1.Źródła prawa rolnego
Podstawowym źródłem jest Konstytucja. Konstytucja RP z kwietnia ’97 zawiera jeden przepis dotyczący wyłącznie prawa rolnego art. 23 który stanowi, że „podstawą ustroju rolnego w Polsce są gospodarstwa rodzinne, ale również, że zasada ta nie narusza przepisów dla własności i swobody umów prowadzenia działalności gospodarczej”.
Art. 22 i 22 dot. gwarancji dla swobodnej działalności gospodarczej, art. 21 i 64 dot. gwarancji prawnych dla własności i dzierżawienia
Ustawa kodeks cywilny + o podatku rolnym, o ubezpieczeni społecznym rolników i ich rodzin, o agencji restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa, o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi SP, prawo wodne, o gospodarce nieruchomościami
Akty wykonawcze – rozporządzenia
Statuty organizacji rolniczych np. kółek rolniczych, spółdzielni produkcyjnych
Akty prawa międzynarodowego (dyrektywy decyzje)
2.Wyodrębniona gałąź prawa
Regulacje prawną dotycząca rolnictwa wyodrębnia się dla różnych potrzeb np.:
praktycznych by ułatwić stosowanie prawa,
dydaktycznych by określić co jest przedmiotem wykładu
legislacyjnych
z legislacyjnego punktu widzenia à normy dotyczące prawa rolnego zawarte są w różnych aktach prawnych zaliczanych do rozmaitych gałęzi prawa np. KC, prawo spółdzielcze, prawo finansowe. Pod względem legislacyjnym regulacjo prawno – rolna jest bardzo rozproszona. Brakuje Kodeksu rolnego czyli prawo rolne jest nieskodyfikowane.
z dydaktycznego punktu widzenia prawo rolne jest wyraźnie wyodrębnione. Wyodrębnienie to ma charakter konwencjonalny. Jest ono przedmiotem wykładu na wydziale prawa i administracji.
Z naukowego punktu widzenia – nie ma jednolicie ustalonych kryteriów uznania danej dziedziny prawa za gałąź prawa. Główne kryteria które decydują o tym, że dana dziedzina jest gałęzią prawa to wyodrębniony przedmiot badawczy i własna metoda regulacji prawnej. Prawo rolne nie ma własnej metody badawczej. Stwierdzamy że prawo rolne jako nauka już się wyodrębniło, jest gałęzią młodą lecz nie wyszło jeszcze całkowicie ze stadium kształtowania się.
5.Gospodarstwo rodzinne
To gospodarstwo zdolne do produkcji rolnej będące a stanie zapewnić środki utrzymania dla rodziny rolniczej
6.Przedsiębiorstwo a gospodarstwo – różnice
a/gospodarstwo nastawione jest na wykorzystanie ziemi i jej uprawę; celem przedsiębiorstwa jest nie tylko produkcja ale również opanowanie rynku
b/gospodarstwo ma charakter rodzinny, przedsiębiorstwo go nie ma,
c/przedsiębiorstwo nabywa w zasadzie wszystkie elementy potrzebne do produkcji a następnie swe produkty zbywa; gospodarstwo tej cechy nie posiada
3.Gospodarstwo rolne
Jest kategorią pojęciową występującą zwłaszcza w naukach ekonomicznych jak i prawnych.
W ujęciu ekonomicznym na gospodarstwo rolne składa się odpowiednio zorganizowany zespół czynników produkcji tj. ziemi szerzej przyrody, kapitału i pracy.
Gdy chodzi o ujęcie prawne termin gospodarstwo rolne może występować w różnych znaczeniach:
*znaczenie przedmiotowe à tu za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami urządzeniami i inwentarzem jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa. W takim znaczeniu występuje pojęcie gospodarstwa rolnego w art. 55’3 KC.
*Znaczenie funkcjonalne à w takim znaczeniu występuje pojęcie gospodarstwa rolnego występuje w ustawie „O ubezpieczeniu społecznym rolników”. Według tej ustawy gospodarstwem rolnym jest każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej. W tym znaczeniu kryterium wyodrębnienia gospodarstwa rolnego jest prowadzenie działalności rolniczej.
