Orientacja w przestrzeni i w schemacie własnego ciała.
Prawidłowo ukształtowany schemat ciała jest podstawą orientacji przestrzennej. Kształtowanie orientacji przestrzennej jest procesem trwającym kilka lat i można w nim wyróżnić następujące prawidłowości rozwojowe:
· Orientacja przestrzenna wywodzi się z poczucia to jestem ja, to jest moje otoczenie, a także ze świadomości schematu własnego ciała;
· Najwcześniej dziecko jest zdolne określić kierunki i położenie przedmiotów w stosunku do własnego ciała. Najpierw to, co jest blisko w zasięgu ręki. Potem to, co znajduje się dalej, w obszarze wzroku;
· Kolejny krok to zdolność różnicowania i określania kierunków i położenia przedmiotów w stosunku do drugiej osoby;
· Dopiero teraz dziecko może ustalać położenie jednych obiektów względem drugich, a także wyznaczać kierunek od lub do wybranego przedmiotu.
Przestrzeganie takiej kolejności jest potrzebne przy kształtowaniu dziecięcych kompetencji w zakresie orientacji przestrzennej.
Orientację przestrzenną kształtuje się poprzez dotyk, gest, ruch ciała i obserwację efektu przemieszczania. Słowa a więc nazywanie tego, co się czuje, czyni i widzi towarzyszą takim doświadczeniom. Nieporozumieniem jest więc zastępowanie doświadczeń, wynikających z badania przestrzeni słowną informacją.
Opowiadanie o tym, na czym polega orientacja w przestrzeni, a także pokazywanie dziecku, w jaki sposób dorosły bada przestrzeń, jest niewystarczające. Dziecko musi samo doznać, poczuć, wykonać i nazwać swe doświadczenia aby zrozumieć na czym polega orientacja w przestrzeni. Jednocześnie musi tę dopiero kształtującą wiedzę stosować w dalszym poznawaniu rzeczywistości.
Kiedy dziecko posiada już niejakie rozeznanie w zakresie badania i określania przestrzeni, można i trzeba posługiwać się schematami rysunkowymi.
Przykładowy program ćwiczeń składa się z następujących etapów:
1. Trening w pozawerbalnym porozumiewaniu się: rozwijanie zdolności skupienia uwagi na gestach i ruchach. Formowanie i odczytywanie komunikatów podanych przy pomocy gestu, miny, ruchu ciała (poznawanie twarzy, poznawanie rąk, poznawanie nóg, malowanie portretu)
2. Różnicowanie i nazywanie kierunków w przestrzeni w stosunku do siebie samego.
3. Różnicowanie i nazywanie kierunków i nazywanie kierunków i położenia przedmiotów w przestrzeni w stosunku do drugiej osoby.
4. Różnicowanie i określanie kierunków i położenia przedmiotów w przestrzeni w stosunku do wybranego obiektu.
5. Orientacja w schemacie ciała - lewa-prawa. Efekt obrotu i odbicia w lustrze.
6. Przenoszenie orientacji w przestrzeni na płaski obraz. Orientowanie się według planu.
Ćwiczenia z podziałem na etapy:
1. Poczucie to jestem ja, to jest moje otoczenie, a także ze świadomości schematu własnego ciała;
Dziecko kładzie na ławce np. prawą rękę. Nauczyciel pyta “Po której stronie ręki jest kciuk?”. Następnie dziecko obraca rękę i kładzie ją stroną zewnętrzną na ławce. “Po której stronie jest teraz kciuk?”.
Po odwróceniu ręki wzajemne położenie kciuka i ręki zmieni się. Oprócz rozwijania umiejętności określania wzajemnego położenia dwóch przedmiotów ćwiczenie to zwraca dziecku uwagę na to, że po obróceniu przedmiotu strona lewa może stać się prawą.
2. Określenie kierunków i położenie przedmiotów w stosunku do własnego ciała. Najpierw to, co jest blisko w zasięgu ręki. Potem to, co znajduje się dalej, w obszarze wzroku;
Dziecko kładzie ołówek a na prawo od ołówka gumkę. Następnie podchodzi z drugiej strony i sprawdza, czy nadal gumka leży na prawo od ołówka.
Celem ćwiczenia jest przekonanie dziecka, że tego typu określenie położenia przedmiotów zależy od tego, z której strony się na nie patrzy.
3. Zdolność różnicowania i określania kierunków i położenia przedmiotów w stosunku do drugiej osoby;
Nauczyciel prosi ucznia, by stanął przy tablicy tyłem do klasy i podniósł prawą rękę do góry. Następnie prosi, by nie opuszczając prawej ręki odwrócił się twarzą do klasy i pyta: “Gdzie jest teraz prawa ręka?”, “A gdzie jest u mnie prawa ręka?”.
Celem ćwiczenia jest zwrócenie uczniom uwagi na to, że strona prawa dla nauczyciela odwróconego twarzą do klasy jest stroną lewą dla uczniów.
4. Ustalenie położenia jednych obiektów względem drugich, a także wyznaczać kierunek od lub do wybranego przedmiotu.
Dzieci oglądają rysunki, na których te same przedmioty umieszczone są w różnej kolejności. Mówią np. : “Na lewym rysunku widelec jest na prawo od łyżki, a na lewo od noża”, natomiast “Na prawym rysunku widelec jest na lewo od łyżki, a nóż po prawej.
Przykłady zabaw:
· Określenie położenia przedmiotów w przestrzeni.
Stosowanie poprawnych określeń: na, pod, obok, za, nad.
Polecenie: Przyjrzyj się rysunkowi. Powiedz, gdzie w stosunku do drzewa znalazły się zwierzęta i inne przedmioty.
· Zabawa “Ukryty skarb”.
Nauczycielka ustawia, który przedmiot będzie ukrytym “skarbem” np. rękawiczka, bucik, kapcie. Wskazane dziecko wychodzi. Ukrywamy przedmiot tak, aby było go trochę widać. Dziecko wraca i szuka. Nauczycielka lub pozostałe dzieci pomagają w poszukiwaniach mówiąc: podejdź do mnie, teraz odwróć się do tyłu, idź prosto dwa kroki w prawo, naprzeciw...
Co znalazłeś? · Rękawiczkę.
· Z której ręki?
· Z prawej.
Dziecko, które nie potrafiło określić strony, zakłada rękawiczkę na rękę.
· Zabawa “Dla prawego i lewego ucha”.
Jedno dziecko zakrywa oczy. Drugie podchodzi to z prawej to z lewej strony. Upuszcza na podłogę przedmiot, który wydaje odgłos (linijka, kapsel) lub puka palcem, łyżeczką w pudełko. Słuchacz mówi: czy z prawej, czy z lewej stron słyszy dźwięki, które ucho częściej odgadło.
· Zabawa “Wesoły i smutny krasnal”.
Zabawa polega na doklejaniu lub malowaniu odpowiedniego krasnala.
Na rys. z prawej strony – krasnal wesoły.
Na rys. z lewej strony – krasnal smutny.
Dzieci próbują wytłumaczyć, dlaczego krasnal jest wesoły czy smutny (rys. przedstawiają krasnala przy prostym drzewku i przy złamanym).
W dalszej kolejności przechodzimy do organizowania zajęć, które mają na celu zrozumienie i utrwalenie trudnych dla dzieci poję o charakterze względnym. Dotyczy to szczególnie tych pojęć, w których ważny jest punkt odniesienia. Dla człowieka zwyczajowo – punktem odniesienia jest twarz – dlatego prawa i lewa ręka, prawa i lewa noga itp. Są zdefiniowane jednoznacznie. Natomiast przy określeniu wzajemnego położenia przedmiotów, z których żaden nie ma określonej strony (wyróżniony), określenie na prawo lub na lewo zależy od usytuowania patrzącego. Zagadnienia te, niełatwe dla dzieci, wymagają specjalnych ćwiczeń, np.:
§ zmieniamy ustanowienie grupy dzieci twarzą w odwrotnym niż dotychczas kierunku i oto okazuje się, że Jaś stoi teraz na lewo od Marysi i na prawo od Zbyszka
§ Kasia ma bransoletkę na prawej ręce – niezależnie od tego czy stanie do grupy dzieci twarzą, czy plecami
§ Sprawdzamy również tę “stałość określenia” w stosunku do wybranych zabawek pytając np. w której ręce lalka “trzyma” koszyczek? itp.
Przykłady ćwiczeń:
1. Orientacja w klasie.
Nauczyciel podaje polecenia, które uczniowie kolejno wykonują:
o Gdzie siedzisz (który rząd, która ławka)?
o Kto siedzi po prawej stronie od ciebie?
o Kto siedzi po lewej stronie od ciebie?
o Kto siedzi za tobą?
o Kto siedzi przed tobą?
o Odwróć się w lewą stronę.
o Wskaż prawą ręką ścianę na wprost.
o Wskaż lewą ręką lewą ścianę.
2. Orientacja na tablicy.
Nauczyciel przypina na tablicy obrazki np. z lewej strony od góry: motyl, kwiat, ptak; z prawej u góry ryba, u dołu pająk.
Polecenia nauczyciela:
o Jaki obrazek znajduję się w lewym (prawym) górnym rogu itd.
o Wymień obrazki znajdujące się wzdłuż lewej listwy.
o Między jakimi obrazkami znajduje się obrazek z kwiatkiem?
o Które obrazki “wiszą” najwyżej, a które najniżej?
1. Orientacja na ławce.
Układanie przedmiotów z określeniem ich położenia i kierunku.
o Połóż przed sobą na ławce piórnik.
o U góry nad piórnikiem ułóż linijkę.
o Wyjmij z piórnika ołówek i połóż go z lewej strony piórnika.
o Wyjmij z piórnika długopis i połóż go pod piórnikiem.
1. Orientacja na kartce (ćwiczenia rysunkowe).
o Na środku kartki narysuj bardzo wysokie drzewo.
o Z lewej strony narysuj niższe drzewo.
o Obok niższego drzewa narysuj ławkę.
o Z prawej strony wyższego drzewa narysuj pieska.
o W lewym górnym rogu narysuj słonko.
o Obrazek pokoloruj w domu.
Odwrotnie - obserwuj swój rysunek i odpowiedz:
o Gdzie znajduję się piesek, ławka, słonko...
malgosiek_n