finlandia.pdf

SYSTEMY EDUKACJI W EUROPIE – STAN

OBECNY I PLANOWANE REFORMY

FINLANDIA

1. Populacja uczących się i język nauczania

W 2003 r. kształceniem obowiązkowym było objętych 580 000 uczniów. Finlandia ma dwa języki

urzędowe: fiński i szwedzki. Do szkół powszechnych (obejmujących poziom szkoły podstawowej i

średniej I stopnia) i średnich II stopnia, w których językiem nauczania jest język szwedzki, uczęszcza

ok. 5% uczniów. Obydwie grupy językowe mają swe placówki również na poziomie szkolnictwa

wyższego. Oprócz tego istnieją placówki edukacyjne, w których wszystkie zajęcia – lub przynajmniej

część zajęć – prowadzi się w języku obcym (najczęściej w języku angielskim). W tych rejonach, w

których używa się języka lapońskiego, władze lokalne są również zobowiązane do organizowania

kształcenia w tym języku. Ponadto władze starają się zapewnić możliwości kształcenia mniejszości

romskiej i innym mniejszościom etnicznym oraz osobom posługującym się językiem migowym.

2. Administracja i finansowanie edukacji

Za edukację odpowiada Ministerstwo Edukacji. Krajowy Urząd ds. Edukacji określa we współpracy z

Ministerstwem cele, treści i metody kształcenia dla poziomu szkoły podstawowej i średniej oraz

kształcenia dorosłych. Ponadto w każdej z sześciu fińskich prowincji tymi sprawami zajmuje się

Departament Edukacji i Kultury. Zarządzanie oświatą na szczeblu lokalnym należy do zadań władz

lokalnych (gmin), które odgrywają istotną rolę jako organizatorzy kształcenia.

Większość szkół elementarnych i średnich II stopnia jest prowadzona przez władze lokalne lub

wspólne urzędy gminne (federacje gmin). W 2003 r. do publicznych szkół powszechnych uczęszczało

98% uczniów, a do publicznych ogólnokształcących i zawodowych szkół średnich II stopnia –

odpowiednio 97% i 87% uczniów. Szkoły prywatne są nadzorowane przez władze publiczne: realizują

ogólnokrajowe programy nauczania i stosują się do wytycznych w sprawie kwalifikacji zatwierdzanych

przez Krajowy Urząd ds. Edukacji. Otrzymują również fundusze publiczne w takiej samej wysokości,

jak szkoły publiczne. Odpowiedzialność za finansowanie edukacji jest podzielona między państwo i

władze lokalne. W szkolnictwie podstawowym i średnim dotacja państwowa stanowi średnio 57%

kosztów, natomiast wkład gmin – średnio 43%.

O zakresie autonomii szkół decydują władze lokalne. Szkoły mają prawo świadczyć usługi edukacyjne

zgodnie ze swymi uregulowaniami administracyjnymi pod warunkiem, że wypełniają swe podstawowe

funkcje określone w przepisach prawnych.

Politechniki są w większości prowadzone przez władze lokalne lub osoby/instytucje prywatne.

Wszystkie uniwersytety są prowadzone przez państwo i mają szeroką autonomię.

Nie istnieje odrębny inspektorat szkolny, a władze publiczne zrezygnowały z przeprowadzania

inspekcji w szkołach. Placówki edukacyjne prowadzą swą działalność zgodnie z celami określonymi w

przepisach prawnych i ogólnokrajowymi programami nauczania. Funkcjonowanie systemu jest

uzależnione od sprawnej realizacji przez nauczycieli celów określonych w programach nauczania.

Duży nacisk kładzie się zarówno na samoocenę szkół, jak i na ocenę zewnętrzną. Od kwietnia 2003 r.

w tym obszarze działa wraz z Ministerstwem Edukacji odrębna Rada ds. Ewaluacji Kształcenia. Do

zadań Rady należy planowanie, koordynacja i zarządzanie działaniami związanymi z oceną

kształcenia w szkołach powszechnych i średnich II stopnia. Politechniki i uniwersytety same oceniają

swą działalność i jej wyniki, niemniej otrzymują również wsparcie ze strony Rady ds. Ewaluacji

Kształcenia w Szkolnictwie Wyższym.

