MONETY PIERWSZYCH PIASTÓW (ok. 960 – 1138)
Napisy na monetach zaczynają się od godz. 12:00. Od Chrobrego rozpoczyna się od krzyża. Leci zgodnie ze wskazówkami zegara
Strony heraldyczne określa się zgodnie z punktem widzenia przedstawianego
Renovatio monete – obowiązkowa wymiana monety w czasie panowania władcy, obowiązkowa. Kilka razy w czasie panowania. Niekorzystna dla ludności. Zakaz posługiwania się monetami starego typu pod groźbą kary
- odpowiednia modyfikacja ikonografii (=> duże bogactwo ikonografii)
- pewne odwołania polityczne
- brak monet pamiątkowych!
Brakteat – techniczna odmiana denara, moneta jednostronna. Przyczyną ich wprowadzenia była deprecjacja monety (cienkie blaszki – trudno bić z 2 stron)
ð Półbrakteaty – gdy mimo wszystko bito z 2 stron i wizerunki odbijały się na sobie
Bulla – Metalowa pieczęć
Abrewiacje – skróty w inskrypcjach. Pojawią się z biegiem czasu
§ Suspensja – obcięcie połowy wyrazu
§ Kontrakcja (ściągnięcie) – musi być pierwsza i ostatnia litera + coś ze środka, np. DNS = DOMINUS. Kontrakcja jest oznaczana poziomą kreską nad środkową literą
§ 9 w dolnym indeksie = US (np. przy DOMIN9)
§ Ligatury – połączone litery, np. w wyrazie GNEZDUN lit. Połączone NE
§ Enklawy – litera w literze, np. e w D, r w P
AW: bardzo często wizerunek władcy z profilu (rzadziej en face). Przedstawienia w dużej mierze naśladowcze (Niemcy, Czechy, anglosaskie)
REW: często motyw sakralny w postaci krzyża (Denary MII, B. Ch.). Zróżnicowane motywy krzyża; najczęściej równoramienne, czasem kawalerskie (rozszerzające się ramiona)
Symbolika: Władca koronowany powinien być przedstawiany z insygniami władzy (korona, berło, jabłko, miecz). Książęta występowali pieszo (frontalnie z atrybutami władzy X) i konno. Konne przedstawienia występują rzadko (tradycja, trudne wykonanie konia na stemplu menniczym). Ich atrybutami są miecz i włócznia.
ð na pieczęciach przedstawień konnych jest tyle, co pieszych
Z biegiem czasu coraz rzadziej będzie się pojawiać symbolika religijna.
Średniowiecze nie zna monety okolicznościowej, ale ikonografia może nawiązywać do danego wydarzenia
Typ majestatowy: Pierwszą zachowaną pieczęcią jest pieczęć majestatowa Władysława Hermana (p. 1079 – 1102). Następna w tym typie na pieczęci dopiero w poł. XIV. Na pieczęciach nie używano typu majestatowego dla książąt, ale zdarza się to na monetach. Co ciekawe, przedstawienia takie pojawiają się często na monetach księżnych.
I. MIESZKO I (panowanie ok. 960 – 992) / MIESZKO II (p. 1025 – 1034)?
Pierwszym władcą, który miał emitować w PL monety miał być Mieszko I – teoria ta jest jednak ostatnio poddawana w wątpliwość. Być może monety uważane za emisje Mieszka I należy przypisywać Mieszkowi II na czasy przed objęciem przez niego władzy królewskiej, za życia Bolesława Chrobrego. Monety te budzą pewne wątpliwości
AW: kopulaste coś zwieńczone krzyżem. Kiedyś myślano, że to insygnialne nakrycie głowy
ð insygnialne nakrycia głowy to np. czapka ins. carów rosyjskich (czapka monomachia), mitra książęca (zamiast korony) – w PL od XIII w, niezachowana w oryginale. Będą się one pojawiać na monetach, jednakże później (korony od XIII)
Obecnie uważa się, że jest to przedstawienie kaplicy (lub czegoś w tym guście) => zarys kopuły. Argumenty potwierdzające tę hipotezę:
- na monetach Bolesława także występowały formy architektoniczne
- motywy przejmowaliśmy z Niemiec, a tam w tym czasie także nie było na monetach nakryć głowy
Na tej monecie napis MI ICO
REW: krzyż równoramienny
moneta nr 3
AW: ręka błogosławiąca (od góry) + odwrotnie zapisana inskrypcja MISICUE + coś jeszcze bez sensu
ð ręka raczej Boga niż władcy. Ręka, rękawica także znakiem władcy w późniejszych czasach
REW: Krzyż
II. BOLESŁAW CHROBRY (p. 992 – 1025) – pierwszy emitent
Tzw. Princes Polonie. Wyemitowana w związku ze zjazdem 1000 r.?