Natomiast w poprzednim znaczeniu przedmiotowym kryterium traktowania różnorakich składników gospodarstwa rolnego jest występowanie gruntu rolnego. To obecność gruntu rolnego pozwala zakwalifikować zespół składników jako gospodarstwo rolne.
4.Przedsiębiorstwo rolne
Polskiemu prawu nie jest znane odrębne pojęcie przedsiębiorstwa rolnego.
Brak konstrukcji prawnej przedsiębiorstwa rolnego w naszym systemie prawnym nie może stanowić bariery dla rozwoju przedsiębiorczości jak również do wskazania rozwiązań akcentujących elementy ekonomiczne pojęcia przedsiębiorstwa rolnego. W tym zakresie posługujemy się pojęciem przedsiębiorstwa zgodnie z art. 551 k.c. zgodnie z którym jest to zespół składników materialnych niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, obejmuje wszystko co wchodzi w skład przedsiębiorstwa. Celem przedsiębiorstwa rolnego jest nie tylko produkcja ale również opanowanie rynku.
przedsiębiorstwo nabywa w zasadzie wszystkie elementy potrzebne do produkcji a następnie swe produkty zbywa.
7.Grunty rolne, nieruchomości rolne
Zgodnie gruntami art. 461 k.c. nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości które są lub mogą być wykorzystywane do produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.
Nieruchomość rolna jest zawsze nieruchomością gruntową. Podstawowe kryterium wyodrębnienia nieruchomości rolnej to kryterium wykorzystania rolniczego . O tym decyduje czynnik właściwości gleby. Pojęcie grunty rolne na gruncie przepisów pozakodeksowych używane jest w aspekcie produkcyjnym i ochronnym. Pojęcie nieruchomości rolnej używane jest w aspekcie własnościowym.
8.Sprzedaż nieruchomości rolnej – czym regulowana
W myśl k.c. każda osoba fizyczna lub prawna bez względu na kwalifikacje i przedmiot działania może nabyć własność nieruchomości rolnej w drodze przeniesienia własności bez względu na to czy prowadzi to do podziału gospodarstw czy powstania dużego gospodarstwa rolnego. Przeniesienie własności musi być dokonane w formie aktu notarialnego. Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu (art. 157). Istnieją również ograniczenia co do nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców.
Art. 166 § 1 k.c. przewiduje szczególne zasady przy sprzedaży przez współwłaściciela nieruchomości rolnej udziału we współwłasności lub części udziału.
Art. 198 k.c. stanowi, że każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli. Zasada ta doznaje ograniczenia w razie sprzedaży udziału we współwłasności nieruchomości lub części udziału. Współwłaścicielom przysługuje wówczas prawo pierwokupu jeżeli prowadzą gospodarstwo rolne na wspólnym gruncie.
Umowa sprzedaży może być sporządzona warunkowo. O treści tej umowy należy zawiadomić właścicieli uprawnionych do pierwokupu. Mają oni miesięczny termin do złożenia oświadczenia, czy chcą skorzystać z prawa pierwokupu. Dopiero po upływie tego terminu gdy zrzekną się prawa pierwokupu można dokonać przeniesienia własności udziału.
Prawo pierwokupu przysługuje współwłaścicielom z dwoma wyjątkami:
-nie przysługuje gdy współwłaściciel prowadzący jednocześnie gospodarstwo rolne sprzedaje swój udział wraz z gospodarstwem rolnym,
-gdy nabywcą sprzedanego udziału jest osoba która dziedziczyła by gospodarstwo po sprzedaży albo inny współwłaściciel.