3. Edukacja przedszkolna

Od urodzenia do wieku 6 lat dzieci mogą uczęszczać do ośrodków opieki dziennej (przedszkoli) lub

uczestniczyć w zajęciach organizowanych w mniejszych grupach dziennej opieki rodzinnej w domach

prywatnych, przy czym za wszystkie te formy opieki pobiera się umiarkowanej wysokości opłaty,

uzależnione od dochodów rodziców. Od 2001 r. wszystkie dzieci w wieku 6 lat mają prawo do

bezpłatnej edukacji przedszkolnej. Każdy organ władz lokalnych samodzielnie decyduje o tym, czy

edukacja przedszkolna ma być prowadzona w szkołach, ośrodkach opieki dziennej czy też domach

opieki rodzinnej, wymienionych w Ustawie o dziennej opiece nad dziećmi (36/1973), bądź innym

odpowiednim miejscu. W 2002 r. edukacją przedszkolną było objętych 98% dzieci w wieku 6 lat.

4. Kształcenie obowiązkowe

a) Etapy

Peruskoulu / Grundskola (szkoła powszechna)

Klasy I-VI

Wiek: 7-12 lat

Klasy VII-IX

Wiek: 13-16 lat

Ustawa o kształceniu obowiązkowym (628/1998), która weszła w życie 1 stycznia 1999 r., nie

wyodrębnia już w szkole powszechnej etapu niższego i wyższego. W Ustawie stwierdza się jedynie,

że kształcenie obowiązkowe trwa dziewięć lat oraz że zajęcia dydaktyczne są na ogół prowadzone

przez wychowawców klas w klasach I-VI i przez nauczycieli przedmiotu w klasach VII-IX.

b) Kryteriaprzyjęć

Dzieci muszą rozpocząć kształcenie obowiązkowe w roku, w którym przypadają ich siódme urodziny.

Około 1% rozpoczyna naukę w szkole wcześniej, wymaga to jednak zaświadczenia potwierdzającego

dojrzałość szkolną dziecka. Kształcenie obowiązkowe jest w całości bezpłatne. Władze lokalne

przydzielają każdemu dziecku miejsce w szkole znajdującej się w pobliżu jego miejsca zamieszkania,

ale rodzice mogą wybrać szkołę powszechną zgodnie ze swymi preferencjami, choć w tym przypadku

istnieją pewne ograniczenia.

c) Dzienny/tygodniowy/rocznywymiarzajęć

Rok szkolny obejmuje 190 dni, od połowy sierpnia do początku czerwca. Szkoły są czynne przez pięć

dni w tygodniu, a minimalny tygodniowy wymiar zajęć dydaktycznych wynosi od 19 do 30 lekcji,

zależnie od poziomu i liczby przedmiotów fakultatywnych. Ponadto na szczeblu lokalnym można

samodzielnie podejmować decyzje o dodatkowych dniach wolnych od zajęć.

d) Wielkość klas/podział uczniów na klasy

Nie istnieją przepisy dotyczące wielkości klas. Grupy, w których prowadzi się zajęcia dydaktyczne,

składają się na ogół z uczniów w tym samym wieku. Jednak w uzasadnionych wypadkach, w

szczególności w małych szkołach, w zajęciach mogą uczestniczyć uczniowie w różnym wieku.

Uczniowie w klasach I-VI mają jednego nauczyciela do większości przedmiotów, choć niektóre

przedmioty, zwłaszcza wychowanie plastyczne, wychowanie muzyczne i wychowanie fizyczne,

prowadzą również nauczyciele przedmiotu. W klasach VII-IX prawie każdy przedmiot jest prowadzony

przez innego nauczyciela.

e) Programyitreści nauczania

Cele kształcenia i kryteria oceny określa ogólnokrajowy program nauczania, opracowany przez

Krajowy Urząd ds. Edukacji. W oparciu o tak nakreślone ramy, szkoły i władze lokalne przygotowują

następnie własne regulacje dotyczące programów nauczania, które uwzględniają specyfikę lokalną.