AW: ptak (kiedyś interpretowany jako orzeł, teraz jako paw) + PRINCES POLONIE
ð paw – motyw Chrystologiczny
ð scena z drzwi gnieźnieńskich? (ciała św. Wojciecha strzegł orzeł). W zamierzeniu orzeł, a wyszedł nieudolnie gołąb?
ð kolejna moneta z symbolem ptaka dopiero za Władysława Wygnańca w ’40 XII w (czyli ok. 140 lat później, brak ciągłości)!
ð Motyw ptaka z monet dyn. Sławnikowiców
REW: krzyż nitkowy (równoramienny, połączony z wewnętrznym otokiem, zbudowany z kresek) + PRINCES POLONIE
Denar Gnezdun Civitas
AW: głowa władcy z profilu + BOLISAVS. Nie można jeszcze mówić o przedstawieniu portretowym
REW: krzyż równoramienny, kropki + GNEZNDVN CIVITAS (NE – połączone ze sobą)
Typ 23 z napisem w cyrylicy (tzw. denar ruski)
AW: popiersie władcy en face + BOLESŁAW
REW: krzyż + BOLESŁAW
Znajdowana na terenie ziem PL a nie Rusi! Najprawdopodobniej zatrudniono po prostu mincerza ruskiego, który bił monety wg ruskiego wzorca. Napis w obcym języku wcale nie raził miejscowej ludności (zresztą i tak byli niepiśmienni, jako i władca :P)
III. MIESZKO II (do 1034) – znamy tylko monety bite za życia ojca, brak monet za jego panowania
Brak monet Kazimierza Odnowiciela
IV. BOLESŁAW ŚMIAŁY (p. 1058 – 1079). Koronacja w 1076
Okres książęcy (1058 – 1076). Napis (imię) tylko na 1 stronie
AW: głowa bez korony, z profilu, otok perełkowy. Wokół uszkodzone imię BOLEZLAVS
REW: konne przedstawienie władcy
Okres królewski (1076 – 1079). Brak napisów
Typ 25 odmiana F – konne
AW: w ręku włócznia, być może na niej chorągiew
ð włócznia pełni funkcję insygnialną (św. Marycego) – ale przecież Rycheza wywiozła insygnia do Niemiec i już nie wróciły – czy wraz z nimi wyjechała włócznia? Czy B. ją przywiózł, gdy jechał do PL? Wincenty z Kietrzy uważa, że włócznia używana byłado koronacji (żył w II poł. XIII)
REW: budowla 3-wieżowa, zakończona kopułkami (raczej sakralna)
ð dowód na to, że na monetach M II kaplica a nie nakrycie głowy (tradycja)
od typu 27
AW: popiersie z profilu, w ręce miecz, na głowie korona
Typ 28
AW: władca na tronie, na kolanach miecz (przedstawienie majestatowe – preferowane przez władców koronowanych). Nie wiadomo, czy ma koronę (oto zachodzi na głowę). NAPIS
REW: beznapisowy. Rycerz walczy ze smokiem, w prawej ręce włócznia skierowana w stronę otwartej paszczy, w lewej tarcza
ð po raz pierwszy na monecie scena narracyjna!
ð Walka ze smokiem służy wyrażeniu cech królewskich oraz treści religijnych (smok – demon)
Typ 29 A
AW: krzyż + BOLEZLAVVS (BOLESLAVI?)
REW: IOHANNES/ SANCTUS IOHANNES + głowa na misie (głowa w okręgu) => Jan Chrziciel
ð pierwsze przedstawienie świętego! Chociaż wcześniej na monecie pojawiło się imię św. Wacława. Święci będą się pojawiać coraz częściej zamiast krzyża
ð św. Jan w ikonografii przedstawiany jest w skórze wielbłądziej, z barankiem
V. WŁADYSŁAW HERMAN (p. 1079 – 1102). Jeden typ monety w licznych odmianach.
AW: głowa z profilu (bardzo prymitywna => regres!) + VLADISLAVS
REW: budowla sakralna + CRACOV (miejsce emisji lub siedziba władcy)
Za Hermana pierwszy przypadek emisji monety prywatnej – Palatyna Sieciecha w dwóch typach
I. z krzyżem „kawaleryjskim” Sieciecha
II. z rzekomym monogramem Sieciecha
VI. BOLESŁAW KRZYWOUSTY (p. 1102 – 1138)
Nr 35 – po raz pierwszy piesze przedstawienie władcy!
AW: postawa stojąca władcy, pieszo, trzyma włócznię, tarczę, zbroję z tuniką + BOLEZLAV w polu monety
REW: architektura sakralna (kościół z 3 wieżami zakończony krzyżem)
Nr 36 – 40 typy majestatowe (władca na tronie – chociaż nie był jeszcze królem)
AW: władca na tronie, w ręce miecz (sztychem w górę – bo to miecz ceremonialny a nie bojowy), druga ręka w geście pozdrowienia
ð denar 36 – po raz pierwszy pojawia się nazwa monety!
AW: DENARIVS
REW: DUCIS BOLESLA(VI)
Na nr 42 i 43 po raz pierwszy razem 2 postacie:
Nr 42 –
AW: ADALBIBVS (zepsuta wersja imienia Adalbertus, czyli św. Wojciecha). Przedstawienie Bolesława Krzywoustego z włócznią i tarczą, a św. Wojciecha z uniesioną ręką w geście błogosławieństwa
Nr 43
AW: jak w nr 42
REW: 2 koncentryczne napisy: ADALBIBVS (czyli z błędami) + od godz. 6:00 BOLESLAV(S). Pośrodku krzyż
2 najstarsze polskie brakteaty. Były o 100% większe powierzchniowo niż Denar, zatem na ich emisję za Krzywoustego nie wpłynął czynnik techniczny. Być może zależało mu, aby wyobrażenie było bardziej czytelne:
Nr 46
AW: św. Wojciech – pełna postać, przedstawiony jako biskup (szata, pastorał) + zniekształcone napisy SCS ADELBIRIAS EPS GNVH (Sanctus Adalbertus Episcopus Gneznensis) – chociaż tak naprawdę był biskupem praskim!
Nr 47
AW: biskup (św. Wojciech) z pastorałem, ręką błogosławi klęczącą przed nim postać + zniekształcone imię Bolesława
ð istniała hipoteza, że moneta emitowana po oślepieniu Zbigniewa (publiczna pokuta X). Jednakże brakteat ten jest datowany później i związany z innymi wydarzeniami
ð Pretensje do kościoła PL – odwołanie do autorytetu św.?
ð Końcowy okres panowania Krzywoustego w okresie upadku prestiżu X – cel to podniesienie prestiżu władcy poprzez odwołanie do świętego
ð Związek z expansją na Pomorze – szukał patrona?
Bulla
Z jednej strony wyobrażenie władcy (podobnie jak na monetach), na rewersie św. Wojciech (Bolesław Krzywousty & synowie)
IKONOGRAFIA ŚW. WOJCIECHA (raczej w późnym średniowieczu)
- wiosło (bo został nim uderzony)
- włócznia (bo nią zamordowany)
- ornat
- infuła na głowie (później)
- pastorał w ręce
- często w paliuszu (na ramionach, symbol władzy Abp) chociaż nie był Abp lecz Bp
Patronem diecezji Wrocławskiej był św. Jan Chrzciciel, natomiast Krakowskiej najpierw św. Wacław, następnie razem ze św. Stanisławem (później św. Stanisław głównym patronem).
tomek3tam