Wybrane problemy z zakresu badań i konserwacji drewnianej.pdf

Konferencja Krajowa „Potrzeby Konserwatorskie Obiektów Sakralnych na przykładzie makroregionu łódzkiego”

Łód

, 9-10 grudnia 2005r.

Wybrane problemy z zakresu bada i konserwacji drewnianej

architektury sakralnej Archidiecezji Łódzkiej

Włodzimierz Witkowski

Instytut Architektury i Urbanistyki Politechniki Łódzkiej

Regionalny O rodek Bada i Dokumentacji Zabytków w Łodzi

1. Obszar zainteresowania

W opracowaniach o charakterze przekrojowym, dotycz

cych budowli historycznych, jedn

podstawowych trudno

ci stanowi zwykle przyj

cie obszaru zainteresowania.

Uwzgl

dnia si

z jednej strony kryteria zwi

zane z okresem powstania i stylistyk

omawianych

obiektów, materiałem wykonania (w tym wypadku oczywi

cie jest to drewno), typem rozwi

konstrukcyjnych, osobami fundatorów itp., z drugiej za

kryteria zwi

zane z obszarem w sensie

terytorialnym: geograficzne, administracyjne i historyczne. Wła

ciwe przyj

cie kryteriów pochodz

cych zazwyczaj z obu wymienionych wy

ej grup warunkuje cz

sto prawidłowe wysuni

cie tez i – w

nast

naukowych.

Historyczne podziały administracyjne, polityczne, etnograficzne czy stylistyczne (odnosz

pstwie – ewentualny sukces bada

ce si

np. do wyodr

nie z podziałami współczesnymi.

Dodatkowo w przypadku budowli sakralnych podziały administracyjne

bnionych grup obiektów) nie pokrywaj

przewa

wieckie najcz

ciej nie

pokrywały i nie pokrywaj

ze swymi odpowiednikami ko

cielnymi.

W niniejszym przypadku pod uwag

na było bra

np.: zarówno szeroko poj

ty region łódz-

ki (tak jak to zaproponowano w temacie konferencji) – by

lania gra-

nic zainteresowania(?), województwo łódzkie w obecnych granicach administracyjnych – np. jako

obszar działania słu

e bez precyzyjnego okre

by konserwatorskiej podległej Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków w

Łodzi i jego delegaturom w Sieradzu, Skierniewicach i Piotrkowie Trybunalskim 1 , jak i Archidiece-

Łódzk

, jako teren podległy arcybiskupowi, który jest współorganizatorem konferencji.

Oczywi

cie mo

liwe – i kto wie, czy nie znacznie bardziej zasadne – byłoby odwołanie si

podziałów historycznych. Upraszczaj

e ziemie dzisiejszego regionu

łódzkiego wchodziły w skład przedrozbiorowych województw sieradzkiego i ł

c mo

na byłoby powiedzie

czyckiego, stanowi

cych cz

historycznej prowincji wielkopolskiej, a cz

ciowo tak

e województw rawskiego oraz

sandomierskiego. Obecnie dla okre

lenia ziem wchodz

cych w skład dawnych województw sie-

radzkiego i ł

czyckiego u

ywa si

sto okre

lenia Polska

rodkowa. Dla badacza nie bez zna-

czenia byłyby zapewne tak

e wewn

trzne podziały województw na powiaty.

Szczególnie wa

ne wydaj

podziały dotycz

ce administracji ko

cioła katolickiego.

ty-

nie b

ce przedmiotem zainteresowania powstawały bowiem w okre

lonych uwarunkowaniach

wynikaj

cych z tych

e podziałów i przy ewentualnych poszukiwaniach podobie

stw formalnych ich

znajomo

mogłaby mie

pewne znaczenie. Tereny

rodkowej Polski podlegały w przeszło

przez wiele stuleci Archidiecezji Gnie

nie

skiej wraz z jej dawnymi podziałami wewn

trznymi na

dekanaty i parafie, pojedyncze klucze za

stanowiły własno

biskupów włocławskich i krakow-

skich. A zatem, co zrozumiałe, przytłaczaj

ca wi

kszo

budowli sakralnych na tych terenach, to

obiekty katolickie.

W niniejszym opracowaniu, które nie ma ambicji by

pogł

bion

syntez

, ze wzgl

dów czaso-

wych i organizacyjnych przyj

to,

e obszarem zainteresowania b

dzie Archidiecezja Łódzka, jed-

nak autor pozostawia sobie prawo odwoła

do obszaru szerszego, obejmuj

cego całe dzisiejsze

województwo łódzkie.