9.Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego
KC zawiera szczególne przepisy dotyczące zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego. Polega to na:
*przedmiotem zniesienia współwłasność nie jest rzecz lecz gospodarstwa rolne jako zespół różnorodnych składników
*ustawodawstwo reguluje bliżej zniesienie współwłasności w drodze orzeczenia sądu. Są to przepisy bardziej szczegółowe niż przepisy dotyczące zniesienia współwłasności w ogóle. Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego może nastąpić:
a. w drodze umowy
-W drodze umowy zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego może nastąpić przez umowę między wszystkimi współwłaścicielami w wyniku tej umowy każdy ze współwłaścicieli stanie się właścicielem części na jakie gospodarstwo rolne zostało podzielone. Różnice między wartością wydzielonych części, a wysokością udziału są wyrównywanie przez dopłaty czy spłaty pieniężne. Podział gospodarstwa rolnego w drodze umowy nie jest obwarowany żadnymi szczególnymi wymogami, a w szczególności z art. 213 KC tzn. by podział sądowy nie był sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki.
-Przez nabycie jednego ze wspólników udziałów pozostałych wspólników w ten sposób, że jeden ze wspólników staje się właścicielem całego gospodarstwa rolnego. Może to nastąpić poprzez sprzedaż lub darowiznę udziałów na jednego wspólnika.
-Sprzedaż przez wszystkich wspólników gospodarstwa rolnego osobie trzecie i podział uzyskanej stąd kwoty odpowiednio do wysokości ich udziałów. Umowa znosząca współwłasność gospodarstwa rolnego musi być zawarta w formie aktu notarialnego.
b. w drodze orzeczenia sądu
O ile to wcześniej omówione nie jest wymienione w przepisach to zniesienia w drodze orzeczenia sądu jest szczegółowe uregulowane. Może to nastąpić na 3 sposoby:
-Przez podział gospodarstwa rolnego między wspólników, ale tylko wówczas jeżeli jest on zgodny z zasadami prawidłowej gospodarski rolnej. Zachowanie tej zgodności ocenia sąd powołując się na opinię biegłego np. podział będzie sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej jeżeli w wyniku podziału gospodarstwo rolne przestanie mieć charakter produkcyjny. Obecne przepisy KC nie uzależniają dopuszczalności podziału od jakiejś sztywnej normy obszarowej, której powinny odpowiadać gospodarstwa rolne powstałe w wyniku zniesienia współwłasności. Tę funkcję pełni ogólna reguła zasad prawidłowej gospodarki rolnej. Nie chodzi tu o podział fizyczny bo on odnosi się do podziału rzeczy, a gospodarstwo rolne rzeczą nie jest. Wartość poszczególnych części będzie wyrównywana poprzez dopłaty pieniężne.
-Przyznanie gospodarstwa rolnego jednemu ze współwłaśc8icieli z obowiązkiem spłaty pozostałych. Jeżeli podział gospodarstwa rolnego będzie sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej to sąd przyzna to gospodarstwo jednemu ze współwłaścicieli w następującej kolejności art. 213 KC:
*temu na którego zgodę wyrażą wszyscy współwłaściciele
*w razie braku zgody temu, który gospodarstwo prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno – gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela
*jeżeli powyższy warunek spełnia kilku współwłaścicieli albo nie spełnia żaden to sąd przyzna gospodarstwo rolne temu ze współwłaścicieli, który daje najlepszą gwarancję należytego prowadzenia gospodarstwa.
-Sprzedaż gospodarstwa czyli podział cywilny może nastąpić na wniosek wszystkich współwłaścicieli albo w przypadku nie wyrażenia zgody przez żadnego ze współwłaścicieli na nabycie gospodarstwa
Współwłaściciel, który otrzymał gospodarstwo rolne zobowiązany jest do spłat pozostałych. Jeśli zbył nieruchomości wchodzące w skład tego gospodarstwa przed upływem 5 lat zobowiązany jest do dokonania proporcjonalnego podziału uzyskanych korzyści między pozostałych współwłaścicieli.
Przyznanie właścicielom gospodarstwa którzy w nim mieszkali a nie otrzymali gospodarstwa przysługują uprawnienia do dalszego nim zamieszkiwania.
10.Obrót dzierżawny – czym regulowany
Dzierżawa jest jedną z form obrotu ziemią. Jest zobowiązaniowym stosunkiem umownym regulowanym przepisami k.c.(693 – 710)
Przez umowę dzierżawy wydzierżawiając zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do użytkowania i pobierania z niej pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony a dzierżawca zobowiązuje się płacić dzierżawiącemu umówioną część.
