1. Geografia Imperium RzymskiegoJ
Mapka Imperium za czasów Trajana.
Jednostkami administracyjnymi utworzonymi na terenach znajdujących się poza Italią były prowincje. Ich liczba i rozmiary zmieniały się na przestrzeni dziejów Imperium w zależności od warunków zewnętrznych i polityki wewnętrznej. Pierwszą rzymską prowincją była wyspa Sycylia, podbita w 245 p.n.e. w czasie wojen punickich.
Prowincjami zarządzali gubernatorzy. W czasach Republiki wyznaczano ich na okres jednego roku. Na początku roku kalendarzowego nowi gubernatorzy wybrani albo poprzez losowanie albo bezpośrednio obejmowali wyznaczone dla siebie prowincje. Byli to na ogół politycy z kręgu senatorów dawni pretorzy lub konsulowie. W czasach Republiki powstało 15 prowincji.
· 241 p.n.e. Sicilia - propretorska,
· 231 p.n.e. Korsyka i Sardynia - propretorska,
· 197 p.n.e. Hispania Citerior i Hispania Ulterior - propretorskie,
· 167 p.n.e. Illyricum - propretorska,
· 146 p.n.e. Macedonia i Achaja - propretorska,
· 146 p.n.e. Afryka - prokonsularna,
· 129 p.n.e. Azja - prokonsularna,
· 120 p.n.e. Gallia Transalpina, późniejsza Galia Narbonensis - propretorska,
· 81 p.n.e. Galia Cisalpina - propretorska, w czasach późnego Cesarstwa włączona do Italii,
· 74 p.n.e. Bitynia - propretorska,
· 74 p.n.e. Cyrenejka i Kreta - propretorska,
· 64 p.n.e. Cylicja i Cypr - propretorska,
· 64 p.n.e. Syria - propretorska,
· 30 p.n.e. Egipt - propretorska, rządzona przez ekwitę jako Praefectus augustalis
· 15 n.e. Mezja - propretorska.
W czasach Cesarstwa wyjątek od tej zasady stanowił Egipt, który August uczynił prowincją zwyczajowo rządzoną przez wybranego członka warstwy ekwickiej. Prowincje wystawione na niebezpieczeństwa obejmowali na ogół dawni konsulowie, mężowie o wiekszym doświadczeniu i prestiżu.
Po uformowaniu się pryncypatu August zachował dla siebie uprawnienia wybierania gubernatorów dla tzw. prowincji cesarskich leżących głównie na niespokojnych granicach, świeżo podbitych, silniej obsadzonych wojskiem i zagrożonych buntami lub najazdami. Pozostałe prowincje oddane zostały w zarządzanie rzymskiemu senatowi, który wybierał ich gubernatorów.
Rozmieszczenie legionów w prowincjach było zależne od lokalnych warunków. W roku 14 n.e. w Luzytanii nie stacjonował żaden legion, podczas gdy w Gremanii Inferior stacjonowały aż cztery. W czasach Cesarstwa największe i najsilniej obsadzone legionami prowincje (np. naddunajskie Pannonia lub Mezja) były dzielone na mniejsze, aby nie zostawiać w rękach jednego człowieka zbyt wielkiej władzy, która mogła zagrozić tronowi. Gubernatorzy takich silnie uzbrojonych prowincji niejednokrotnie sięgali bowiem po władzę w Rzymie obracając miecze swych legionów przeciwko własnemu krajowi i legionom wiernym reżimowi.
W różnych okresach historii Rzymu status prowincji posiadały również: Achaja, Africa, Alpy (Alpes Poeniae, Alpes Maritimae, Alpes Cottiae), Arabia, Armenia, Azja (Bitnia, Cylicja, Kapadocja, Licja, Pont), Brytania (Britannia Superior, Brittania Inferior), Cypr, Dacja (Dacia Superior, Inferior, Porolissensis), Egipt, Epir, Galia (Akwitania, Galia Narbonensis, Galia Belgica, Galia Lugdunensis), Germania (Germania Superior, Germania Interior, Agri Decumates), Hiszpania (Hispania Citerior/ Tarraconensis, Hispania Ulterior, Hispania Baetica, Luzytania), Kreta, Iliria (Illyricum Superius, Illyricum Inferius, Dalmacja), Italia, Judea, Macedonia, Mauretania(Mauretania Tingitana, Mauretania Caesariensis), Mezja (Moesia Superior, Moesia Inferior), Mezopotamia, Noricum, Numidia, Panonia (Panonia Superior, Panonia Inferior), Recja, Sardynia i Korsyka, Sycylia, Syria (Siria Proper, Siria Osroene, Siria Sophene, Palestyna, Fenicja), Tracja.
1A. Poszczególne prowincje:
- Achaja
W starożytności Achaję zamieszkiwał grecki lud Achajów o bliżej nieustalonym pochodzeniu. Przypuszcza się, że Achajowie mogli przybyć na te tereny z południowej Tesalii. Homer używa jednak tej nazwy często w odniesieniu do wszystkich greckich żołnierzy, a w Przeglądzie Okrętów w Iliadzie w odniesieniu do mieszkańców Argos i Tyrynsu w Argolidzie (co stało się powodem wysunięcia innej hipotezy, że Achajowie zostali wyparci stamtąd przez Dorów).
Od 146 r p.n.e tą nazwą określano całą Grecję, z wyjątkiem Epiru, Tesalii i Macedonii, prowincję Cesarstwa Rzymskiego ze stolicą w Koryncie.
W czasach Cesarstwa Achaja wraz z całym Peloponezem, Attyką i terenami przy północnych brzegach Zatoki Korynckiej należała do prowincji Achaja. Następnie znalazła się we władzy Cesarstwa Bizantyjskiego.
- WAŻNE MIASTA PROWINCJI –
Patraj – pierwsze ślady osadnicze pochodzą z 3 tysiąclecia BC. W trakcie rzymskiej okupacji Grecji Patras było jednym z ważniejszych miast. Dzięki zasługom miasta, August uczynił je rzymską kolonią, co zagwarantowało mu przywileje. Spowodowało to stworzenie na jego terenie 2 przemysłowych ośrodków gdzie produkowano lampy oliwne eksportowane później na cały ówczesny świat, budowę rzymskich budowli np. Odeon, poprowadzone do miasta drogi stworzyły z niego centrum kosmopolityczne. W 300 A.D w wyniku trzęsienia ziemi doznało poważnego uszczerbku i straciło na znaczeniu.
Korynt -Colonia laus Iulia Corinthiensis – w 146 r.p.n.e Korynt został zniszczony przez Lucjusza Mummiusa, a wszyscy jego mieszkańcy zostali wzięci w niewolę, dzięki czemu do Lucjusza przylgnęło określenie Achaicus. Miasto zostało refundowane przez Juliusza Cezara w 44 r. BC. na krótko przed jego zabójstwem. Według Appiana z Aleksandrii osiedlali się tam głównie rzymscy wyzwoleńcy. Był stolicą rzymskiej prowincji Achaja, słynął z przepychu i niezbyt moralnie „prowadzących się” mieszkańców stanowiących mieszankę ludności greckiej, rzymskiej i żydowskiej.
Olimpia – w czasach rzymskich nadal utrzymuje swoją pozycję ważnego ośrodka kultowego.
Argos – utrzymuje swoją pozycję ważnego ośrodka kultu Hery.
Ateny - w 88 – 85 BC większość ateńskich domów i fortyfikacji zostało zrównanych z ziemią przez generała Sulli. Ateny powszechnie podziwiane za szkoły filozoficzne zyskały status wolnego miasta. Różni rzymscy cesarze wznosili w nich budynki np. bibliotekę, gimnazjon, małą świątynię na Akropolu i świątynię Zeusa Olimpijskiego (? Informacja bez potwierdzenia w innych publikacjach). Pozostały centrum filozofii przez 500 lat rzymskiego zwierzchnictwa. Dopiero Justynian zamknął w 529 AD szkoły filozoficzne jako ośrodki pogańskie, co spowodowało, że miasto powoli zaczęło tracić na znaczeniu.
Epidaur – niewielkie miasto, w czasach rzymskich włączone do prefektury Argolis. Przez cały czas było znaczącym miastem, miejscem urodzenia Asklepiosa. Słynął jako jego miejsce kultu oraz z teatru.
- OBECNIE –
Prowincja ta w całości należy do Grecji.
- Afryka
Prowincja rzymska obejmująca teren obecnej Tunezji, ze stolicą w Kartaginie.
Kartagina została zdobyta przez Rzymian w 146 r. p.n.e Miasto zostało zburzone. Jednak już kilkadziesiąt lat później na miejscu Kartaginy istniała kolonia rzymska, a Juliusz Cezar w 44r. p.n.e. przywrócił jej starą nazwę. W czasach cesarstwa miasto kwitło, jako ośrodek senackiej prowincji Africa Proconsularis – będącej spichlerzem Rzymu. U jego schyłku stało się ośrodkiem silnie rozprzestrzeniającego się w północnej Afryce chrześcijaństwa. Po reformie administracji cesarstwa, przeprowadzonej przez Dioklecjana z prowincji tej wyodrębniono w południowej jej części prowincję Africa Byzacena, ze stolicą w Susa (Tunezja).
- Alpy
Alpes Maritimae - mała prowincja rzymska założona przez Oktawiana Augusta w 14 r. ze stolicą w Cemenelum (Cimiez - dzielnica Niceii we Francji).
Alpes Cottiae
Alpes Poeniae
- Arabia
Kraina zazwyczaj utożsamiana z Półwyspem Arabskim, lecz początkowo obejmująca obszar Azji leżący na południowy zachód od Mezopotamii, obejmując poza półwyspem również część Lewantu. W starożytności Arabię dzielono na trzy obszary: Arabia Feix, Deserta i Petrea.
- Armenia
Państwo na Zakaukaziu, graniczące od północy z Gruzją, od południa z Iranem i z azerbejdżańską Eksklawą Nchiczewan, od wschodu z Azerbejdżanem, od zachodu z Turcją. Po śmierci Tigranesa III Armenia utraciła mocarstwowy status, odgrywała jednak istotną rolę w rywalizacji między Imperium Rzymskim a Partami.
AZJA:
Bitynia to historyczna górzysta, a zarazem urodzajna kraina znajdująca się w Azji Mniejszej, nad Morzem Czarnym, na terenie dzisiejszej Turcji. Od VII wieku p.n.e. zamieszkiwana przez Traków. Podbita przez Lidijczyków ok. 550r. p.n.e., przyłączona do Persji w 334 r. p.n.e Od II do I wieku p.n.e. uzależniana od Rzymu - przekształcona w prowincję rzymską. W XI wieku wchłonięta przez Turków osmańskich. Dzięki listom Pliniusza Młodszego do cesarza Trajana posiadamy wiele wiadomosci o tej krainie.
Cylicja z greckiego Kilikia - historyczna kraina w południowo-wschodniej Azji Mniejszej, obecnie na terytorium Turcji. Cylicja dzieliła się na dwie części: Cilicia Trachea i Cilicia Pedias. Cilicia Trachea była surowym rejonem górskim uformowanym przez góry Taurus. Skaliste przylądki nadawały się znakomicie do budowy naturalnych portów morskich, w których często znajdowali schronienie piraci. W starożytości pokryta gęstym lasem, który dostarczał budulca dla stoczni. Cilicia Pedias leżała we wschodniej części Cylicji i prócz terenów górskich kształtowały ją nadmorskie równiny. Przez Cylicję biegł perski szlak królewski, który łączył Anatolię z Syrią i wybrzeżem cylicyjskim.
Stolicą Cylicji był Tars, a ważniejszymi miastami: Korakesion, Hamaria, Seleukeja, Selinunt. Cylicja była słynna z hodowli kóz (z ich sierści wyrabiano tuniki cylicyjskie, a także z uprawy winorośli, oliwek oraz zboża). Mieszkańcy Cylicji zajmowali się głównie handlem morskim.
Galacja (Galatia Proper, Gallatike, Gallogreacia) starożytna kraina w centralnej Azji Mniejszej, położona wokół dzisiejszej Ankary, która powstała w 277 r. p.n.e w wyniku podboju ziem frygijskich i kapadockich przez Celtów i Galatów, odłamu celtyckiej armii Brennusa, która splądrowała w roku 279 p.n.e Macedonię, Tesalię i Epir. Po klęsce zadanej Celtom w bitwie pod Lizymachią przez Antygona Gonatasa część celtyckich wojowników z rodzinami (ok. 20 tys. ludzi) przeprawiła się do Azji Mniejszej. Galację tworzyły autonomiczne państewka, istniejące wokół trzech głównych plemion celtyckich: Tektosagów, Tolistobojów i Trokmów. Te trzy okręgi były podzielone na trzynaście tetrarchii. Galacja graniczyła z Bitynią, Paflagonią, Frygią, Likaonią i Pontem.
W sferze wpływów rzymskich Galacja znalazła się w wyniku kampanii Pompejusza w 64 r. p. n.e., który stworzył z niej satelickie państwo rządzone przez miejscową dynastię. Pierwszym tetrarchą, który otrzymał od Rzymian tytuł królewski był Dejotarus. W 25 r. p.n.e, po śmierci ostatniego króla Amyntasa, została włączona przez Oktawiana Augusta do Rzymu. Przez prawie 100 lat Galacja była graniczną prowincją i zmiany jej granic były wypadkową postępu ekpansji Rzymu. W 295 r. została podzielona na dwie części przez Dioklecjana. W okresie Cesarstwa Bizantyjskiego odzyskała polityczne znaczenie.
Kapadocja - kraina w Anatolii(Turcja) w Azji Mniejszej; znana przede wszystkim z charakterystycznych form tufu wulkanicznego tworzących księżycowy krajobraz oraz z domów i kościołów wykutych w tufowych skałach.
Licja - w ...
cecz