1 Podział ten ma ju

pewn

tradycj

utrwalon

jeszcze w okresie funkcjonowania administracyjnego podziału kraju na 49

województw, czyli od 1975 r.

2. Stan ilo ciowy

Diecezja Łódzka została ustanowiona archidiecezj

bezpo

rednio podległ

Stolicy Apostolskiej

w dniu 25 marca 1992 r. na podstawie buli papie

a Jana Pawła II Totus Tubus Poloniae Populus

wprowadzaj

cej nowy podział administracyjny ko

cioła katolickiego w Polsce 2 . W stosunku do po-

działu istniej

cego wcze

niej (gdy była diecezj

wchodz

w skład Metropolii Warszawskiej 3 ) ob-

szarowo „utraciła” 19 parafii (nale

cych głównie do dawnych dekanatów: ł

czyckiego, tumskiego,

kro

niewickiego i kutnowskiego, które weszły w skład nowopowstałej Diecezji Łowickiej). Nast

piły

pewne zmiany dotycz

ce granic dekanatów i ich liczby.

Archidiecezja składa si

z 34 dekanatów, 212 parafii, w tym 64 łódzkich, 14 zakonnych oraz 2

wojskowych 4 .

W jej obr

bie znajduje si

obecnie 50 zabytkowych drewnianych budowli sakralnych i zwi

za-

nych ze sprawowaniem kultu religijnego, uwzgl

dniaj

c w tym nie tylko 24 ko

cioły parafialne i 2

filialne, ale tak

e 4 ko

cioły i kaplice cmentarne, 2 wolnostoj

ce kaplice, 16 wolnostoj

cych

dzwonnic oraz 2 plebanie. Oznacza to,

e na opisywanym terenie ponad 20% budynków sakral-

nych zbudowanych jest z drewna w tym ponad 11% wszystkich ko

ciołów parafialnych (rys. 1).

Ponadto w Lipce k. Niesułkowa znajduje si

drewniana plebania starokatolickiego ko

cioła ma-

riawitów z pocz

tku XX w., która wprawdzie nie jest wpisana do rejestru zabytków a jedynie do

ewidencji, ale niew

tpliwie zasługuje na uwag

ze wzgl

du na proporcje bryły, interesuj

cy ko-

stium, w tym neogotyckie formy okien i bogato dekorowane szczyty dachów.

Stosunkowo najwi

cej omawianych budowli zlokalizowanych jest w północnej cz

ci obszaru

zainteresowania. W dekanacie strykowskim np. na siedem parafii trzy posiadaj

zabytkowe drew-

niane

cymi dzwonnicami, a w jednej – Bratoszewicach –

drewniana dzwonnica stoi obok gotyckiego, murowanego ko

tynie z drewnianymi, wolnostoj

cioła. W dekanacie ozorkowskim na

osiem

parafialnych trzy s

drewniane, jednej z nich towarzyszy drewniana dzwonnica a w

Parz

czewie bardzo cenna drewniana kaplica stoi na parafialnym cmentarzu. W dekanacie pod-

bickim na siedem parafii trzy maj

drewniane ko

cioły, z czwartej ko

ciół drewniany transloko-

wano do skansenu, prócz tego istniej

dwie drewniane dzwonnice.

Podobne proporcje w zakresie liczby

drewnianych na południu archidiecezji odnotowa

na tylko w dekanacie zelowskim, gdzie na sze

parafii połowa ma drewniane ko

cioły, a przy

dwóch z nich stoj

drewniane dzwonnice.

W administracyjnych granicach Łodzi znajduje si

równie

9 drewnianych obiektów sakralnych wpisa-

nych do rejestru zabytków w tym: 3 ko

ywany po

zbudowaniu nowego), trzy dzwonnice, dwie kaplice i jedna plebania. Ponadto przynajmniej jeden

cioły parafialne (jeden z nich od dawna nieu

ciół drewniany spoza tej liczby zasługuje na obj

cie ochron

5 (foto).

gu ostatnich trzydziestu lat 6 , a jeden został przeniesiony do skansenu poza obszar województwa

łódzkiego 7 .

Dla porównania mo

Na terenie archidiecezji co najmniej trzy zabytkowe ko

cioły drewniane przestały istnie

w ci

na zauwa

e na terenie obecnego województwa łódzkiego znajduje

ponad 150 zabytkowych drewnianych budowli sakralnych i zwi

zanych ze sprawowaniem kultu

religijnego. 8

2 Archidiecezja Łódzka. Informator , Łód 1996, s. 43.

3 Tak

e jeszcze wcze

niej, w XIX w., przed utworzeniem Diecezji Łódzkiej w 1920 r., Łód

nale

ała administracyjnie do

Metropolii Warszawskiej ( Archidiecezja Łódzka. Informator , Łód 1996, s. 35).

4 Tam e, s. 612, uaktualnienie na podstawie: http://www.archidiecezja.lodz.pl/dekanat/parafie.html

5 Ko

tszego Zbawiciela przy al. Włókniarzy 187, proj. przez W. Kwapiszewskiego, wybudo-

wany w latach 1931-32, znajduj cy si obecnie jedynie w ewidencji zabytków.

6 Ko ciół par. p.w. w. Stanisława bpa w Szczawinie (pow. i gm. Zgierz) oraz ko ciół p.w. . Wawrzy ca i Józefa na

cmentarzu w Zgierzu; oba z XVIII w., oba te

ciół parafialny p.w. Naj

spłon

ły w 1987 r. Przed 1984 r. spłon

ł ko

ciół p.w.

. Marii Magdaleny i

Klemensa z 1779 r. w S dziejowicach.

7 Ko

ciół par. p.w. Narodzenia Matki Boskiej,

. Wawrzy

ca i Anny w Wartkowicach (gm. loco, pow. Podd

bice) z 1719

r., przeniesiony do skansenu w Lednogórze.

8 Powy sze zestawienie oparto na danych pochodz cych z: Archidiecezja Łódzka. Informator , Łód 1996, Katalog za-

bytków sztuki w Polsce , tom II Województwo łódzkie , pod red. J. Z. Łozi

skiego, Warszawa 1954, G. S tr zel ec k i (red.),

Zabytkowe obiekty drewniane województwa łódzkiego. Stan techniczny na przełomie XIX i XX w. , Łód

2003 (wydawnic-

two na CD), A. L o r en c - K a r c ze w s k a , E. S z el g o w s k a , W. W i t k o w s ki , Katalog architektury i budownictwa drew-

nianego województwa łódzkiego z terenu powiatów: brzezi

skiego, łódzkiego, łódzkiego wschodniego, pabianickiego i

zgierskiego wpisanych do rejestru zabytków , opr. w Wojewódzkim Urz

dzie Ochrony Zabytków w Łodzi w grudniu 2002

r. na zlecenie Ministerstwa Kultury , m-pis w zbiorach WUOZ w Łodzi.

Tak znaczna relatywnie liczba drewnianych budynków słu

cych celom religijnym w naszym

regionie usprawiedliwiałaby du

e zainteresowanie, jakim powinny si

cieszy

zarówno w

ród kleru

i wiernych, jak i w gronie fachowców zawodowo zwi

zanych z problematyk

architektury, budow-

nictwa oraz ochrony dziedzictwa kulturowego a tak

cych ten obszar.

Tymczasem jeszcze do niedawna w powszechnym odczuciu społecznym zabytkowe drewniane

e w

ród turystów odwiedzaj

cioły

rodkowej Polski nie stanowiły tematu godnego szerszych rozwa

3. Okresy powstania

Analiza czasu powstania wskazuje,

e wi

kszo

istniej

cych dzi

w archidiecezji drewnianych

obiektów sakralnych powstała w ci

gu całego wieku XVIII. Jedynie 10 pochodzi z wieku XVII, a

tylko jeden – ko

ciół p.w.

cia

w. Jana Chrzciciela w Budzynku – przynajmniej w cz

ci po-

wstał w XVI stuleciu (rys. 2). Stosunkowo nieliczne s

natomiast budowle nowsze – XIX i XX-

wieczne.

to proporcje zbli

one do reszty województwa, cho

niew

tpliwie relatywnie nieco wi

cej tam

obiektów XVI-wiecznych, a zdarzaj

tak

tynie starsze – z przełomu XV i XVI w., w tym

przepi

kny ko

ciół p.w.

w. Marii Magdaleny w Gidlach w powiecie radomszcza

skim, ko

ciół p.w.

w. Trójcy w Gr

bieniu (rys. 3) czy znakomity w formie i malowniczo usytuowany ko

ciół p.w.

