Philip K. Dick - Na obraz i podobieństwo Yanceya.doc

Philip K. Dick - Na obraz i podobieństwo Yanceya

Leon Sipling jeknal i odsunal papiery. W instrukcji liczacej tysiace byl jedynym pracownikiem migajacym sie od roboty. Byl prawdopodobnie jedynym yancemanem na Callisto, który w tej chwili nie robil tego, co do niego nalezalo. Wiedziony strachem i rozpacza polaczyl sie przez audio z Babsonem, kontrolerem ogólnym.
- Wydaje mi sie, Bab, ze jestem w kropce - powiedzial zachrypnietym glosem. - Nie moglibyscie wyswietlic mi obrazu do mojego miejsca? Moze jakos zlapalbym rytm... - Usmiechnal sie slabo. - Poszum innych twórczych umyslów.
Po chwili wahania, z niesympatycznym wyrazem grubo ciosanej twarzy, Babson siegnal do przelacznika.
- Wstrzymujesz robote, Sip? Trzeba z tym zdazyc do wiadomosci o szóstej. Wedlug programu podczas przerwy obiadowej jest transmisja.
Na ekranie sciennym zaczela sie juz formowac wizualna czesc postaci i Sipling przeniósl na nia cala swoja uwage, zadowolony, ze ma pretekst, aby uciec od zimnego spojrzenia Babsona.
Ekran ukazal trójwymiarowego Yanceya, w zwyklej pozie trzy czwarte, od pasa w góre. John Edward Yancey w swojej splowialej koszuli roboczej; podwiniete rekawy, smagle owlosione rece. Mezczyzna w srednim wieku, pod szescdziesiatke, z opalona twarza, czerwonawa szyja, dobrodusznym usmiechem i przymruzonymi oczyma - poniewaz patrzyl w slonce. W tle widac bylo obejscie - garaz, ogród kwiatowy i tyl schludnego bialego plastikowego domku. Yancey, spocony i zmeczony upalem i strzyzeniem trawnika, usmiechal sie do Siplinga - jak to sasiad, który przystanal, zeby wymienic kilka niewinnych uwag na temat pogody, planety i sytuacji w najblizszej okolicy.
- Wyobrazcie sobie - odezwal sie Yancey w audiofonach na biurku Siplinga - ze mojemu wnukowi Ralfowi zdarzyla sie któregos ranka cholernie glupia historia. - Mówil tonem sciszonym, bardzo osobistym. - Wiecie, jaki jest Ralf, zawsze lubi byc w szkole o pól godziny wczesniej ... chce siedziec w lawce przed wszystkimi.
- Nadgorliwiec - burknal Joe Pines przy sasiednim biurku. Z ekranu Yancey ciagnal dalej nie speszony, pewny siebie, sympatyczny.
- No wiec Ralf zobaczyl wiewiórke - siedziala sobie spokojnie na chodniku. Ralf przystanal, zeby sie jej przyjrzec. - Mina Yanceya byla tak autentyczna, ze Sipling prawie mu uwierzyl. Niemal widzial wiewiórke i najmlodszego plowowlosego wnuka Yanceyów - znajome dziecko znajomego syna najbardziej znajomej - i lubianej - postaci na calej planecie.
- I ta wiewiórka - wyjasnil Yancey - jak to wiewiórka - zbierala orzechy. A przeciez, do licha, to bylo calkiem niedawno, srodek czerwca. Taka mala wiewióreczka - rekami pokazal rozmiary - zbierala te orzechy i chowala na zime.
Nagle wyraz rozbawienia i niewymuszonej swobody znikl z twarzy Yanceya i zastapilo go powazne skupienie - bardzo znaczace. Niebieskie oczy pociemnialy (dobra robota facetów od koloru). Szczeka stala sie bardziej kwadratowa, stanowcza (brawo zespól androidowców!). Yancey wydawal sie teraz starszy, bardziej uroczysty, imponujacy, dojrzalszy. Nagle ogród znikl, a na jego miejsce pojawilo sie inne tlo. Yancey stal teraz mocno osadzony w pejzazu typowo kosmicznym - wsród gór, wiatrów i wielkich, starych lasów.
- Zaczalem sie zastanawiac - powiedzial glosem jakby glebszym, powolniejszym. - Taka mala wiewióreczka... Skad ona mogla wiedziec, ze nadchodzi zima? A jednak sie do niej przygotowywala. - Glos nabral wyzszych tonów. - Przygotowywala sie do zimy, której nigdy nie widziala.
Sipling zesztywnial i tez sie przygotowal - nadchodzila jego kolej.
Joe Pines, przy swoim biurku, wyszczerzyl zeby i wrzasnal:
- Gotowe!
- Ta wiewiórka - rzekl uroczyscie Yancey - miala wiare. Nie, oczywiscie, ze nigdy nie widziala nawet sladu zimy. A jednak wiedziala, ze zima nadchodzi. - Mocna szczeka poruszyla sie, reka wolno uniosla do góry...
I w tym momencie Yancey zamarl. Zastygl w bezruchu, milczacy, pozbawiony glosu, przerywajac swoje przeslanie w pól mysli.
- Prosze bardzo - rzekl agresywnie Babson wygaszajac Yanceya. - Pomoglo ci?