Dzierżawcą może być każda osoba fizyczna lub prawna. Wydzierżawiającym może być również każda osoba fizyczna lub prawna nie koniecznie właściciel rzeczy.
Produkcyjnym celem dzierżawy jest przede wszystkim pobieranie pożytków prawnych. Dzierżawcy przypadają pożytki naturalne które zostały odłączone od gruntów w czasie trwania umowy – art. 55 § 1 k.c.
Umowa dzierżawy jest umową odpłatną. Obowiązkiem dzierżawcy jest płacenie czynszu – art. 699.
Jeżeli umowa dzierżawy nieruchomości rolnej była zawarta na czas dłuższy niż 3 lata lub trwała faktycznie co najmniej 10 lat dzierżawcy przysługuje z moc ustawy prawo pierwokupu – 695.
Wypowiedzenie umowy (704) można wypowiedzieć umowę dzierżawy na 1 rok naprzód na koniec roku dzierżawnego.
Dzierżawa bezczynszowa – polega na przekazaniu gruntów do używania pobierania pożytków w zamian za obowiązek uiszczania podatków i innych ciężarów publicznych.
Przedmiotem dzierżawy mogą być także gruntu państwowe.
15.Ubezpieczenia majątkowe rolników
a/ ubezpieczenie budynków od ognia i innych zdarzeń losowych,
b/ ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego
c/ ubezpieczenie o.c. posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów
Obowiązkowe ubezpieczenie obejmuje budynki o powierzchni pow. 20 m2 z wyłączeniem przeznaczonych do rozbiórki, oraz tych których stan zużycia przekracza normę zużycia 100%
16.Opodatkowanie rolnictwa
Podatek rolny – pobierany od gruntów rolnych i gruntów pod stawami i zabudowaniami przekr. 1 ha,
Podatek dochodowy z rolnictwa – w zasadzie przychody z działalności rolniczej nie podlegają podatkowi dochodowemu z wyjątkiem działów specjalnych produkcji rolnej. Nie zwalnia ono od podatku rolnego gruntów.
Podatek od nieruchomości – jest połączony z podatkiem rolnym. W zasadzie grunty objęte podatkiem rolnym nie podlegają podatkowi od nieruchomości.
Podatek leśny – obciąża Skarb Państwa i prywatnych właścicieli
Podatek VAT – w działach specjalnych
17.Zrzeszanie się rolników
Ustawa z 8 VI 87 o związkach zawodowych rolników indywidualnych
Ustawa z 8 X 82 o społeczno zawodowych organizacjach rolników
Takimi organizacjami są: kółka rolnicze, koła gospodyń wiejskich, rolnicze zrzeszenia branżowe, związki rolników kółek i organizacji i organizacji rolniczych, związki rolniczych zrzeszeń branżowych.
Reprezentacja interesów producentów rolnych – izby rolnicze – Ustawa z 14 XII 95 o izbach rolniczych
11.Umowa z następcą
Przez umowę z następcą rolnik będący właścicielem gospodarstwa rolnego zobowiązuje się przenieść na osobę młodszą od niego o co najmniej 15 lat (następcę) własność i posiadanie tego gospodarstwa z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej jeżeli następca do tego czasu będzie pracował w tym gospodarstwie.
Stronami tej umowy są: rolnik następca musi być osoba fizyczna, młodszą o 15 lat od rolnika.
Ustawa nie przewiduje tu dodatkowych wymogów np. nie musi to być krewny, nie musi mieć kwalifikacji rolniczych,
Powinna to być osoba zdolna do pracy w gospodarstwie rolnym,
Umowa za następcą nie przenosi jedynie własności gospodarstwa rolnego na następcą. Sama ustawa wymienia tu jeszcze umowę zawartą w celu wykonywania umów z następcą. I jedna i druga powinna być zawarta umowa w formie aktu notarialnego. Umowa z następcą ma charakter zobowiązujący jednostronnie, podstawą treścią tej umowy jest zobowiązanie rolnika.
Umowa wykonawcza ma charakter rozporządzający.
*Następstwem umowy ustanawiającej zobowiązanie jest spełnienie na rzecz rolnika takich świadczeń jakie przewidziane są w umowie dożywocia. Rolnik jeżeli przeniósł na następcę gospodarstwo rolne przed wykonaniem emerytury lub renty to może żądać od następcy świadczenia pieniężnego. Umowa zawierana jest w formie aktu notarialnego.
Regulacja umowy z następcą wzmacnia pozycję rolnika /w przeciwieństwie do poprzednich regulacji. Dla przykładu tylko sąd i tylko za żądanie rolnika może rozwiązać zarówno umowę z następcą jak i umowę zawartą w celu jej wykonania. Może to nastąpić m.in. kiedy następca bez usprawiedliwionych powodów nie podjął pracy w gospodarstwie.
Jeśli rolnik zmarła przed wykonaniem umowy, nastepc może żądać wykonania umowy przez spadkobierców.
12.Formy gospodarowania zasobem WRSP
a/sprzedaż mienia (art. 29 prowadzi agencja lub gmina. Pierwszeństwo: byli właściciele, spółdzielnie produkcyjne, dzierżawcy zbywanej nieruchomości. Nieruchomości podlegają sprzedaży w trybie przetargu ustnego – licytacji; na podstawie przetargu ofert pisemnych)
b/oddanie mienia na czas oznaczony do odpłatnego korzystania osobom prywatnym lub fizycznym (dzierżawa lub najem) osobom fizycznym lub prawnym z zapewnieniem dzierżawcy prawa kupna przedmiotu dzierżawy najpóźniej z upływem okresu na jaki została zawarta.
c/wniesienie mienia do spółki
d/oddanie mienia na czas oznaczony administratorowi w celu gospodarowania (na podstawie umowy za wynagrodzeniem na czas określony)
e/przekazanie w zarząd (w drodze decyzji Prezesa Agencji RSP)
f/zamiana nieruchomości
13.Zespołowe formy gospodarowania gruntami
Podstawą funkcjonowania spółdzielni produkcji rolnej jest umowa „Prawo spółdzielcze”, która wyróżnia 2 kategorie s-ni produkcji rolnej: 1/ rolnicze sp-nie produkcyjne, 2/ inne sp-nie zajmujące się produkcją rolną. Cechą wyróżniającą sp-nie produkcji rolnej od innych rodzajów sp-ni jest przedmiot podstawowej działalności gospodarczej tj. prowadzenie wspólnego gospodarstwa rolnego. Członkami sp-ni mogą być rolnicy będący 1/ właścicielami lub samoistnymi posiadaczami gruntów rolnych, 2/ dzierżawcami 3/ użytkownikami 4/ innymi posiadaczami gruntów rolnych.
Wspólnoty gruntowe – osobą prawną powołaną do zarządu i zagospodarowania wspólnot jest spółka do zagospodarowania wspólnoty gruntowej.
14.Zasady ubezpieczenia społecznego rolników
Ustawa wprowadza dwa rodzaje ubezpieczeń:
1.ubezpieczenia wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie. Temu ubezpieczeniu podlega z mocy ustawy:
-rolnik, którego gospodarstw obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha
-domownik rolnika jeżeli ani ten rolnik ani domownik nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu i nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty poza tym, ale już na wniosek ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie może być objęty inny rolnik lub domownik jeżeli działalność rolnika stanowi stałe źródło jego utrzymania.
Z tytułu tego ubezpieczenia przysługują następujące świadczenia:
*jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej
*zasiłek chorobowy
*zasiłek z tytułu urodzenia lub przejęcia na wychowanie dziecka
*urlop macierzyński
2.ubezpieczenie emerytalne – rentowne à temu ubezpieczeniu podlega się również z mocy ustawy albo na wniosek. Z tytułu tego ubezpieczenia przysługują:
*emerytura rolnicza lub renta inwalidzka rolnicza
*renta rodzinna
*dodatki do emerytury lub renty
*zasiłek pogrzebowy
stary_hipis