Małgorzaty w Janisławicach w powiecie skierniewickim, notabene tu

przy granicy Archidiecezji

Łódzkiej, nale

cy do grupy pó

redniowiecznych, trójnawowo-bazylikowych drewnianych ko-

ciołów mazowieckich 9 (rys. 4).

Osobny, niezwykle cenny nie tylko w skali województwa zespół stanowi

XVI-wieczne ko-

cioły tzw. grupy wielu

skiej (ze wspomnianym wy

ej ko

ciołem p.w.

w. Trójcy w Gr

bieniu), usy-

tuowane w wi

kszo

ci na południe od tego miasta, zaliczane do pó

redniowiecznych drewnia-

nych ko

ciołów odmiany wielkopolskiej 10 .

Trzeba przy tym pami

e przewa

ca wi

kszo

miejscowo

ci w regionie ma metryki

redniowieczne, z tego te

okresu pochodz

zwykle dane o ustanawianiu tam parafii. Wiadomo

równie

e w przeszło

ci liczba drewnianych

w regionie była zdecydowanie wi

ksza 11 .

4. Formy architektoniczne i systemy konstrukcyjne

Formy architektoniczne

drewnianych Archidiecezji Łódzkiej s

stosunkowo zró

nico-

wane, chocia

posiadaj

sporo cech wspólnych. Wi

kszo

obiektów to budowle niewielkie o

konstrukcji wie

cowej z drewna obrabianego do kantu (brusowanego), wi

zanego w w

głach na

zamek płetwowy przewa

nie bez ostatków. Długie ko

cówki belek wysuni

te poza naro

niki, za-

chowały si

jedynie w Budzynku i

ladowo w Parz

czewie.

Bryły

składaj

z prostok

tnej lub zbli

onej w planie do kwadratu nawy i mniejszego,

szego od niej prezbiterium równie

prostok

tnego, zamkni

tego trójbocznie lub – rzadziej –

prosto, oraz cz

ci dobudówki z boków w

postaci krucht, kaplic, zakrystii, skarbczyków, przykrytych własnymi, pulpitowymi albo dwu- lub

wielopołaciowymi daszkami (rys. 5). Zdarzaj

sto z frontowej kruchty. Wiele z nich ma ró

nej wielko

tak

e kaplice, kruchty czy zakrystie murowane

(np.: Gieczno, Le

nica Wielka, Mikołajewice, Modlna, Niesułków, Łaznów, Brzeziny – rys. 6), przy-

budowane do ko

cioła lub takie, do których to ko

ciół został dobudowany. Kilka ko

ciołów zbudo-

wanych jest na planie krzy

a (np.: Dobro

, Kałów, Łobudzice, Tur – rys. 7), zdarzaj

równie

budowle o trójnawowym układzie planu (np.: Biała, Łask, Łód

– ko

ciół p.w.

w. Józefa przy ul.

Ogrodowej 22, Kałów, Suchcice – rys. 8).

tynie nakryte s

zazwyczaj dachami dwukalenicowymi (a je

li uwzgl

dnia

frontowe

kruchty o sporych nierzadko rozmiarach, to nawet trójkalenicowymi) o rozpi

ci wi

zarów odpo-

9 Zob. Inwentarz drewnianej architektury sakralnej w Polsce , z. 7 , Ko

cioły na Mazowszu XVI wieku (Białynin, Bukówno,

Długa Ko

cielna, Janisławice) , opr. W. C hm i el a k - Z a ł

s k a (

ródła i materiały do dziejów sztuki polskiej , pod red. M.

A r s zy

s k i eg o , t. XXI, red. naukowy tomu R. B r y k o w s k i ), Wrocław, Warszawa, Kraków, Gda

sk, Łód

1985, s. 47.

10 Zob. Inwentarz drewnianej architektury sakralnej w Polsce , z. 4b , Ko

cioły w Wielkopolsce XVI wieku (Dzietrzniki,

Gaszyn, Gr

bie

, Jaworzno, Kadłub, Łaszew, Łyskornia, Och

dzyn, Popowice, Wierzbie, Wiktorów) , opr. R. Br y k o w -

s k i , G. R u s zc zy k (

ródła i materiały do dziejów sztuki polskiej , pod red. M. Ar s zy

s k i eg o , t. XXIV, red. naukowy

tomu R. B ry k o w s k i ), Warszawa 1993.