Sipling nerwowo przebieral w papierach.
- Nie - przyznal. - Szczerze mówiac, nic. Ale... ale ja cos wymysle.
- Mam nadzieje. - Twarz Babsona pociemniala zlowieszczo, a jego male, zlosliwe oczka jak gdyby sie jeszcze zmniejszyly. - Co sie z toba dzieje? Masz jakies problemy domowe?
- Wszystko bedzie w porzadku - mruknal Sipling, na którego wystapily poty. - Dziekuje.
Na ekranie pozostal slaby zarys sylwetki Yanceya, z ustami w dalszym ciagu ulozonymi do slowa "wiedziala". Reszta byla w glowie Siplinga: dalszy ciag slów i gestów nie zostal wyprodukowany ani wmontowany w uklad. Brakowalo udzialu Siplinga, a wiec cala postac zostala nagle zatrzymana w pól slowa.
- Wiesz co - powiedzial Pines zmieszany - ja to wezme za ciebie. Wylacz swoje biurko, to ja sie wlacze.
- Dzieki - mruknal Sipling - ale te cholerna czesc moge zrobic tylko ja. To jest gwózdz programu.
- Powinienes odpoczac. Jestes przemeczony.
- Tak - zgodzil sie Sipling na granicy histerii. - Jestem wykonczony.
Bylo to oczywiste dla kazdego w biurze. Ale tylko jeden Sipling znal przyczyne tego stanu. Tylko ze Sipling z calej sily walczyl, zeby jej na glos nie wykrzyczec.

Zasadniczej analizy srodowiska politycznego na Callisto dokonywaly komputery Niplanu w Waszyngtonie, ale koncowe oceny byly dzielem ludzkiego personelu technicznego. Komputery mogly stwierdzic, ze ustrój polityczny Callisto zmierza ku totalizmowi, ale nie potrafily wyjasnic, co to znaczy. Do tego, by zinterpretowac owa tendencje jako niebezpieczna, potrzebni byli ludzie.
To niemozliwe - zaprotestowal Taverner. - Na Callisto istnieje staly ruch towarowy; z wyjatkiem syndykatu Ganimeda maja w garsci caly handel miedzyplanetarny. Wiedzielibysmy, gdyby sie tam dzialo cos niedobrego.
- A skad mielibysmy to wiedziec? - zapytal szef policji Kellman. Taverner wskazal arkusze danych, wykresy i tabele liczb i procentów, które pokrywaly sciany biur Policji Niplanu.
- Zamanifestowaloby sie to na sto róznych sposobów. Akcje terrorystyczne, wiezienia polityczne, obozy zaglady. Slyszelibysmy o samokrytykach, zdradach, nielojalnosci - o wszystkich tych glównych atrybutach dyktatury.
- Prosze nic mylic totalizmu z dyktatura - powiedzial sucho Kellman. - Panstwo totalitarne ingeruje we wszystkie sfery zycia obywateli, urabia ich opinie na kazdy temat. Dyktature moze sprawowac rzad albo parlament, albo wyloniony w wyborach prezydent czy wreszcie rada duchownych, to nie ma znaczenia.
- W porzadku - Taverner dal sie przekonac. - Jade. Wezme ludzi i zobaczymy, jak to wyglada z bliska.
- Ale czy potraficie sie zrobic na Callistotów?
- A jacy oni sa?
- Nie jestem pewien - przyznal Kellman, w zamysleniu spogladajac na okrywajace sciany skomplikowane wykresy. - Ale obojetne, jacy sa, robia sie powoli jednakowi.

Wsród pasazerów miedzyplanetarnego statku pasazerskiego, który wyladowal na Callisto, byl Peter Taverner z zona i dwojgiem dzieci. Z wyrazem troski na twarzy Taverner rozpoznal przy wyjsciu funkcjonariuszy miejscowych sluzb. Pasazerowie podlegali scislej kontroli. Kiedy opuszczono pochylnie, funkcjonariusze ruszyli do przodu.
Taverner wstal i zebral swoja rodzine.
- Nie zwracaj na nich uwagi - powiedzial do Ruth. - Mamy dobre papiery.
Wedlug nienagannie przygotowanych dokumentów Taverner byl maklerem specjalizujacym sie w metalach kolorowych i poszukujacym mozliwosci handlu hurtowego. Callisto bylo centrum wymiany handlowej w dziedzinie ziemi i bogactw naturalnych. Nieustanny strumien zadnych pieniadza przedsiebiorców plynal w obie strony przywozac surowce ze slabo rozwinietych ksiezyców i dostarczajac maszyny górnicze z planet wewnetrznych ukladu.
Taverner starannie przewiesil plaszcz przez reke. Poteznie zbudowany mezczyzna w wieku trzydziestu kilku lat, mógl uchodzic za prosperujacego biznesmena. Jego dwurzedowy garnitur byl drogi, lecz tradycyjny, a buty wypucowane do polysku, Zwazywszy to wszystko, mial szanse przejsc bez problemu. Zblizajacy sie do wyjscia Taverner z rodzina stanowili idealny wprost obraz przedstawiciela sredniej klasy miedzyplanetarnej.
- Pan przybywa w jakiej sprawie? - zapytal funkcjonariusz w zielonym mundurze, z dlugopisem zawieszonym w powietrzu. Sprawdzono dowody tozsamosci, sfotografowano i wciagnieto do akt. Porównano EEG - zwykle rutynowe czynnosci.
- Metale kolorowe... - zaczal Taverner, ale natychmiast przerwal mu drugi urzednik.
- Pan jest juz trzecim policjantem dzis rano. Co wy tam kombinujecie na tej Terra? - Urzednik wpatrywal sie w Tavernera intensywnie. - Mamy wiecej policjantów niz duchownych.
Starajac sie nad soba panowac Taverner odparl spokojnie:
- Przyjechalem tu na odpoczynek. Ostry alkoholizm - zadna misja oficjalna.
- To samo powiedzieli panscy pobratymcy. - Funkcjonariusz usmiechnal sie niewesolo. - A zreszta - jeden mniej czy jeden wiecej glina z Terry - co za róznica. - Otworzyl barierki i skinal na rodzine Tavernerów, zeby przechodzila. - Witajcie na Callisto. Bawcie sie dobrze, milego wypoczynku. To najszybciej rozwijajacy sie ksiezyc w calym ukladzie.
- Praktycznie planeta - zauwazyl Taverner z ironia.
- Tylko patrzec. - Urzednik przejrzal jakies raporty. - Nasi przyjaciele w waszej malej organizacji donosza, ze rozklejacie na scianach jakies mapy i wykresy dotyczace Callisto. Czyzbysmy byli az tak wazni?
- Czysto akademickie zainteresowanie - rzekl Taverner; jezeli przyuwazyli trzech, to znaczy, ze maja cala grupe. Najwyrazniej miejscowe wladze byly nastawione na wykrywanie wszelkiej infiltracji... Ta mysl zmrozila Tavernera.
Ale go przepuszczaja. Czyzby byli az tak pewni siebie?
Sprawy nie wygladaly dobrze. Wypatrujac taksówki w ponu-rym nastroju szykowal sie do pozbierania rozproszonych czlonków grupy.

Wieczorem w barze "Lampion" na glównej ulicy handlowego centrum Taverner spotkal sie z pozostalymi czlonkami zespolu. Pochyleni nad szklaneczka whisky porównywali spostrzezenia...
- Jestem tu prawie od dwunastu godzin - zaczal Eckmund gapiac sie apatycznie na rzedy butelek w mrocznej glebi baru.
W powietrzu unosil sie dym cygar; szafa grajaca w kacie lomotala metalicznie. - Przeszedlem sie po miescie patrzac, robiac rózne obserwacje.
- Co do mnie - powiedzial Dorser - to wybralem sie do tasmoteki. Próbowalem porównac oficjalne mity z rzeczywistoscia Callisto. Rozmawialem z uczonymi - z ludzmi swiatlymi, których spotykalem w czytelniach.
Taverner saczyl drinka.
- No i co? Macie cos ciekawego?
- Wiesz, najlepsza jest najprostsza metoda na chybil trafil - usmiechnal sie krzywo Eckmund. - Lazilem zwyczajnie po jakiejs ulicy slumsów i próbowalem rozmów z ludzmi na przystanku autobusowym. Zaczalem narzekac na wladze: na autobusy, na kanalizacje, podatki - na wszystko. Natychmiast sie przylaczyli. I to tak od serca, bez wahania. I bez strachu.
- Legalny rzad - skomentowal Dorser - ma zwykla archaiczna strukture. System dwupartyjny; jedna partia troche bardziej konserwatywna od drugiej - nie ma wlasciwie miedzy nimi zadnej zasadniczej róznicy. Ale obie wybieraja kandydatów w jawnych wyborach wstepnych biorac pod uwage glosy wszystkich zarejestrowanych wyborców. - Po jego twarzy przebiegl skurcz rozbawienia. - Wzorowa demokracja. Podrecznikowa. Same szczytne slogany: wolnosc slowa, zebran i religii, te rzeczy. Bralismy to. Elementarz.
Cala trójka zamilkla na chwile.
- Sa wiezienia - odezwal sie wolno Taverner. - W kazdym spoleczenstwie zdarzaja sie pogwalcenia prawa.
- Odwiedzilem jedno z nich - rzekl Eckmund bekajac. - Zlodziejaszki, mordercy, zbiegli dluznicy, bandziory - to samo co wszedzie.
- A nie ma wiezniów politycznych?
- Nie. - Eckmund podniósl glos. - Mozemy mówic dowolnie glosno. Nikogo to nie obchodzi, nawet wladzy.
- Pewnie po naszym wyjezdzie zamkna z kilka tysiecy ludzi - mruknal Dorser w zamysleniu.
- Mój Boze - odparl Eckmund. - Przeciez kazdy moze opuscic Callisto, kiedy chce. A w panstwie policyjnym granice musza byc zamkniete. Ich granice sa szeroko otwarte - ludzie sie kreca w te i we w te.
- Moze to jakis pierwiastek chemiczny w pitnej wodzie - zasugerowal Dorser.
- Ale jak, do diabla, moga miec system totalitarny bez terroryzmu? - rzucil retoryczne pytanie Eckmund. - Daje glowe, ze nie maja policyjnej kontroli mysli. Tu praktycznie strach nie istnieje.
- Ale w jakis sposób wywieraja na ludziach presje - nalegal Taverner.
- W kazdym razie nie metodami policyjnymi - powiedzial z naciskiem Dorser. - Nie sila i brutalnoscia. Nie przez aresztowania, wiezienia i przymusowe roboty.
- Gdyby to bylo panstwo policyjne - rzekl z namyslem Eckmund - to bylby jakis ruch oporu. Jakas grupa wywrotowa majaca na celu obalenie wladz. Ale w tym kraju mozesz otwarcie narzekac; mozesz sobie kupic czas na antenie radiowej i telewizyjnej, miejsce w gazetach - co chcesz. - Wzruszyl ramionami. - Skad w takich warunkach podziemny ruch oporu? To bzdura.
- A jednak - rzekl Taverner - ci ludzie zyja w systemie jednopartyjnym, z obowiazujaca linia partyjna i oficjalna ideologia. Widac po nich skutki starannie kontrolowanego panstwa totalitarnego. Sa królikami doswiadczalnymi - bez wzgledu na to, czy sobie zdaja z tego sprawe, czy nie.
- A czy mogliby nie zdawac sobie z tego sprawy?
Taverner, zaklopotany, potrzasnal glowa.
- Tez uwazam, ze to niemozliwe. Ale musi dzialac tu jakis mechanizm, którego nie rozumiemy.
- Wszystko stoi otworem. We wszystko mamy wglad.
- Pewnie szukamy nie tego, co trzeba. - Taverner od niechcenia spogladal na ekran telewizyjny nad barem. Zwykly muzyczno-taneczny program z golymi dziewczynkami wlasnie sie konczyl i ukazala sie meska twarz. Sympatyczny, piecdziesiecioletni mezczyzna o okraglym obliczu, szczerych niebieskich oczach, niemal dziecinnie ruchliwych ustach i z aureola delikatnych ciemnych wlosków wokól lekko odstajacych uszu.
- Przyjaciele - zagrzmiala postac z ekranu. - Milo mi, ze moge dzis wieczór byc z wami. Chcialbym sobie z wami pogadac.
- Reklama - rzekl Dorser gestem zamawiajacym u mechanicznego barmana nastepnego drinka.
- Kto to jest? - zainteresowal sie Taverner.
- Ten sympatyczny piernik? - Eckmund przegladal swoje notatki. - Popularny komentator. Nazywa sie Yancey.
- Czy on jest czlonkiem rzadu?
- Nic o tym nie wiem. To taki domorosly filozof. W stoisku z gazetami znalazlem jego zyciorys. - Eckmund podal szefowi broszurke w wesolych kolorach. - O ile sie zorientowalem, zupelnie zwyczajny facet. Byl w wojsku, bral udzial w wojnie miedzy Marsem a Jupiterem. Odznaczony na polu bitwy, dosluzyl sie stopnia majora. - Obojetnie wzruszyl ramionami. - Mówiacy almanach. Obiegowe sady na kazdy temat, stare, dobre rady, w rodzaju, jak sie wyleczyc z zaziebienia. I jak jest zle na Terra.
Taverner obejrzal broszurke.
- Tak, widzialem na miescie jego podobizny.
- Bardzo popularna postac. Uwielbiany przez masy. Przedstawiciel ludu - przemawia w ich imieniu. Kiedy kupowalem papierosy, zauwazylem, ze popiera pewien szczególny gatunek, który od razu zrobil zawrotna kariere, niemal wypierajac wszystkie inne z rynku. To samo z piwem. Whisky w tej szklance to tez pewien rodzaj popierany przez Yanceya. Nie mówiac o pileczkach tenisowych. Tyle ze on nie gra w tenisa; Yancey gra w krokieta. Bez przerwy, w kazdy weekend. - Biorac kolejnego drinka Eckmund dokonczyl: - Dlatego teraz wszyscy graja w krokieta.
- Jak krokiet mógl sie stac sportem ogólnoplanetarnym? - rzucil Taverner.
- To nie jest planeta - sprostowal Dorser. - To nedzny ksiezyc.
- Nie w opinii Yanceya - rzekl Eckmund. - Mamy traktowac Callisto jako planete.
- Niby w jaki sposób?
- W sensie duchowym to jest planeta. Yancey chce, zeby ludzie patrzyli na sprawy z duchowego punktu widzenia. Podkresla, ze rzadowi powinny przyswiecac takie idealy, jak Bóg i uczciwosc i ze ci ludzie powinni byc pracowici i moralnie czysci. Wyswiechtane truizmy.
Twarz Tavernera stezala.
- To ciekawe - mruknal. - Bede musial go poznac.
- Po co? To miernota, najnudniejszy facet, jakiego mozna sobie wyobrazic.
- Mozliwe - odparl Taverner. - Dlatego mnie interesuje.

Babson, wielki i grozny, powital Tavernera u wejscia do Budynku Yanceya.
- Oczywiscie, ze moze sie pan zobaczyc z panem Yanceyem. Ale pan Yancey jest czlowiekiem bardzo zajetym, wiec to nie bedzie sprawa prosta. Kazdy chce sie widziec z panem Yanceyem.
Taverner byl niewzruszony.
- Jak dlugo bede musial czekac?
Kiedy szli przez glówny korytarz do wind, Babson dokonywal obliczen.
- No, powiedzmy, cztery miesiace.
- Cztery miesiace?
- John Yancey to chyba najbardziej popularny sposród zyjacych ludzi.
- Moze tutaj - rzekl ze zloscia Taverner, kiedy wchodzili do zatloczonej windy. - Ja w kazdym razie nigdy o nim nie slyszalem. Ale jak on jest taki dobry, to dlaczegoscie go nie otrabili po calym Niplanie?
- Szczerze mówiac - przyznal Babson konfidencjonalnym szeptem - zupelnie nie rozumiem, co ludzie w nim widza. Dla mnie to po prostu zero. Ale wszyscy sie nim zachwycaja. Ostatecznie Callisto to prowincja. Yancey przemawia do takiej wiejskiej mentalnosci, do ludzi, którzy pojmuja swiat wprost. Obawiam sie, ze Terra bylaby dla niego miejscem zbyt wyrafinowanym.
- A próbowaliscie?
- Jeszcze nie - odparl Babson. I z namyslem dodal: - Moze pózniej.
Podczas kiedy Taverner zastanawial sie nad znaczeniem slów zwalistego mezczyzny, winda stanela. Wysiedli i znalezli sie w luksusowym, wylozonym dywanem hollu, oswietlonym lampami umieszczonymi we wnekach. Babson pchnal drzwi i weszli do obszernego, gwarnego biura.
Wlasnie wyswietlano najswiezsza wersje postaci Yanceya. Sledzila go w milczeniu grupa yancemanów, z pelnym skupienia krytycznym wyrazem twarzy. Yancey siedzial w swoim gabinecie przy staroswieckim debowym biurku. Nie ulegalo watpliwosci, ze pracuje nad rozwiazaniem powaznych kwestii natury filozoficznej - biurko zarzucone bylo papierami i ksiazkami. Na twarzy Yanceya malowal sie wyraz namyslu, trzymal sie reka za czolo, a jego sciagniete rysy swiadczyly o glebokim skupieniu.
- To na niedzielny ranek - wyjasnil Babson. Wargi Yanceya poruszyly sie.
- Przyjaciele - zaczal swoim dzwiecznym, intymnym, szczerym glosem - siedze tutaj przy tym biurku, tak jak i wy siedzicie w swoich domach. - Kamera przesunela sie ukazujac otwarte drzwi gabinetu. W living roomie widac bylo dobrze znana postac zony Yanceya, pelnej wdzieku swojskiej kobiety w srednim wieku. Siedziala na wygodnej kanapie skromnie szyjac. Na podlodze ich wnuk Ralf bawil sie w dobrze znane szklane kulki. W kacie drzemal pies.
Jeden z przygladajacych sie obrazowi yancemanów zapisal cos w notesie. Taverner spojrzal na niego zdumiony.
- Oczywiscie i ja tam bylem - podjal Yancey usmiechajac sie krótko. - Czytalem Ralfowi komiksy. Siedzial u mnie na kolanach. - Tlo zblaklo, a na ekranie pojawilo sie jakby ulotne widmo Yanceya z wnukiem na kolanach. Zaraz potem wrócilo biurko i pelen ksiazek gabinet. - Taka rodzina jak moja to skarb - zwierzal sie Yancey. - W tych czasach stresu jest dla mnie podpora.
Sledzacy obraz yanceman znów cos zanotowal.
- Siedzac tu, w swoim gabinecie, w ten cudowny niedzielny poranek - ciagnal Yancey - uswiadamiam sobie, jak bardzo jestesmy szczesliwi, ze zyjemy i ze mamy te wspaniala planete z pieknymi miastami i domami i te wszystkie rzeczy, które Bóg dal nam ku uciesze. Ale musimy bardzo uwazac, zeby tych darów nie zmarnowac.
Yancey ulegl przemianie. Taverner odniósl wrazenie, ze jest to juz jakby czlowiek troche innego pokroju, nie ten sam. Jego pogodny nastrój gdzies sie ulotnil. Byl to Yancey starszy, a zarazem i wiekszy. Ojciec o surowym spojrzeniu przemawiajacy do swoich dzieci.
- Moi przyjaciele - zaczal - sa takie sily, które moglyby oslabic nasza planete. Wszystko, co zbudowalismy dla naszych bliskich, dla naszych dzieci, moze nam zostac odebrane z dnia na dzien. Musimy sie uczyc czujnosci. Musimy bronic naszych swobód, naszej wlasnosci, naszego sposobu zycia. Jezeli damy sie podzielic i zaczniemy sie miedzy soba sprzeczac, staniemy sie latwym lupem dla wrogów. Musimy pracowac wspólnie, przyjaciele.
Oto, o czym myslalem tego niedzielnego poranka. Wspólpraca. Praca zespolowa. Potrzebne nam jest bezpieczenstwo, a zeby byc bezpieczni, musimy jako spoleczenstwo stanowic jedno. To klucz, przyjaciele, klucz do bardziej dostatniego zycia. - Pokazujac przez okno na trawnik i ogród Yancey powiedzial jeszcze: "Ja bylem..." i tu glos urwal sie, a obraz zastygl. W pomieszczeniu zablysly wszystkie swiatla, a sledzacy obraz yancemani zaczeli miedzy soba szeptac.
- W porzadku - powiedzial jeden z nich. - Przynajmniej jak do tej pory. Ale co z reszta?
- Znów Sipling - odparl drugi. - Brak jego czesci. Co sie z tym facetem dzieje?
Babson, zachmurzony, wstal.
- Przepraszam bardzo - zwrócil sie do Tavernera. - Ale musze na chwile wyjsc. Sprawy techniczne. Moze sie pan tu rozejrzec, jesli pan ma ochote. I jezeli cos z literatury pana zainteresuje, to tez bardzo prosze.
- Dzieki - odparl niepewnie Taverner; byl speszony. Wszystko wydawalo sie niewinne, nawet trywialne. A jednak cos bylo nie w porzadku, i to cos zasadniczego.
Zaczal sie podejrzliwie rozgladac.

Nie ulegalo watpliwosci, ze John Yancey wypowiadal sie na kazdy temat jak wyrocznia. W kazdej dziedzinie mial swoje zdanie: w sprawie sztuki nowoczesnej, zastosowania czosnku do potraw, uzywania napojów alkoholowych czy jedzenia miesa, socjalizmu czy wojny, wyksztalcenia, duzych dekoltów, wysokich podatków, ateizmu, rozwodów, patriotyzmu - istnialy opinie Yanceya we wszystkich mozliwych odcieniach i niuansach.
Czy byla jakas dziedzina, w której by sie Yancey nie wypowiadal?
Taverner badal opasle kasety, którymi wylozone byly sciany pomieszczenia. Wypowiedzi Yanceya szly juz w miliony stóp tasmy... czy jeden czlowiek moze znac sie na wszystkim?
Taverner wybral jakas tasme na chybil trafil i stwierdzil, ze jest to lekcja zachowania sie przy stole.
- Otóz pewnego wieczoru przy kolacji - zaczal miniaturowy Yancey, a jego glos popiskiwal cicho w uszach Tavernera - zauwazylem, jak mój wnuk Ralf kroi swój stek. - Yancey usmiechnal sie do audytorium, kiedy na wizje wplynal obraz szesciolatka zajadle pilujacego mieso. - Pomyslalem sobie, ze biedny Ralf niepotrzebnie sie tak meczy nad tym miesem. I wydalo mi sie...
Taverner wylaczyl tasme i wlozyl ja z powrotem we wlasciwa przegródke. Yancey mial zdecydowane zdanie w kazdej sprawie... ale czy rzeczywiscie tak bardzo zdecydowane?
Zaczelo w nim narastac dziwne podejrzenie. W niektórych sprawach tak. Pomniejszych. Tu Yancey mial jasnosc i sypal jak z rekawa maksymami zaczerpnietymi z bogatego skarbca madrosci ludowych. Ale co do problemów powazniejszych - natury filozoficznej czy politycznej - a to juz co innego.
Taverner wyjal jedna z licznych tasm z dzialu "Wojna" i puscil zupelnie przypadkowy fragment.
- ...Jestem przeciwny wojnie - oswiadczyl Yancey gniewnie. - A ja cos moge na ten temat powiedziec. Bo ja juz swoje na wojnie odsluzylem.
Potem nastapil montaz scen batalistycznych. Z wojny miedzy Jupiterem a Marsem, w której Yancey wyróznil sie odwaga, lojalnoscia wobec towarzyszy, nienawiscia do wroga, slowem cala gama najwlasciwszych zalet.
- Uwazam jednak - ciagnal energicznie - ze planeta powinna byc silna. Potulnosc i slabosc prowokuja atak i rodza agresje. Bedac slabi zachecamy do wojny. Wazna jest gotowosc, bysmy zawsze mogli bronic naszych bliskich. Calym sercem i dusza jestem przeciw wojnie bezsensownej, ale powtarzam raz jeszcze to, co juz po wielekroc mówilem: gdy trzeba, staniemy w potrzebie nie unikajac wojny slusznej. Nie wolno cofac sie przed odpowiedzialnoscia. Wojna to rzecz straszna, ale czasami sie nie da...
Odkladajac tasme na miejsce Taverner zastanawial sie, co tez ten Yancey wlasciwie powiedzial. Jakie sa w gruncie rzeczy jego poglady na wojne? Zapelnily one ze sto kaset; bo Yancey chetnie sie wypowiadal na tak powazne tematy, jak wojna, planeta, Bóg, podatki. Ale czy powiedzial cos konkretnego?
Tavernera przeszedl zimny dreszcz. Opinie Yanceya w poszczególnych, najczesciej trywialnych sprawach byly bardzo jednoznaczne i stanowcze: psy sa lepsze od kotów, grejpfrut jest za cierpki bez cukru, nalezy wstawac wczesnie rano, picie jest szkodliwe. Co zas do problemów zasadniczej wagi, to poglady Yanceya sprowadzaly sie do pustych frazesów. Ludzie, którzy zgadzali sie z nim na temat wojny, podatków, Boga i planety, praktycznie nie zgadzali sie z niczym. A jednoczesnie ze wszystkim.
W sprawach wiec najwazniejszych nie mieli zadnego zdania. Jedynie wydawalo im sie, ze maja.
Taverner zaczal pospiesznie przegladac tasmy dotyczace róznych waznych dziedzin. Wszystko to samo. W jednym zdaniu Yancey dawal, w drugim odbieral. Efekt koncowy - zgrabne skasowanie tego, co zostalo powiedziane, zreczna negacja. Ale widz mial zludzenie wspanialej uczty intelektualnej. Bylo to zdumiewajace. Profesjonalna robota: zbyt gladka jak na zwykly przypadek.
John Edward Yancey najbardziej nieszkodliwy, a zarazem najbardziej jalowy z ludzi. Zbyt dobry na to, aby mógl byc prawdziwy.
Taverner, spocony, wyszedl z glównego pomieszczenia tasmoteki i przecisnal sie ku biurom w glebi, gdzie zapracowani yancemani trudzili sie przy biurkach i stolach montazowych. Dookola wrzala robota. Otaczaly go twarze lagodne, nijakie, niemal znudzone. Ten sam przyjazny, trywialny wyraz prezentowal sam Yancey.
Nijakie - i w swej nijakosci diaboliczne. A on nie mógl zrobic doslownie nic. Jezeli ludzie chcieli sluchac Johna Edwarda Yanceya, jesli chcieli w nim widziec swój model, to co mogla na to poradzic policja Niplanu?
Przeciez nie popelniano tu zadnego przestepstwa.
Nic dziwnego, ze Babsonowi nie przeszkadzali myszkujacy po katach policjanci. Nic dziwnego, ze wladze ich wszedzie wpuszczaly. Nie bylo wiezien politycznych, pracy przymusowej, obozów koncentracyjnych... Po prostu nie istniala taka potrzeba.
Izby tortur i obozy zaglady sa jedynie tam, gdzie zawodzi perswazja. A tu perswazja dzialala idealnie. Panstwo policyjne, terror, pojawia sie wtedy, kiedy totalitarny aparat wladzy upada. Wczesniejsze panstwa totalitarne byly niedoskonale, wladza ingerowala nie we wszystkie sfery zycia. Ale technika lacznosci sie rozwijala.
Na jego oczach powstawalo pierwsze totalitarne panstwo nijakie i banalne. Ostatnie stadium zas - koszmarne, ale doskonale logiczne - mialo nastapic wtedy, kiedy wszystkim nowo narodzonym chlopcom beda dawali na imie John Edward.
Dlaczego nie? Przeciez oni wszyscy juz i tak zyli, dzialali i mysleli jak John Edward. A dla kobiet byla pani Margaret Ellen Yancey. I ona miala swoje poglady - swoja kuchnie, gust w sposobie ubierania sie, swoje rady i przepisy, z których kobiety mogly korzystac.
Byly nawet dzieci Yanceyów do nasladowania dla mlodziezy. Wladze niczego nie przeoczyly.
Babson przechadzal sie z kordialnym wyrazem twarzy.
- Jak idzie, panie funkcjonariuszu? - zachichotal, kladac Tavernerowi dlon na ramieniu.
- Dobrze - wykrztusil Taverner unikajac jego reki.
- Podoba sie panu nasza mala organizacja? - W belkotliwym glosie Babsona brzmiala autentyczna duma. - Robimy tu kawal dobrej roboty. Na wysokim poziomie artystycznym.
Trzesac sie z bezsilnej wscieklosci Taverner wyskoczyl na korytarz. Zeby nie czekac na winde, ruszyl w strone schodów. Musi sie wydostac z Budynku Yanceya, uciekac stad jak najpredzej.
Z mroków korytarza wylonila sie jakas postac z twarza blada i napieta.
- Chwileczke... Czy móglbym z panem zamienic pare slów? Taverner odsunal faceta.
- O co panu chodzi?
- Pan jest z Terranskiej Policji Niplanu? Ja... - Jablko Adama mezczyzny podskakiwalo gwaltownie. - Ja tu pracuje. Nazywam sie Sipling. Leon Sipling. Musze cos zrobic... ja juz dluzej tego nie wytrzymam.
- A co tu mozna zrobic - odparl Taverner - skoro oni wszyscy chca byc tacy sami jak Yancey...
- Kiedy o to chodzi, ze nie ma zadnego Yanceya - przerwal mu Sipling; jego chuda twarz drgala spazmatycznie. - To mysmy go zrobili... wymyslilismy go.
Taverner stanal jak wryty.
- Co wyscie zrobili?
- Ja sie juz zdecydowalem. - Glosem drzacym ze zdenerwowania Sipling przeszedl do rzeczy. - Zamierzam cos zrobic. I nawet dokladnie wiem co. - Czepiajac sie rekawa Tavernera wychrypial: - Musi mi pan pomóc. Chce z tym wszystkim skonczyc, ale sam sobie nie poradze.

Siedzieli we dwóch w ladnym, dobrze urzadzonym living roomie i popijajac patrzyli na dzieci, które baraszkowaly na podlodze. Zona Siplinga i Ruth Taverner wycieraly w kuchni naczynia.
- Yancey to jest postac syntetyczna - wyjasnil Sipling - zlozona. Taka osoba w rzeczywistosci nie istnieje. Oparlismy sie na prototypach zaczerpnietych ze zródel socjologicznych; sylwetke Yanceya skomponowalismy z elementów typowych osobowosci. Jest wiec ona wierna w stosunku do zycia. Ale pozbawilismy ja tego, co uznalismy za niepozadane, wzmacniajac jednoczesnie cechy korzystne. - I w zadumie dodal: - Taki Yancey móglby istniec. Jest wiele yancypodobnych ludzi. I na tym wlasnie polega problem.
- Czy od samego poczatku waszym zamyslem bylo urabianie ludzi na wzór i podobienstwo Yanceya? - zapytal Taverner.
- Nie znam dokladnie zamyslów tych na samej górze. Ja zajmowalem sie pisaniem tekstów reklamowych dla producentów plynu do ust. Wladze Callisto angazujac mnie tylko z grubsza okreslily, o co im chodzi. Glównych celów programu moglem sie jedynie domyslac.
- Czy przez wladze rozumie pan Rade, która sprawuje tu rzady?
Sipling rozesmial sie ostro.
- Mam na mysli syndykaty, do których nalezy ten ksiezyc. Tyle ze nie wolno nam go nazywac ksiezycem. To planeta. - Wargi Siplinga zadrgaly w wyrazie rozgoryczenia. - Wladze maja bardzo powazny program. Zamierzaja wchlonac swoja konkurencje handlowa na Ganimedzie. Jak sie uda, to wszystkie planety trzymaja w garsci.
- Ale przeciez nie dobiora sie do Ganimeda bez otwartej wojny - zaprotestowal Taverner. - Towarzystwa medeanskie maja za soba swoja ludnosc. - I dopiero wtedy zaczelo mu switac. - Rozumiem - powiedzial cicho. - Oni w gruncie rzeczy chca wojny. Ta wojna im sie oplaci.
- Ma pan cholerna racje. Ale zeby rozpoczac wojne, musza sobie urobic opinie publiczna. Bo ludzie nic przez wojne nie zyskuja. Wojna zetrze z powierzchni wszystkie pomniejsze plotki i pozostawi wladze w rekach jeszcze wezszej grupy niz dotychczas. Zeby wiec zyskac poparcie osiemdziesieciu milionów, musza miec spoleczenstwo obojetne i potulne jak owce. I sa na najlepszej drodze. Jak ta kampania z Yanceyem sie skonczy ludzie z Callisto zgodza sie na wszystko. Yancey za nich mysli. On im mówi, jak sie maja czesac. W co grac. Opowiada kawaly, które mezczyzni powtarzaja w klubach. Jego zona przyrzadza dania, które potem wszyscy jedza na obiad. Jak caly ten swiatek dlugi i szeroki, dzien Yanceya powiela sie w milionach. Wszystko, co on robi, w co wierzy. Juz od jedenastu lat warunkujemy w ten sposób opinie publiczna. Bardzo waznym elementem jest tu monotonia niezmiennosci. Cale pokolenie rosnie w oczekiwaniu gotowych odpowiedzi na wszystko.
- Musi to byc wielki przemysl - zauwazyl Taverner - caly ten program tworzenia i utrzymywania Yanceya.
- Tysiace ludzi zajmuje sie chocby samym pisaniem. Pan widzial jedynie pierwsze stadium, a przeciez tu idzie do kazdego miasta. Tasmy, filmy, ksiazki, magazyny, plakaty, broszury, sztuki dramatyczne audio i wideo, teksty do gazet, sciezki dzwiekowe, komiksy dla dzieci, wersje ustne, skomplikowane reklamy... no te wszystkie rzeczy. Nieustajacy strumien Yanceya. - Biorac ze stolika pismo wskazal artykul wstepny "Jak sie miewa serce Yanceya". - Autor zadaje pytanie, co bysmy zrobili bez Yanceya. W przyszlym tygodniu bedzie artykul na temat jego zoladka. - I Sipling dokonczyl cierpko: - Mamy miliony sposobów. Nie omijamy zadnej okazji. Nazywamy sie yancemanami; to nowa forma sztuki.
- A jaki jest wasz, to znaczy calego tego sztabu ludzi, stosunek do Yanceya?
- Jedna wielka bzdura.
- To znaczy, ze zaden z was nie robi tego z przekonania?
- Nawet Babson musi sie smiac. A Babson jest na samym szczycie; zaraz po nim ida chlopcy, którzy podpisuja czeki. Boze, gdybysmy kiedykolwiek wierzyli w Yanceya... gdybysmy uwazali, ze ta bzdura jest cokolwiek warta... - Na twarzy Siplinga odmalowal sie wyraz strasznej meki. - Oto dlaczego nie moge tego dluzej zniesc.
- No wlasnie, dlaczego? - zapytal Taverner gleboko zaintrygowany. Jego laryngofon rejestrowal wszystko i przekazywal do centrali w Waszyngtonie. - Interesuje mnie bardzo, dlaczego pan sie wylamal.
Sipling pochylil sie i zawolal na syna:
- Mike, zostaw te zabawe i chodz no tutaj. - I zwracajac sie do Tavernera dodal tonem wyjasnienia: - Mike ma dziewiec lat. Yancey istnieje przez cale jego zycie.
Mike przyszedl poslusznie.
- Slucham, tato.
- Jakie masz stopnie w szkole? - zapytal ojciec.
Chlopiec dumnie wypial piers; byla to miniaturka Leona Siplinga o czystych blekitnych oczach.
...