Podstawowe pojęcia z zakresu komunikacji interpersonalnej

Termin komunikacja interpersonalna oznacza proces psychologiczny, w którym dana osoba otrzymuje i przekazuje pewne informacje, w bezpośrednim kontakcie z drugą osobą. Proces komunikacji interpersonalnej trwa nieustannie, ponieważ cały czas, poprzez swoją postawę ciała, mimikę, gestykulację i przede wszystkim słowa - przekazujemy określone wiadomości. Zaistnienie procesu komunikacji warunkuje obecność trzech czynników:

·         nadawcy - a więc osoby przesyłającej określone informację

·         odbiorcy - czyli osoby, do której informacje są kierowane

·         kodu - czyli sposobu przekazania tej informacji (może to być słowo, gest, obraz itp.)

Źródło większości konfliktów i nieporozumień zachodzących w stosunkach interpersonalnych, leży właśnie w niewłaściwej komunikacji; przykładami może być np. błędne odczytanie intencji rozmówcy lub jego zawoalowane oczekiwania, a więc są to trudności, których każdy z nas doświadcza codziennych sytuacjach. Skuteczna komunikacja ma miejsce wówczas, gdy treść wypowiedzi jest zrozumiana zgodnie z intencjami nadawcy przekazu.

Zrozumienie istoty komunikacji ułatwić może poznanie procesów i mechanizmów, leżących u podstaw każdej rozmowy; taka podstawowa sekwencja przebiega w następując sposób:

·         myśl - na początku, u nadawcy pojawia się pewna myśl

·         kodowanie - jest to przekształcanie treści pisanej na określone gesty i symbole; proces kodowania jest niezbędny dla dobrego zrozumienia przekazu przez wszystkich potencjalnych odbiorców

·         odkodowanie - jest to przekształcenie komunikatu przez odbiorcę, który stara się go zrozumieć; odkodowanie odbywa się na dwóch etapach: odbiorca otrzymuje dany komunikat (1) po czy zaczyna go przetwarzać (2); wpływ na przebieg tego procesu ma własna ocena użytych przez nadawcę symboli oraz doświadczenie odbiorcy (ludzie często słyszą to, co sami chcą usłyszeć)

·         sprzężenie zwrotne - stanowi je proces odwrócenia komunikacji, podczas którego wyrażamy swoją reakcję na odebrany komunikat nadawcy; im silniejsze jest sprzężenie zwrotne, tym lepsza jakoś procesu komunikacji; wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje sprzężeń zwrotnych:

o        bezpośrednie wyrażenie (np. potakiwanie głową)

o        pośrednie (owocujące np. wzrostem efektywności pracy)

Podczas odkodowania, ważna jest zarówno treść, jak i kontekst danego komunikatu. Treść wypowiedzi składa się z poszczególnych słów, które za pomocą określonych reguł gramatyki, łączymy w semantyczne frazy. Każda z osób posługuje się językiem w jedyny, tylko sobie właściwy sposób, specyficznie budując swoje wypowiedzi i interpretując poszczególne fakty. Natomiast na kontekst wypowiedzi składa się ton głosu, kontakt wzrokowy i mowa ciała nadawcy, a więc czynniki określane mianem niewerbalnej ekspresji.

Wyniki badań z zakresu komunikacji interpersonalnej wskazują, iż każdy z kanałów przekazu informacji ma odmienny wpływ na ogólną ocenę wypowiedzi:

→ słowa - jedynie 7%

→ tonie głosu - 38%

→ mimika twarzy - 55%

Proces komunikacji interpersonalnej odbywa się w dwojakiej formie: bądź w formie komunikacji werbalnej (a więc słownej) albo w formie komunikacji niewerbalnej (czyli bezsłownej).

Komunikacja werbalna jest typem komunikacji opartej na słowie i sprowadza się do przekazu komunikatów właśnie za pomocą słów. Oto przykłady sytuacji, w których korzystamy z komunikacji werbalnej:

o        rozmowa z drugą osobą

o        czytanie książki

o        pisanie listu lub wypracowania

Biorąc pod uwagę kierunek przesyłanego komunikatu, rozróżnia się komunikację pionową i poziomą. Komunikacja pionowa najczęściej ma miejsce w formalnych komunikatach, przepływających między pracownikiem a jego przełożonym, w takich celach jak: osiąganie założonych celów, przekaz określonych informacji i poleceń, sygnalizowanie kwestii wymagających rozwiązania problemu. W takich sytuacjach mówi się o komunikacji skierowanej ku dołowi. W przypadku komunikacji pionowej skierowanej ku górze, to podwładni informują swoich przełożonych o pewnych osiągnięciach, wykonanych zadaniach lub problemach w pracy itp. Przełożonych interesuje ten kierunek komunikacji, gdyż ułatwia on kierowanie rozwojem danej działalności. W szkole, komunikacja pionowa zwrócona ku górze ma miejsce gdy uczeń zwraca się do wychowawcy, dyrektora lub innych pracowników.

Drugim rodzajem komunikacji werbalnej, jest komunikacja pozioma i ma ona miejsce wówczas, gdy przebiega pomiędzy członkami tej samej grupy lub między pracownikami będącymi na tym samym poziomie w hierarchii zawodowej. Ten rodzaj komunikacji może mieć zarówno charakter formalny jak i nieformalny.

Komunikacja niewerbalna związana jest natomiast z przekazem bezsłownym; mamy w niej do czynienia z następującymi kanałami ekspresji niewerbalnej:

·         ruchy ciała - a więc: mimika, kinezjetyka, kontakt wzrokowy, prajęzyk i gesty

·         zależności przestrzenne - czyli proksemika

Ruchy ciała:

·         mimika twarzy - jest źródłem informacji dotyczących stanów emocjonalnych i postaw (np. sympatia, wrogość); badacze twierdzą, iż u człowieka występuje aż sześć głównych rodzajów mimiki, z których każda odpowiada jednej z następujących emocji: szczęście, strach, zdziwienie, smutek, pogarda, gniew

·         kinezjetyka - zajmuje się analizują postaw, gestów i innych ruchów ciała; nasze ciało (intencjonalnie lub też w sposób niezamierzony) nieustannie wysyła różne sygnały poprzez naszą postawę, pochylenie, napięcie, rozluźnienie czy gesty

·         prajęzyk - źródłami informacji są cechy głosu, takie jak: natężenie, wysokość, tempo mówienia oraz wahania i inne zakłócenia

·         kontakt wzrokowy - najważniejszy obszar naszej wizualnej uwagi, stanowią oczy (w trakcie rozmowy, nasza uwaga skoncentrowana jest na oczach rozmówcy przez około 43% czasu); podstawową funkcję kontaktu wzrokowego stanowi przekazywanie komunikatów relacyjnych, a więc innymi słowy: spoglądanie na drugą osobę może być wyrazem przejawu zainteresowania, a jednocześnie - pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na to zainteresowanie (np. kandydat na pracownika, podczas rozmowy kwalifikacyjnej stara się nawiązać pozytywny kontakt wzrokowy z pracodawcą, co ma wyrażać jego wiarygodność, kompetencję czy zainteresowanie pracą, a jeśli również pracodawca jest zainteresowany kandydatem, będzie na te próby odpowiadać pozytywnie)

Kontakt wzrokowy ma również inną ważną funkcję, czyli redukowanie rozproszenia; aby zwiększyć naszą koncentrację uwagi, staramy się ograniczyć liczbę odbieranych bodźców, gdzie kanał wzrokowy stanowi jedną z dróg dla owych bodźców. Zatem w sytuacji, gdy koncentrujemy się na pewnym wydarzeniu i staramy się sobie przypomnieć jakieś szczegóły - ograniczamy nasz kontakt wzrokowy. Ekspresja oczu wyrażana jest nie tylko poprzez spoglądanie, lecz także przez takie czynniki jak:

→ zmiana wielkości źrenic (2-8 milimetrów)

→ wskaźnik mrugania (zazwyczaj mrugamy co 3-10 sekund)

→ stopień otwarcia oczu (od przymkniętych powiek do oczu szeroko otwartych)

→ wyraz oczu (np. maślane oczy lub mordercze spojrzenie)

·         Gesty - każdy z nas podczas mówienia porusza rękami, głową i całym ciałem, a jego ruchy są skoordynowane z tym, co mówi i stanowią część całego procesu komunikacji; np. potakiwanie głowa odgrywa dwie podstawowe funkcje:

o        stanowi niejako wzmocnienie, nagrodę i zachętę dla rozmówcy, by kontynuował swoją wypowiedź

o        służy synchronizacji interakcji - np. kilkakrotne kiwnięcie głową oznacza brak zgody oraz chęć zabrania głosu

Zależności przestrzenne - stanowią dystans jaki utrzymuje się między nami a rozmówcą w trakcie procesu interakcji.

·         proksemika - na podstawie przestrzennej odległości pomiędzy partnerami rozmowy, dostarcza ona wielu informacji; nasze zachowania proksemiczne kształtują dwie antagonistyczne potrzeby: potrzeba afiliacji oraz potrzeba prywatności; wyróżnia się 4 podstawowe strefy, w sposób nieświadomy używane w trakcie procesów interakcji społecznych:

- strefa intymna (0 - 45 centymetrów)

- strefa osobista (45 - 120 centymetrów)

- strefa społeczna (1,2 - 3,6 metra)

- strefa publiczna (3,6 - 6 metra)

Przestrzenna bliskość stanowi wskaźnik sympatii - im mniejszy dystans, tym bliższa relacja.

Bibliografia:

·         Argyle M., Psychologia stosunków międzyludzkich, Warszawa 1991

·         Aronson E., Psychologia społeczna - serce i umysł, Warszawa 1997

·         Nęcki Z., Komunikacja międzyludzka, Kraków 1996

·         Pease A., Język ciała - jak czytać myśli ludzi z ich gestów, Kraków 1992