11 Ciekawe zestawienie na ten temat, oparte na analizie dost pnej literatury wykonała np. w swojej pracy K. K o c h a -

n o w s k a , Drewniana architektura sakralna powiatu szadkowskiego w XVIII w. , Łód

2004, s. 7-8, niepublikowana praca

magisterska napisana pod kier. prof. nadzw. dr hab. Z. Bani na Uniwersytecie Łódzkim; m-pis u yczony przez autork .

wiadaj

cej rozpi

ci zr

bów: nawy i prezbiterium oraz ewentualnie kruchty, rzadziej jednokaleni-

cowymi o rozpi

ci odpowiadaj

cej szeroko

ci nawy (np. Budzynek, Dobro

, Parz

czew, Łód

–

ciół p.w.

w. Józefa).

Taki dwubryłowy układ o ró

nej rozpi

ci a zatem tak

e ró

nej wysoko

ci dachów mógłby sy-

tuowa

tynie w grupie pochodnych gotyckich ko

ciołów drewnianych

ska 12 , jednak wiele

XVIII-wiecznych ko

ciołów na wszystkich obszarach przedrozbiorowej Rzeczypospolitej reprezen-

tuje bardzo zbli

ony układ brył. Nale

y wi

c przyj

e ko

cioły te reprezentuj

układ przestrzenny

o charakterze ponadczasowym.

Gdyby bra

pod uwag

obszar wi

kszy od Archidiecezji Łódzkiej, np. obr

b całego obecnego

województwa łódzkiego, to okazałoby si

e zgodnie z jego specyfik

kulturow

, zwi

zan

z poło-

eniem na granicy historycznych dzielnic: Wielkopolski, Mazowsza i

ska, znale

liby

my tu

tynie drewniane charakterystyczne dla ka

dej z nich.

kszo

drewnianych ko

ciołów regionu nie posiada wie

integralnie zwi

zanych z brył

bu-

dynku a jedynie niewielkie wie

yczki na sygnaturk

nad naw

lub jej stykiem z prezbiterium, nakry-

te przewa

nie barokowymi hełmami. W przypadku dzwonnic zwi

zanych z brył

cioła (np. Mi-

kołajewice, Łód

, ul. Pomorska 445 – d. wie

Mileszki, Stró

a), s

to wie

e frontowe, na rzucie

kwadratu, nakryte b

barokowym hełmem z latarni

, b

dachem namiotowym.

Niezwykle ciekawe rozwi

zanie formalne ma wspomniany ju

ej ko

ciół w Budzynku, któ-

rego rzadkie, oktogonalne w planie prezbiterium, by

e b

ce pierwotnie oratorium eremic-

kim, powstało prawdopodobnie pomi

dzy 1520 a 1595 rokiem a w XVIII w. dobudowano do niego

prostok

z nietypowym frontowym podcieniem szczytowym, wspartym

na czterech słupach 13 (rys. 2). Nadwieszona cz

, jednown

trzow

naw

kryje chór, dost

pny obecnie wtórnymi, ze-

trznymi, drabiniastymi schodami.

Obecny wygl

d ko

ciołów jest cz

sto efektem wielokrotnych przebudów, rozbudów i prze-

kształce

, przewa

nie jednak kompilacje owe s

kompozycyjnie spójne i do

jednorodne formal-

nie. Owa wielofazowo

wydaje si

przy tym wa

na przede wszystkim z punktu widzenia ba-

dawczego.

tynie cmentarne i wolnostoj

ce kaplice s

zdecydowanie mniejsze od ko

ciołów i przy

analogicznej do nich konstrukcji

cian reprezentuj

układ przestrzenny dwu- lub jednobryłowy.

kszo

drewnianych

archidiecezji ma

ciany oszalowane deskami. Tylko w nielicz-

nych widoczny jest od zewn

trz układ belek zr

bu (np. Budzynek, Je

ów /cz

ciowo/, Parz

czew).

Wolnostoj

ce dzwonnice natomiast zbudowane s

w konstrukcji słupowo-ramowej na rzucie

zbli

onym do kwadratu i nakryte czteropołaciowymi, namiotowymi dachami.

5. Zagro enia i problemy konserwacji

Przegl

d terenowy prawie wszystkich drewnianych budowli sakralnych Archidiecezji Łódzkiej a

tak

e około dwudziestu spoza niej, znajduj

cych si

na terenie województwa, dokonany przez au-

tora jesieni

2005 r. oraz analiza dost

pnego materiału

ródłowego dotycz

cego całego obszaru,

który jest przedmiotem zainteresowania, wskazuj

e w przewa

cej wi

kszo

ci przypadków

ytkownicy zabytków staraj

o nie dba

najlepiej jak umiej

. Nie oznacza to oczywi

cie,

ocena przyj

tych metod musi by

jednoznacznie pozytywna.

Główne zagro

enia i problemy konserwatorskie z jakimi zainteresowany zetknie si

w odnie-

sieniu do drewnianych obiektów sakralnych Archidiecezji Łódzkiej nie maj

charakteru specyficz-

nego tylko dla tej, wybranej grupy budowli, ale s

raczej typowe dla architektury drewnianej w ogó-

le. Wi

one przede wszystkim ze specyfik

materiału budowlanego jakim jest drewno, a wi

dotykaj

w pierwszej kolejno

ci naturalnych procesów starzenia si

i destrukcji tego materiału,

zagro

enia korozj

biologiczn

oraz po

arowego.

Zauwa

przy tym trzeba ju

na samym pocz

tku,

e zabytkowe budowle drewniane, w wi

szym stopniu ni

zabytkowe obiekty murowane, maj

charakter zasobów nieodnawialnych – to

znaczy,

e ich ewentualne zniszczenie ma na ogół charakter definitywny i ostateczny. Dotyczy to

12 Zob. systematyk w monografii R. Br y k o w s k i eg o , Drewniana architektura ko

cielna w Małopolsce XV w. , Wrocław,

Warszawa, Kraków, Gda

sk, Łód

1981, s.136-138, rozwini

w opracowaniu t eg o

, Wielkopolskie ko

cioły drewnia-

ne , Pozna

2001, s. 21-25.

13 Wg: Ko

w. Jana Chrzciciela w Budzynku gm. Dalików woj. sieradzkie. Dokumentacja

Historyczno-Architektoniczna wykonana na zlecenie WKZ w Sieradzu , t. I i II, oprac. E. S zel g o w s k a , fot. J. Z a w i ej -

s k i i J. K u j a w a , PP PKZ Oddział w Łodzi, Pracownia Dokumentacji Naukowo-Historycznej, Łód

ciół parafialny p.w.

cia

1985, m-pis w zbio-

rach archiwum PKZ Łód (ROBiDZ Łód ).

przede wszystkim zagro

enia po

arowego; do

wiadczenie wskazuje bowiem,

e ogie

ogarnia

wła

ciwie cał

drewnian

budowl

w ci

gu kilkunastu minut i przewa

nie jest to czas zbyt krótki na

przybycie stra

y po

arnej i podj

cie przez ni

skutecznych działa

. Od wielu lat w ci

gu roku na

terenie Polski wybucha rocznie ok. 150 po

arów w obiektach zabytkowych. Przewa

ca wi

szo

tych po

arów dotyka budowli sakralnych; na szcz

cie nie zawsze s

to po

ary powoduj

bardzo du

e straty lub całkowit

destrukcj

zabytku 14 .

Dlatego, jak si

zdaje, zapewnienie bezpiecze

stwa przeciwpo

arowego jest dla drewnianych

obiektów sakralnych spraw

Obserwacje poczynione w terenie i analiza materiałów posiadanych przez słu

absolutnie podstawow

i pierwszoplanow

konserwator-

ciołów drewnianych w Archidiecezji Łódzkiej posiada instalacje

odgromowe (rys. 9), a niektóre z nich tak

wskazuj

e wi

kszo

e system monitorowania oraz sygnalizacj

alarmu po

rowego (rys. 10). W niektórych

tyniach zabezpieczeniem przeciwpo

arowym s

nice. Wy-

daje si

e to zdecydowanie za mało, zwa

ywszy przy tym na fakt,

e to nie wyładowania atmos-

feryczne ale nieostro

ytkowników oraz umy

lne podpalenia stanowi

procentowo najwa

niejsze przyczyny po

arów 15 .

Konieczne jest zatem wprowadzanie do zabytkowych obiektów drewnianych takich systemów i

rozwi

technicznych, które w wypadku zagro

enia działa

automatycznie, zapobiegaj

rozprzestrzenieniu si

aru co najmniej do momentu przybycia stra

y po

arnej. W ostatnich la-

tach np. lansowany jest na rynku system gaszenia za pomoc

rozpylania mgły wodnej, produko-

wany i dost

dów 16 . Jest on relatywnie mało inwa-

zyjny w stosunku do budowli – instalacja nie narusza w znacz

pny w Polsce od 2003 r., efektywny z wielu wzgl

cy sposób jej konstrukcji, zajmuje

mało miejsca – w jej skład nie wchodz

na szcz

cie wielkie urz

dzenia, a zatem jest te

lekka.

elbetowe komory z wod

na instalowa

pod ziemi

, poza budynkiem, co te

wydatnie

zmniejsza komplikacje zwi

zane z wprowadzeniem systemu do drewnianej, zabytkowej budowli.

Instalacja mo

e by

praktycznie niewidoczna w cz

ci obiektu dost

pnej publicznie. W dost

pnej

wersji rozwi

zanie to kwalifikuje si

jednak przede wszystkim do zastosowa

zewn

trznych. Ko-

nieczne s

badania, czy zastosowanie systemu wewn

trz

tyni nie b

dzie powodowało istotne-

go zagro

enia dla cz

sto przecie

wyst

puj

cych polichromii oraz zabytkowego wyposa

enia.

Dla skutecznego rozwi

zania problemu wła

ciwych zabezpiecze

przeciwpo

arowych bardzo

ny wydaje si

przy tym stan

wiadomo

ci zarówno duszpasterzy, jak i wiernych. W skrócie

chodzi o to,

e obecnie nikt ju

wła

ciwie nie kwestionuje konieczno

ci podejmowania ró

norakich,

najcz

ciej wi

cych si

z wysokimi kosztami, prac konserwatorskich, przywracaj

cych

ty-

niom pierwotny blask. Trudniej jednak przychodzi podejmowanie decyzji o du

ych wydatkach, gdy

efekt inwestycji pozostaje w zasadzie niewidoczny.

Równocze

nie warto u

wiadomi

sobie, jak znikom

zarówno materialnej, jak i niemate-

rialnej warto

ci zabytkowego drewnianego ko

cioła stanowi instalacja przeciwpo

arowa, a fundu-

sze wło

one w dokonywan

z pietyzmem konserwacj

czy renowacj

przepadłyby w cało

ci gdyby

wybuchł po

tyni, która byłaby jej pozbawiona.

Ponadto bardzo wa

ar w

na jest stała, codzienna dbało

o stan instalacji elektrycznych zarówno

na zewn

trz, jak i wewn

trz budowli. Nawet w trakcie pobie

nego rozpoznania w podczas objaz-

dów terenowych jesieni

2005 r. dawało si

zauwa

e w kilku obiektach nale

ałoby przepro-

wadzi

jej fachow

konserwacj

(rys. 11).

Na szcz

cie w Archidiecezji Łódzkiej od feralnego 1987 r. nie było przypadku po

aru drew-

nianego ko

cioła. Tragedia mo

e si

jednak wydarzy

niemal w ka

dym momencie – czy to przy-

padkowo, czy za spraw

czyjej

złej woli 17 .

Zagro

enia zwi

zane z naturalnymi procesami destrukcji drewna – korozj

biologiczn

, spo-

wodowan

mniemaniu autora bardzo dobrze znane w gronie specjalistów obecnych na konferencji. Ponadto

istnieje cała gama skutecznych metod i

działaniem owadów technicznych szkodników drewna, wilgoci

i grzybami – s

rodków słu

cych zapobieganiu korozji biologicznej i kon-

14 P. O gr o d zk i , Nowe mo

liwo

ci ochrony drewnianych zabytków przed po

arem. System gaszenia mgł

wodn

„Ochrona Zabytków” 2003, Nr 1/2, s. 210-211.

15 Tam

e , s. 211.

16 Tam

e, s. 210-218.

17 Np. przy okazji przygotowywania materiału ilustracyjnego do niniejszego opracowania autor w trakcie robienia zdj

przed ko ciołem w. Anny w Brzezinach został zaczepiony przez młodego człowieka, który mijaj c go wycedził kilkakrot-

nie bardzo wyra

nie w jego kierunku: „ No, mo

na byłoby tu niezłe ognisko urz

dzi

. Kilka zapałek i po wszystkim… ”, po

czym oddalił si miej c si długo z własnego dowcipu.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: