szyszynka m�zgowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Gruczot tarczowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 Gruczo�y przytarczyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 Trzustka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 Nadnercza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Gruczo�y ptciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 Grasica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 IV. Czlowiek w �wiecie mikroorganizm�w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 1. Odporno�� - choroba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 2. Zesp� nabytego braku odporno�ci - AIDS . . . . . . . . . . . . . . . 190 C'lurn>by przenoszone drog� p�ciow� . . . . . . . . . . .. . . . . . . . 195 Wyclu~w<tnie zdrowotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 V. 7ywicnic i choroby zwi�zane z wadliwym od�ywianiem . . . . . . . . . . . 201 (. Sktadniki pokarmowe , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204 VI. 7.Zdrowie psychiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 Zaburzenia psychiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 Nerwice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 Postacie kliniczne nerwic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 Nerwicowe zaburzenia zachowania . . . . . . . . . . . . . . . 221 Nerwica l�kowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 Nerwice natr�ctw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 Hipochondria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 Neurastenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Histeria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Nerwice w r�nym wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 Nerwice nar2�dowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228 Leczenie nerwic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 Profilaktyka nerwic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 Choroby psychosomatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 Upo�ledzenie umys�owe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239 Czynniki wrodzone wcze�nie nabyte . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 Niedorozw�j w wyniku konfliktu serologicznego czynnika Rh . . . 242 Upo�ledzenia wynikaj�ce z zaburze� metabolicznych o charakterze wrodzonym. 244 Zaburzenia psychiczne zwi�zane z nieprawid�owo�ciami budowy w zakresie chromosom�w p�ciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 Zesp� Klinefeltera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 Inne zaburzenia kariotypu m�skiego . . . . . . . . . . . . . . . . .246 Zesp� Turnera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .247 Choroby psychiczne - psychozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .248 Schizofrenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .253 Paranoja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .257 Psychoza maniakalno-depresyjna - cyklofrenia . . . . . . . . . . .259 Psychozy zaka�ne, psychozy toksyczne . . . . . . . . . . . . . . . .2602. Uzale�nienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .260 Nadu�ywanie alkoholu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .266 Nikotynizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .273 Pi�miennictwo podstawowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .276 Lektura uzupe�niaj�ca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .276 PRZEDMOWA Oddaj� do r�k Czytelnik�w podr�cznik, kt�ry przygotowa�em z my�l� o studentach pedagogiki r�nych kierunk�w nauczycielskich uniwersytet�w i wy�szych szk� pedagogicznych, ale s�dz�, �e warto, by si�gn�li do niego i studenci psychologii, Instytutu Profilaktyki Spo�ecznej i Resocjalizacji, a tak�e rodzice. Cho� w Polsce zawsze pedagogom przekazywano wiadomo�ci o rozwoju somatycznym i zdrowiu, to dla praktyki niewiele z tego wynika�o. Pedagodzy, nauczyciele, wychowawcy cz�sto nadal nie rozumiej� fizycznych i psychicznych potrzeb dziecka - ucznia, a instytucje o�wiatowe i wychowawcze nie stwarzaj� mu optymalnych warunk�w rozwoju. Chcia�bym, aby ten podr�cznik wp�yn�� na zmian� tego stanu rzeczy. Przedmiot "biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania" wprowadzono do programu studi�w przed kilkunastu laty. Przeznaczono na� wiele godzin wyk�ad�w i �wicze�. Prace nad okre�leniem programu trwa�y kilka lat, zanim spotka� si� on z akceptacj� wyk�adowc�w. Podr�cznik ten jest napisany zgodnie z tym programem. Z przyczyn technicznych ksi��ka ukazuje si� w ograniczonych rozmiarach. Zaistnia�a konieczno�� dokonania daleko id�cych skr�t�w w tre�ciach ju� przygotowanych. Po licznych naradach i konsultacjach przyj��em za�o�enie, �e nie nale�y skraca� poszczeg�lnych rozdzia��w, ale dokona� ich selekcji. Ten podr�cznik jest pierwsz� cz�ci�, za kt�r� - w 1994 r. - pojawi�a si� cz�� druga, zawieraj�ca: zarys wiedzy o biologii cz�owieka w uj�ciu filogenezy, om�wienie pedagogicznych aspekt�w ekologii, higieny pracy i wypoczynku ucznia, rozdzia� o wychowaniu zdrowotnym i promocji zdrowia. Dopiero obie ksi��ki stanowi� ca�o�� i pozwol� na wystarczaj�ce przygotowanie pedagog�w do pracy. Jak wiadomo, szko�y wy�sze maj� obecnie znaczn� swobod� w okre�laniu programu studi�w. Na r�nych uczelniach przekazuje si� wi�c r�ne tre�ci. Niekiedy przedmiot "biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania" nabiera� - zgodnie z upodobaniem czy specjalno�ci� wyk�adowc�w - do�� zaskakuj�cego obrazu, by� mo�e dlatego, �e szeroki zakres wiedzy sprawia istotne trudno�ci z realizacj� takiego programu. Lekarze do realizacji tego przedmiotu s� na og� przygotowani niewystarczaj�co. W pe�nieniu funkcji wyk�adowc�w przeszkadza im to, �e ho�duj� zasadzie dzielenia cz�owieka na "kawa�ki" i nie s� w stanie zajmowa� si� nim jako ca�o�ci�. Ponadto w czasie kolejnej reorganizacji studi�w medycznych zlikwidowano specjalizacj� lekarza szkolnego, nie ma wi�c tak�e lekarzy, kt�rzy rozumieliby pedagog�w i mieli z nimi wsp�lny j�zyk. Biologom nie przekazuje si� w czasie studi�w wiedzy o cz�owieku przystosowanej do programu "biomedycznych podstaw rozwoju i wychowania". Brak im przy tym wiedzy praktycznej, co grozi zbytnim teoretyzowaniem i oderwaniem przekazu od �ycia. W tej sytuacji realizacja programu tego przedmiotu jest mozaik� dowolnych tre�ci i metod. Nie korzystaj� na tym studenci. By sytuacj� t� poprawi�, by przyczyni� si� do pewnej unifikacji - napisa�em ten podr�cznik. Pragn��bym, a�eby po jego lekturze organizatorzy zaj�� i czynniki opiniotw�rcze na poszczeg�lnych uczelniach wnikliwie przyjrzeli si� tre�ci i metodom realizacji programu "biomedycznych podstaw rozwoju i...
marniz15