Nauczyciele mają swobodę wyboru metod kształcenia i materiałów dydaktycznych. Obowiązkowymi

przedmiotami na poziomie kształcenia w szkole powszechnej są: język ojczysty (tj. fiński lub szwedzki)

i literatura kraju ojczystego, drugi język ojczysty, języki obce, ekologia, edukacja zdrowotna, religia lub

etyka, historia, wiedza o społeczeństwie, matematyka, fizyka, chemia, biologia, geografia, wychowanie

fizyczne, wychowanie muzyczne, wychowanie plastyczne, prace ręczne, zajęcia z gospodarstwa

domowego oraz lekcje wychowawcze i doradztwa pedagogicznego.

f) Ocena, promocja i kwalifikacje

W ramach swych przedmiotów nauczyciele prowadzą ocenę na podstawie celów zapisanych w

programie nauczania. Ocena stanowi stały element codziennego życia szkoły i każdy uczeń otrzymuje

raport o wynikach w nauce przynajmniej raz w roku. Osiągnięcia w nauce ocenia się zarówno w

sposób ciągły, jak i za pomocą sprawdzianów przeprowadzanych przez nauczycieli. Uczniowie

otrzymują świadectwo po ukończeniu pełnych dziewięciu klas szkoły powszechnej, a dodatkowe

świadectwo wydaje się uczniom, którzy ukończyli nieobowiązkową klasę X.

5. Szkolnictwo średnie II stopnia i policealne

a) Rodzajekształcenia

Lukio / Gymnasium (ogólnokształcąca szkoła średnia II stopnia) Ammatillnen

oppilaitos / Yrkesläroanstalt (zawodowa szkoła średnia II stopnia)

Wiek: 16-19 lat

b) Kryteriaprzyjęć

Naukę w ogólnokształcących i zawodowych szkołach średnich II stopnia mogą podjąć uczniowie,

którzy ukończyli z pozytywnymi ocenami kształcenie obowiązkowe. Podania o przyjęcie do tych szkół

składa się głównie poprzez wspólny ogólnokrajowy system aplikacji. Uczniowie mają prawo ubiegać

się na szczeblu krajowym o przyjęcie do dowolnej szkoły średniej II stopnia. Selekcja uczniów do

ogólnokształcących szkół średnich II stopnia odbywa się głównie na podstawie wyników w nauce,

natomiast kryteria selekcji do zawodowych szkół średnich II stopnia obejmują również doświadczenie

zawodowe oraz, ewentualnie, wyniki egzaminów wstępnych i sprawdzianów zdolności. Mimo, że

kształcenie jest bezpłatne, uczniowie muszą w niektórych przypadkach pokrywać część kosztów

pomocy naukowych. Bezpośrednio po ukończeniu kształcenia obowiązkowego, naukę kontynuuje

ponad 90% uczniów: ok. 54% wybiera ogólnokształcące szkoły średnie II stopnia, a 36% – zawodowe

szkoły średnie II stopnia. Ukończenie zarówno ogólnokształcącej, jak i zawodowej szkoły średniej II

stopnia uprawnia do podjęcia studiów wyższych.

c) Programyitreści nauczania

Cele oraz podstawowe treści przedmiotów i modułów dla szkół ogólnokształcących, jak i zawodowych

szkół średnich II stopnia, określa Krajowy Urząd ds. Edukacji. W oparciu o odpowiednią

ogólnokrajową podstawę programową, każda szkoła przygotowuje następnie własny program

nauczania.

Przedmiotami obowiązkowymi w ogólnokształcącej szkole średniej II stopnia są: język ojczysty i

literatura kraju ojczystego, drugi język ojczysty, języki obce, matematyka i przedmioty przyrodnicze,

przedmioty humanistyczne i społeczne, religia lub etyka, wychowanie fizyczne i edukacja zdrowotna,

oraz wychowanie artystyczne i przedmioty praktyczne. Uczniom należy także zapewnić pomoc z

zakresu doradztwa pedagogicznego.

Podstawa programowa dla zawodowych szkół średnich II stopnia obejmuje język ojczysty, drugi język

ojczysty, język obcy, matematykę, fizykę, chemię, wiedzę o społeczeństwie i przygotowanie do życia

zawodowego, wychowanie fizyczne i edukację zdrowotną oraz wychowanie artystyczne i kulturę.

Średnie wykształcenie zawodowe można uzyskać zarówno w ramach kształcenia w szkole, jak i w

ramach przyuczenia do zawodu. O wyborze ścieżki i progresji uczniów decydują indywidualne plany

kształcenia, opracowywane dla poszczególnych uczniów.

d) Ocena, promocja i kwalifikacje

Program nauczania dla ogólnokształcących szkół średnich II stopnia jest opracowany na 3-letni okres

kształcenia, ale uczniowie mogą ukończyć ten cykl w ciągu 2-4 lat. Zajęcia są zorganizowane w formie

niezwiązanej z podziałem na lata nauki. Każdy przedmiot ocenia się po zakończeniu zajęć przez

ucznia, a świadectwo ukończenia szkoły uczeń otrzymuje po zaliczeniu wymaganej liczby

przedmiotów.

Nauka w ogólnokształcącej szkole średniej II stopnia kończy się ogólnokrajowym egzaminem

maturalnym, który składa się z czterech obowiązkowych sprawdzianów z dwóch języków ojczystych,

języka obcego i matematyki lub przedmiotów ogólnych (humanistycznych i przyrodniczych). W ramach

egzaminu uczniowie mogą również przystąpić do nieobowiązkowych sprawdzianów. Po zdaniu

egzaminu maturalnego i zaliczeniu całego programu nauczania dla szkoły średniej II stopnia,

uczniowie otrzymują odrębne świadectwo, na którym podane są informacje o zdanych sprawdzianach

oraz uzyskanym poziomie i ocenach. Do egzaminu maturalnego mogą również przystępować

uczniowie zawodowych szkół średnich II stopnia.

Kształcenie zawodowe obejmuje siedem działów kształcenia z 52 kwalifikacjami zawodowymi, które

można uzyskać w ramach 112 różnych programów. Kształcenie trwa 3 lata (co odpowiada 120

punktom). Każdy program, prowadzący do określonych kwalifikacji zawodowych składa się z

komponentu kształcenia zawodowego, w ramach którego można uzyskać co najmniej 20 punktów za

kształcenie w zakładzie pracy, przedmiotów ogólnokształcących, np. języków obcych i przedmiotów

ścisłych, oraz dowolnych przedmiotów do wyboru. Program kształcenia obejmuje ponadto doradztwo

pedagogiczne oraz projekt końcowy. Niektóre przedmioty są obowiązkowe, a inne fakultatywne.

Umiejętności i wiedzę uczniów ocenia się po ukończeniu każdego modułu. Po zaliczeniu wszystkich

przedmiotów wymienionych w indywidualnym planie kształcenia uczniowie otrzymują świadectwo

potwierdzające posiadanie określonych kwalifikacji.

6. Szkolnictwo wyższe

a) Rodzajeuczelni

Studia wyższe są prowadzone w dwóch typach uczelni: w uniwersytetach oraz zawodowo

ukierunkowanych politechnikach. Każdy z sektorów ma swój profil: uniwersytety kładą nacisk na

badania naukowe i dydaktykę, natomiast w politechnikach przyjęto podejście w większym stopniu

uwzględniające nauczanie praktyczne.

b) Warunkiwstępu

Prawo do ubiegania się o przyjęcie na wszystkie kierunki studiów zapewnia fińskie świadectwo

maturalne. O przyjęcie na wszystkie kierunki studiów w uniwersytetach mogą również ubiegać się

osoby posiadające tytuł zawodowy uzyskany w fińskiej politechnice, kwalifikacje zawodowe na

poziomie policealnym lub kwalifikacje zawodowe uzyskane po ukończeniu co najmniej 3-letniego cyklu

kształcenia. Uniwersytety mogą także przyjmować kandydatów, którzy ukończyli wymagane przez

dany uniwersytet kształcenie na uniwersytecie otwartym lub w przypadku których dany uniwersytet

uznał na innej podstawie, że posiadają umiejętności i wiedzę niezbędną do rozpoczęcia studiów.

Wstęp na studia na wszystkich kierunkach jest ograniczony zgodnie z zasadą „ numerus clausus ”. W

przypadku gdy liczba kandydatów znacznie przewyższa liczbę dostępnych miejsc, uniwersytety

stosują różnego rodzaju kryteria selekcji.

Ogólnym warunkiem przyjęcia na studia w politechnikach jest ukończenie ogólnokształcącej lub

zawodowej szkoły średniej II stopnia. Innymi słowy, na studia politechniczne kwalifikują się osoby,

które: zdały egzamin maturalny lub tylko ukończyły szkołę średnią II stopnia, bądź posiadają

kwalifikacje zawodowe (lub kwalifikacje na poziomie policealnym), lub też równorzędne kwalifikacje

uzyskane za granicą.

Selekcja kandydatów na studia politechniczne odbywa się głównie na podstawie ocen ze szkoły i

doświadczenia zawodowego oraz, w wielu wypadkach, wyników egzaminów wstępnych.

c) Kwalifikacje

Zgodnie ze strukturą tytułów zawodowych w uniwersytetach, możliwe jest ukończenie studiów na

niższym lub wyższym poziomie. Tytuł zawodowy na niższym poziomie, kandidaatti / kandidat ,

odpowiadający brytyjskiemu tytułowi Bachelor , można uzyskać po 3 latach studiów (120 punktów), a

tytuł zawodowy na wyższym poziomie, maisteri / magister , odpowiadający brytyjskiemu Master – po 5-6

latach studiów (160-180 punktów). Uniwersytety prowadzą również studia podyplomowe kończące się

tytułami/stopniami lisensiaatti / licenciat i tohtori / doktor .

Studia prowadzące do politechnicznego tytułu zawodowego trwają od 3,5 do 4 lat, co odpowiada 140-

160 punktom, zależnie od kierunku studiów, a po ich ukończeniu studenci otrzymują dyplom. Od 1

sierpnia 2002 r. niektóre politechniki prowadzą na zasadzie pilotażowej studia politechniczne 2 stopnia

(zob.: pkt II).

7. Kształcenie dorosłych

Kształcenie dorosłych prowadzi się w tych wszystkich formach, które są przewidziane dla młodzieży –

od kształcenia w szkole powszechnej do studiów uniwersyteckich. Niektóre placówki edukacyjne

koncentrują się wyłącznie na kształceniu dorosłych. Kształcenie dorosłych prowadzi się również w

formie doskonalenia zawodowego w zakładach pracy.

W szkołach średnich II stopnia dla dorosłych osoby dorosłe mogą przygotowywać się i przystępować

do takiego samego egzaminu dojrzałości, jaki zdaje młodzież. Dorośli mogą także przygotowywać się

do zdobycia takich samych kwalifikacji zawodowych, jakie uzyskują młodzi ludzie.

Możliwość elastycznego kształcenia i zdobywania kwalifikacji zawodowych zapewnia dorosłym system

kwalifikacji opartych na kompetencjach, który został zaprojektowany specjalnie dla osób dorosłych.

System ten umożliwia wykazanie się umiejętnościami zawodowymi w sprawdzianach kompetencji

niezależnie od tego, czy przystępujące do nich osoby zdobyły swe umiejętności w trakcie pracy

zawodowej, w systemie kształcenia, czy też dzięki rozwijaniu swoich zainteresowań w czasie wolnym.

Kształcenie odbywa się w oparciu o indywidualne plany kształcenia, które opracowuje się oddzielnie

dla każdego słuchacza. Istnieją trzy poziomy kwalifikacji opartych na kompetencjach: kwalifikacje

zawodowe na poziomie średnim II stopnia, kwalifikacje zawodowe na poziomie bardziej

zaawansowanym i specjalistyczne kwalifikacje zawodowe. Standardy wymagań dotyczące kwalifikacji

opartych na kompetencjach określa Krajowy Urząd ds. Edukacji. Z kolei za organizację tego systemu i

nadzór nad systemem odpowiadają trójstronne komisje kwalifikacyjne, które składają się z

przedstawicieli pracodawców, pracowników i nauczycieli.

System kwalifikacji opartych na kompetencjach odzwierciedla zasady uczenia się przez całe życie.

Państwo promuje również realizację koncepcji uczenia się przez całe życie poprzez finansowanie

niezależnych placówek kształcenia dorosłych. Placówki te mają szeroką autonomię i samodzielnie

określają swe cele, grupy odbiorców i metody kształcenia.

8. Kształcenie specjalne

Na poziomie szkół powszechnych kształcenie uczniów ze specjalnymi potrzebami jest prowadzone w

szkołach ogólnodostępnych. Jeżeli z powodu upośledzenia, choroby, opóźnionego rozwoju, zaburzeń

emocjonalnych lub z innych przyczyn uczeń nie może kształcić się w klasie/szkole ogólnodostępnej,

musi zostać przyjęty lub przeniesiony do klasy/placówki specjalnej bądź uczestniczyć w innej formule

kształcenia specjalnego. Zajęcia prowadzi wychowawca/nauczyciel klasy/szkoły specjalnej. Dla

każdego ucznia przyjętego lub przeniesionego do klasy lub placówki kształcenia specjalnego należy

opracować indywidualny program nauczania. Uczniom wymagającym specjalnej pomocy należy

również, w miarę możliwości, organizować kształcenie na poziomie przedszkolnym i kształcenie

zawodowe w placówkach ogólnodostępnych.

9. Nauczyciele

Pedagodzy w ośrodkach dziennej opieki posiadają uniwersytecki lub politechniczny tytuł zawodowy

kandidaatti / kandidat lub kwalifikacje, które określano wcześniej jako policealne kwalifikacje zawodowe.

Mogą im pomagać inni specjaliści zajmujący się opieką nad dziećmi, posiadający odpowiednie

kwalifikacje zawodowe na poziomie średnim II stopnia.

Nauczyciele uczący w klasach I-VI szkoły powszechnej są na ogół nauczycielami przedmiotów

zintegrowanych (wychowawcami klas), natomiast nauczyciele klas VII-IX szkoły powszechnej i szkół

średnich II stopnia są nauczycielami przedmiotu (specjalizującymi się w nauczaniu poszczególnych

przedmiotów). Wychowawcy klas posiadają tytuł zawodowy magistra pedagogiki, a nauczyciele

przedmiotu są absolwentami studiów magisterskich w dziedzinie odpowiadającej przedmiotowi,

którego uczą, i studiów pedagogicznych.

O przyjęcie na studia przygotowujące wychowawców klas mogą ubiegać się kandydaci, którzy zdali

egzamin maturalny. Egzamin wstępny na takie studia składa się z egzaminu pisemnego, testu

zdolności i rozmów kwalifikacyjnych. W niektórych uniwersytetach egzamin wstępny obejmuje także

sprawdzenie w przykładowej sytuacji umiejętności pracy z grupą i nieobowiązkową prezentację.

Przyszli nauczyciele przedmiotu ubiegają się o przyjęcie na studia na tym kierunku, który kształci w

dziedzinie mającej stanowić ich główny przedmiot nauczania (np. na kierunku Matematyka), zgodnie z

normalną procedurą. Osoby, które zamierzają zostać nauczycielami przedmiotu, ubiegają się

następnie o przyjęcie na specjalizację dla nauczycieli przedmiotu. Na niektórych wydziałach

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: