3_pedagogika.pdf

Nauki współpracujące z pedagogiką i działy pedagogiki

Wstęp

1. Związek pedagogiki z innymi naukami według Krzysztofa Rubachy

2. Nauki współpracujące z pedagogiką według Stefana Kunowskiego

3. Związek pedagogiki z innymi naukami według podręcznika pod redakcją Michała Godlewskiego

4. Działy pedagogiki

Bibliografia

Literatura podstawowa

Literatura dodatkowa

Wstęp

Serdecznie witamy po raz kolejny! Można powiedzieć, że po opanowaniu tego modułu

będziecie na półmetku naszego wspólnego studiowania pedagogiki. Czemu będzie

poświęcony ten moduł — ostatni, który dotyczy metateorii pedagogiki . Jak wskazuje jego

tytuł, mówić w nim będziemy o naukach współpracujących z pedagogiką oraz o jej działach,

czyli inaczej subdyscyplinach. Omawiane zagadnienia (jeśli będzie to możliwe, gdyż nie

wszyscy wybrani przez nas autorzy uwzględniają te same problemy) odniesiemy, jak zwykle,

do trzech znanych nam podręczników. Zanim jednak to zrobimy, kilka słów wprowadzenia.

Jak zapewne Państwo dobrze pamiętacie z pierwszego modułu przedmiotem pedagogiki jest

wychowanie, edukacja. Posiadanie przez jakąś dyscyplinę naukową własnego przedmiotu

badań powoduje, że może ona istnieć samoistnie, to znaczy niezależnie. Nie oznacza to

jednak, że nie jest ona powiązana z całym kontekstem innych nauk. Powodów tego stanu

rzeczy jest kilka:

— po pierwsze, przedmiot badań pedagogiki jest wieloaspektowy i złożony;

— po drugie, otaczająca nas rzeczywistość, której jednym z przejawów jest wychowanie, jest

wielowarstwowa i wielokrotnie powiązana.

Nauki współpracujące z pedagogiką i działy pedagogiki

Stąd wynika taka wielość nauk, metod badań (patrz moduł II), teorii opisujących i

wyjaśniających rzeczywistość. Ze stwierdzeń tych wyraźnie już widać, że jeśli pragniemy

dogłębnie i wnikliwie analizować fakty wychowawcze musimy do nich podchodzić

wieloaspektowo, uwzględniając rozliczne relacje pomiędzy zjawiskami. Do tego konieczna

jest współpraca interdyscyplinarna, czyli współpraca pomiędzy różnymi naukami. Różne

nauki posiadają bowiem odmienne przedmioty badań, a więc w odmienny sposób patrzą na

otaczający nas świat, stosują też różne, dostosowane do swojego przedmiotu badań,

metody.

Korzystanie z ich doświadczeń badawczych zapewnia więc bardziej wnikliwe i obiektywne

poznanie edukacyjnej, wychowawczej rzeczywistości.

Wszystkie powyżej przedstawione fakty przemawiają za współpracą pedagogiki z innymi

dyscyplinami naukowymi. Jakimi? Tego dowiecie się właśnie z treści modułu trzeciego.

W module tym omówimy też podział pedagogiki na subdyscypliny, czyli opiszemy jej działy.

Podziału jakiejś dyscypliny na poddyscypliny dokonuje się zazwyczaj ze względu na pewne

kryteria. Ciekawy sposób podzielenia i uporządkowania wiedzy pedagogicznej zaproponował

Stanisław Kawula, który sformułował rejestr siedmiu kryteriów.

Poniżej zamieszczamy zaproponowane przez wspomnianego pedagoga kryteria i krótki ich

opis. Oto one:

1. Kryterium celów działalności edukacyjnej — dzieli działalność wychowawczą ze względu

na rodzaje celów stawianych przez pedagogikę.

2. Kryterium metodologiczne — pozwala wyodrębnić w pedagogice, ze względu na

stosowane przez nią metody, dwa obszary o zróżnicowanym stopniu ogólności. Pierwszy

z nich to obszar analiz ogólnych odnoszących się do samej pedagogiki jako nauki oraz do

wszelkich uwarunkowań procesów i czynności edukacyjnych. Drugi obszar to analizy

akcentujące społeczne czynniki procesów i czynności edukacyjnych, a więc na przykład

oddziaływania różnych środowisk wychowawczych i socjalizacyjnych (rodzina, szkoła,

media, grupy rówieśnicze itp.).

3. Kryterium rozwojowe — według tego kryterium można uszeregować kolejno

subdyscypliny pedagogiczne odpowiadające różnym okresom i etapom życia człowieka

poddanego oddziaływaniom wychowawczym.

Nauki współpracujące z pedagogiką i działy pedagogiki

4. Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych człowieka — w myśl tego kryterium

wyróżniona została pedagogika specjalna ze swoimi dyscyplinami szczegółowymi.

5. Kryterium instytucjonalne — odnosi się ono nie tyle do refleksji teoretycznej, co do

konkretnej działalności praktycznej przebiegającej w instytucjach pedagogicznych.

Możemy więc w ramach tego kryterium mówić na przykład o pedagogice szkoły wyższej,

która będzie się zajmowała miedzy innymi badaniem organizacji i struktury szkolnictwa

wyższego, monitorowaniem wprowadzonych innowacji, krytyczną analizują programów.

6. Kryterium problemowe — dotyczy wyodrębniania subdyscyplin pedagogiki ze względu na

typ problematyki edukacyjnej, którą się zajmują. Jeśli na przykład będzie to problematyka

systemów edukacji w kraju i na świecie, to będziemy mówić o pedagogice porównawczej.

W przypadku problemów dotyczących zawodu nauczyciela będzie to pedeutologia.

7. Kryterium dziedzin działalności ludzkiej — nawiązuje do rodzajów działalności człowieka,

które pedagogika obejmuje swoim polem badawczym. Będzie to więc na przykład:

pedagogika opiekuńcza, wychowawcza, terapeutyczna.

Przedstawione przez Kawulę kryteria podziału pedagogiki na jej działy są wieloaspektowe

i dzięki temu pozwalają szeroko ująć omawiany problem, którego szczegółowa analiza

będzie przedmiotem naszych dociekań w drugiej części tego modułu.

Po tym krótkim, ogólnym wstępie na temat współpracy pedagogiki z innymi dyscyplinami

naukowymi oraz podziałem nauk pedagogicznych na subdyscypliny pora już przejść do

zagadnień szczegółowych, które rozpoczniemy od analizy poglądów Krzysztofa Rubachy na

temat związku pedagogiki z innymi naukami.

1. Związek pedagogiki z innymi naukami według Krzysztofa Rubachy

W swoich dociekaniach badawczych, według Rubachy, pedagodzy często korzystają z nauk

humanistycznych na przykład z socjologii. Nauczyciele–badacze czerpią z niej wiedzę,

w celu wyjaśnienia zaobserwowanych w świcie edukacji faktów. Dzieje się tak, gdyż:

Nauki współpracujące z pedagogiką i działy pedagogiki

— człowiek posiada społeczną naturę;

— działalność wychowawcza dokonuje się bardzo często w obrębie grup społecznych.

W opisanych powyżej przypadkach pedagogika korzysta z dorobku innych nauk, a tym

samym nie dysponuje odpowiednimi kategoriami pojęciowymi, ponieważ nie zajmuje się

badaniem procesów społecznych. Jest to, jak wcześniej powiedziano, domena socjologii.

Aby przybliżyć czytelnikom zastosowanie socjologii w pedagogice, Rubacha posługuje się

przykładem .

Badacz–nauczyciel, obserwując przez pewien okres grupę uczniów, zauważa, że większość

z nich nie stosuje się do poleceń nauczyciela. W porównaniu z innymi przedmiotami

nauczania, większość osób ma z tego przedmiotu bardzo niskie oceny. Jedynie dwóch

chłopców otrzymuje oceny dobre i bardzo dobre. Pozostali uczniowie unikają kontaktu

z nauczycielem, niekiedy nawet bojkotują jego oczekiwania. Nauczyciel często przyłapuje ich

na niewłaściwym zachowaniu, braku wiedzy, ściąganiu na klasówkach itp.

Po kilku tygodniach obserwacji okazuje się, że dwaj uczniowie, którzy dotychczas mieli dobre

oceny, stopniowo zaczynają zachowywać się jak reszta grupy, zarówno gdy chodzi

o postępowanie, jak i otrzymywane oceny. Za sprawdziany pisemne i odpowiedzi ustne

coraz częściej otrzymują oceny nieodpowiednie. Nauczyciel–badacz zaczyna więc coraz

dokładniej obserwować tych dwóch uczniów i odkrywa, że są przygotowani do lekcji, ale

swoją wiedzę przed nim ukrywają. W tej sytuacji dochodzi on do następującego wniosku:

„Prawdopodobnie mogę uznać, że zachowanie tych dwóch uczniów, jest strategią oporu

wobec mnie i wynika to z konformizmu jako stylu adaptacji do oczekiwań grupy

rówieśniczej”.

Badający nauczyciel, szukając wyjaśnienia, posłużył się pojęciem konformizmu jako stylu

adaptacji. Jest to jedna z teorii socjologicznych, która opisuje reguły zachowań ludzi wobec

oczekiwań grupy społecznej. Zastosowanie wymienionej kategorii pozwoliło wyjaśnić

otrzymany wynik obserwacji i zrozumieć zachowanie uczniów.

Inny przykład prezentowany przez Rubachę dotyczy znajomości przez pedagoga

psychologii, która stanowi również jedną z dyscyplin naukowych współpracujących

z pedagogiką. Oto opisywany przez autora przykład:

Nauki współpracujące z pedagogiką i działy pedagogiki

Badacz–nauczyciel próbuje oszacować efekty realizowanego w szkole programu

wychowania moralnego. W tym celu musi dokonać pomiaru poziomu rozwoju moralnego

uczniów przed ich przystąpieniem do programu, jak i po jego zakończeniu. Różnica

pomiędzy tymi pomiarami może świadczyć o efektywności programu wychowania

moralnego. Problem przedstawionych tu badań dotyczy wychowania moralnego.

Wychowanie moralne to kategoria pojęciowa między innymi psychologii. Psychologowie

analizują bowiem gotowość dziecka do myślenia moralnego, poziom jego dojrzałości

emocjonalnej i społecznej koniecznej do rozwiązywania problemów moralnych. Badający

pedagog musi więc znać te zagadnienia, by dokonać zaplanowanego pomiaru poziomu

rozwoju moralnego uczniów.

Psychologia, podobnie jak socjologia, stanowi więc dyscyplinę pomocniczą dla pedagogiki,

ponieważ psychologia dysponuje odpowiednim systemem pojęciowym i teoriami potrzebnymi

do wyjaśnienia wielu faktów psychologicznych, które stanowią bezpośredni kontekst praktyki

edukacyjnej. W zasadzie niemalże na każdym kroku nauczyciele napotykają na zjawiska

psychologiczne, co wynika z definicji wychowania, które jest oddziaływaniem na psychikę

i zachowanie się człowieka.

W tym miejscu należy jednak zachować ostrożność, by nie traktować pedagogiki jako

psychologii czy socjologii stosowanej. Nauki te w swojej strukturze mają takie subdyscypliny,

jak psychologia wychowania i socjologia wychowania. Te jednak służą testowaniu,

weryfikowaniu teorii psychologicznych i socjologicznych w jednej z form praktyki społecznej,

jaką jest wychowanie czy nauczanie. Pedagogika zaś ma za zadanie opisywać i wyjaśniać

praktykę edukacyjną, a wymienione nauki opisują oraz wyjaśniają odpowiednio zjawiska

psychiczne i społeczne. Wychowanie jest dla nich jedną z dziedzin, w których się ujawniają.

Uogólnijmy teraz to, co było do tej pory powiedziane. W podsumowaniu tym można

sformułować następujący wniosek:

Psychologia i socjologia dostarczają pedagogice wiedzy potrzebnej do:

— organizowania;

— planowania;

— krytycznego analizowania praktyki edukacyjnej.

Psychologiczne i socjologiczne prawidłowości zmian zachodzących w procesach

społecznych, poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych stanowią orientację dla

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: