formy
Spis treści
1. Pojęcie dziedziczenia
2. Zdolność do dziedziczenia
2.1. Wyłączenie od spadkobrania
3. Swoboda testowania
3.1. Ograniczenia w swobodzie testowania
4. Pojęcie testamentu
4.1. Wyłączenie od spadkobrania
4.2. Ważność testamentu
4.2.A. Zdolność testowania
4.2.B. Wady oświadczenia woli
5. Formy testamentu
5.1. Testamenty zwykłe
5.1. A. Testament holograficzny
5.1. B. Testament notarialny
5.1. C. Testament allograficzny
5.2. Testamenty szczególne
5.3. A. Testament ustny
5.3. B. Testament w podróży polskim statkiem
5.3.C. Testamenty wojskowe 6. Odwołanie testamentu 7. Ogłoszenie testamentu 8. Wykładnia testamentu
- Bibliografia
- Spis treści
1. Pojęcie dziedziczenia.
Najbardziej typowym przykładem sukcesji uniwersalnej (generalnej) jest dziedziczenie. Sukcesja uniwersalna (generalna) polega na tym, iż w razie zajścia jednego zdarzenia prawnego, jakim w tym przypadku niewątpliwie jest zgon, następca prawny wstępuje w ogół praw i obowiązków majątkowych swego poprzednika nabycie w drodze takiej sukcesji jest nabyciem pochodnym gdyż następuje w zgodzie ze starą rzymska zasadą nemo plus iuris in alium transferre potest, quam ipse habet”[1] –nikt nie może przenieść więcej praw niźli sam posiada. I tak też jest w przypadku dziedziczenia, gdyż pod tym pojęciem rozumie się przejście ogółu praw i obowiązków zmarłego na jedną lub kilka osób, zwanych powołanymi do spadku. Zgodnie z art. 926 § 1 kodeksu cywilnego(k.c.), krąg takich osób wyznacza wola spadkodawcy (przy dziedziczeniu testamentowym) lub przepis ustawy ( przy dziedziczeniu ustawowym). Zdarzeniem, z którym ustawa łączy takie przejście praw i obowiązków jest śmierć osoby fizycznej. W drodze dziedziczenia następuje wejście w sytuację prawną zmarłego, ale jedynie w sferze stosunków majątkowych. Stosunki o charakterze niemajątkowym, a także prawa i obowiązki majątkowe ściśle związane z osobą zmarłego, wygasają w chwili jego śmierci (art.922 k.c.). Stąd wypływa kilka wniosków. Otóż spadkobierca nabywa wszystkie przedmioty majątkowe, zaliczone do spadku, niezależnie od ich charakteru. Jeżeli jest kilku spadkobierców, nabywają oni wszyscy całą masę spadkową jako całość, przy czym udział każdego ze nich jest określony w tzw. części idealnej(za pomocą ułamka), wraz z tymi prawami, które testator[2] przeznaczył innej osobie w drodze zapisu, z tym, że zapisobiorca posiada prawo do roszczenia wobec spadkobiercy o przeniesienie nań odpowiedniego prawa np.: własności. Od tego przypadku istnieje wyjątek, gdy spadkodawca przeznaczył pewnej osobie w testamencie poszczególne przedmioty, które wyczerpują prawie cały spadek, to taka osoba staje się spadkobiercą powołanym do całego spadku(art. 961 k.c.). Podobna sytuacja zachodzi, gdy testator rozrządził testamentowo na rzecz kilku osób. Wtedy to osoby te są traktowane jako powołane do całego spadku w częściach ułamkowych, które odpowiadają stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów (art.961 k.c.). W przypadku, gdy wspomniane przedmioty nie wyczerpują prawie całego majątku, to następuje dziedziczenie testamentowe, którym kierują przepisy kodeksu cywilnego- art.931 i następne.
2. Zdolność do dziedziczenia.
Przejście na spadkobiercę (art. 925 k.c.) wszystkich praw i obowiązków majątkowych następuje wskutek jednego zdarzenia prawnego, jakim jest otwarcie spadku (art. 924 kc.), co następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Osoba mająca prawo do nabycia spadku może w trybie określonym przez art. 1015 k.c. odmówić przyjęcia spadku. A zatem jeżeli spadkobierca nie złożył oświadczenia o odrzuceniu spadku lub upłynął termin wskazany w art. 1015 § 1 to przejście na spadkobiercę praw i obowiązków ma charakter tylko i wyłącznie tymczasowy. takie przejście staje się ostatecznym, jeśli upłynął ów termin, bądź spadkobierca złożył stosowne oświadczenie. W przypadku, gdy powołany do spadkobrania zrzekł się swego prawa do spadku, to na mocy art.1020 k.c. zostaje wyłączony od dziedziczenia, „tak jakby nie dożył otwarcia spadku”.
Dziedziczyć może ten, kto może być podmiotem praw i obowiązków względem prawa cywilnego. Powołanie do spadku, wynikające z ustawy, bądź z testamentu jest skuteczne zawsze i tylko wtedy, gdy spadkobierca ma zdolność do dziedziczenia, a jednocześnie po jego stronie nie zachodzą zdarzenia wyłączające skuteczność powołania (np.: został uznany za niegodnego). Z powyższego wynika, że każda osoba fizyczna ma zdolność do dziedziczenia od dnia swych narodzin. Znajduje to potwierdzenie w art. 8 k.c. Wyjątkiem jest stara, znana już w starożytnym Rzymie zasada conceptus pro iam nato habetur[3] mówiąca, że nasciturus· uważany jest za narodzonego, zawsze, gdy chodzi o jego korzyści. Ów nasciturus może być spadkobiercą, tylko i wyłącznie, gdy urodzi się żywy (art. 927 § 2 k.c.).
2.1. Wyłączenie od spadkobrania.
Osoba, która nie odpowiada omówionym przesłankom jest niezdolna do dziedziczenia. Zgodnie z art. 957 § 2 k.c. nie mogą być świadkami osoby, dla których w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść wraz ze współmałżonkiem, krewnymi lub powinowatymi do drugiego stopnia czy też osoby pozostające z przyszłym spadkobiercą w stosunku przysposobienia. Sankcją jest nieważność zapisu na korzyść takiej osoby.
Niegodność to nic innego jak wyłączenie spadkobiercy od dziedziczenia ze względów etyczno-moralnych, co może nastąpić z mocy prawa, bądź orzeczenia sądu cywilnego. Jako podstawę można przyjąć zaistnienie pewnych faktów, które zaszły przed, lub nawet po otwarciu spadku. Idąc za art. 928 § 1 k.c. wyklucza się ze spadkobrania osób, które dopuściły się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko testatorowi, nakłaniały tegoż podstępnie lub groźbami do sporządzenia lub odwołania testamentu oraz przeszkadzały mu takowo. Ostatnią możliwością uznania za niegodnego do dziedziczenia w świetle tego artykułu jest umyślne ukrycie lub zniszczenie testamentu, podrobienie lub dokonanie poprawek albo świadome skorzystanie z testamentu już podrobionego przez inną osobę. Stąd dalej wynika, że można zostać niegodnym dziedziczenia, mimo że testament na mocy art. 945 § 1 p.1 k.c. jest nieważny, gdyż został sporządzony w stanie, gdy wyrażenie swej woli jest niemożliwe. Innym przykładem będzie umyślne zniszczenie testamentu z zamiarem usunięcia skutków prawnych, mimo iż testament okazał się nieważny. Podmiotem upoważnionym do wystąpienia o uznanie niegodnym, co jest możliwe dopiero po otwarciu spadku, jest „każdy, kto ma w tym interes” (art.929 k.c.) a „wobec obowiązywania art.7 k.p.c. należy przyjąć, że legitymacja do wystąpienia z powództwem o uznanie spadkobiercy za niegodnego przysługuje także prokuratorowi”[4]. Skutki dotyczą tylko „niegodnego”, który „zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku”[5] po spadkodawcy, przeciw któremu popełnił umyślne ciężkie przestępstwo lub którego testament ulegał bezprawnym zmianom treści lub stanu fizycznego, z winy „niegodnego”. Wyjściem z sytuacji jest droga wskazana przez art. 930 § 1 k.c., czyli gdy testator przebaczył spadkobiercy, znając okoliczności popełnienia czynu i jego skutki, ale zastosowanie znajduje §2 tegoż artykułu, który mówi, że spadkobierca może nie posiadać zdolności do czynności prawnych, lecz musi działać „z dostatecznym rozeznaniem”[6].
Swoboda spadkodawcy w rozrządzaniu jego majątkiem na przypadek jego śmierci nazywamy swobodą, bądź wolnością testowania. Testator może zamieścić w testamencie rozrządzenia różnego rodzaju: może ustanowić jednego lub wielu spadkobierców, może skorzystać z konstrukcji testamentu negatywnego, przez co może dokonać wykluczenia z dziedziczenia spadkobierców ustawowych, zgodnie z art. 1008 k.c. może wydziedziczyć osoby uprawnione, z zachowaniem art. 1009 k.c., może ustanowić zapisy, może powołać wykonawcę testamentu (art. 986 § 1). Do jego kompetencji należy również rozrządzenie określające podział spadku (art. 961 k.c.). Dzięki tej swobodzie testator nabiera uprawnień, drogą przysługujących mu czynności prawnych, do zmiany ustawowego porządku dziedziczenia, co może stać się przyczyną całkowitego pozbawienia najbliższych członków rodziny spadkodawcy udziałów w masie spadkowej.
3.1. Ograniczenia w swobodzie testowania.
Sankcją nieważności będzie objęty testament, który nie będzie zgodny z art.58 (§ 1 i § 2) Kodeksu Cywilnego, który mówi, że „czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna”. Stąd wynika, że gdy spadkodawca chciał obejść umyślnie obowiązujące przepisy albo zmierzał do wywarcia presji na spadkobiercy, który miałby np.: dokonać czynu zabronionego lub też powstrzymać się od swego obowiązku prawnego.
Dla ochrony interesów najbliższych spadkodawcy już od dawna ustawodawcy starają się wprowadzić środki, takie jak system rezerwy ( znalazł się w Kodeksie Napoleona z 1804 r. oraz w szwajcarskim Zivilgesetzbuch z 1907 r.-pod nazwą „część obowiązkowa”. Wywodzi się z prawa germańskiego. Na jego mocy testator może rozrządzać tylko określoną częścią swego majątku. Owa rezerwa zależy od liczby dziedziców koniecznych) [7] lub zachowku (instytucja ta wywodzi się z prawa rzymskiego. Jej recepcja w ustawodawstwie europejskim nastąpiła w austriackiej ustawie cywilnej Allgemeines Burgerliches Gesetzbuch z 1811 r.oraz w niemiekim kodeksie Burgerliches Gesetzbuch z 1896 r. W razie pominięcia w testamencie dziedziców koniecznych mają oni pieniężne roszczenie do spadkobiercy testamentowego)[8]. W Polsce obowiązuje zgodnie z Kodeksem Cywilnym z 1964 r. system zachowku.
4. Pojęcie testamentu[9].
„Pojęcie testamentu jako czynności prawnej pozwalającej uregulować sytuację majątku należącego do osoby fizycznej 11 1 1 po jej śmierci jest powszechnie znane i wywodzi się z prawa rzymskiego. Współcześnie testament jest określany jako czynność jednostronna, nie skierowana do określonego adresata, o charakterze osobistym, dokonana w formie szczególnej, odwołalna i zawierająca rozrządzenie spadkodawcy dokonane mortis causa”[10].
Na skutek tego, iż w testamencie spadkobierca rozrządza swoim majątkiem, testament nie może być tylko i wyłącznie aktem, w którym testator wskazywałby np.: sposób wychowania swoich dzieci, czy też wyrażałby swoją wolę, co do szczegółów pogrzebu. Ów akt prawny jest jednostronną czynnością prawną-oświadczeniem woli, które nie wymaga odebrania przez inną osobę. Spadkodawca może sporządzić testament np.: „w ten sposób, że napisze go odręcznie, podpisze i opatrzy datą”. Testament, należąc do czynności prawnych formalnych, staje się nieważny, gdy nie zostanie zachowana jego forma określona w ustawie. W przypadkach testowania przed urzędnikami lub świadkami, osoby te nie mogą być odbiorcami oświadczenia woli istniejącego w testamencie. Zgodnie z art. 943 testator ma prawo do odwołania swego rozrządzenia w każdej chwili jako całości lub w poszczególnych częściach. Jednocześnie nieważne jest zrzeczenie się prawa do odwołania testamentu, co może nastąpić bez podania jakichkolwiek powodów.
Treść testamentu stanowią rozrządzenia, co do majątku spadkodawcy. Według Kodeksu cywilnego typy takich rozrządzeń to:
a) zgodnie z art. 959 k.c. spadkobierców do całości lub do części spadku;
b) ustanowienie zapisu (art. 968 k.c.)[11];
c) powołanie wykonawcy testamentu (art. 986 § 1 z zastrzeżeniem art. 986 § 2 k.c.);
d) wydziedziczenie na mocy art. 1008 k.c. Artykuł ten zawiera wyliczenie przyczyn wydziedziczenia, do których należy uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy, które jednocześnie łączy się ze sprzecznością z zasadami współżycia społecznego; popełnienie umyślnego przestępstwa przeciwko zdrowiu, życiu, wolności albo i też dopuścił się obrazy czci na osobie testatora bądź jednej z osób mu najbliższych; uporczywe zaniedbywanie obowiązków względem testatora.
Przyczyny, które zostały wymienione w art. 1008 pkt 1 i 3 „muszą mieć charakter uporczywy. Zdarzenia o charakterze jednorazowym, czy stany krótkotrwałe, nie uzasadniają wydziedziczenia”[12].
4.1. Wyłączenie od spadkobrania.
W prawie polskim dopuszczalny jest także testament negatywny, polegający na tym, że spadkodawca wyłącza ze spadkobrania jednego lub kilku spadkobierców ustawowych, nie powołując przy tym innych spadkobierców. Spadek przypada wtedy spadkobiercom ustawowym, którzy nie zostali wyłączeni z dziedziczenia, przy jednoczesnym traktowaniu wyłączonych jak gdyby nie dożyli oni momentu otwarcia spadku. Jedynym środkiem ochrony interesów owych wyłączonych, spełniających wymogi artykułu 991 k.c., jest przywoływane przeze mnie w rozdziale 3.1. roszczenie o zachowek względem spadkobierców.
Wyłączenie od dziedziczenia może również być dokonane w formie pominięcia niektórych, bądź wszystkich spadkobierców ustawowych, przy jednoczesnym powołaniu innych osób.
4.2. Ważność testamentu.
Ważność testamentu jest oceniana według ogólnych zasad ważności czynności prawnej, pod warunkiem, że określenie ważności tej czynności nie jest uregulowane w odrębnych przepisach prawa spadkowego. Na myśl nasuwa się art. 58 k.c., wedle którego nieważnym testamentem będzie taki, który będzie sprzeczny z ustawą lub który będzie dążyć do jej obejścia. Jako przykład może posłużyć art. 927 § 1 k.c., który zabrania ustanowienia spadkobiercą osoby, która w momencie otwarcia spadku nie żyje, bądź nie istnieje, jako osoba prawna. Przepis ten stosuje się z zastrzeżeniem §2 tegoż artykułu, który dozwala ustanowienie spadkobiercą nasciturusa.
A. Zdolność testowania
Zdolność testowania to jeden z przejawów ogólnej zdolności do czynności prawnych osób fizycznych, nie uznając zasad ograniczonej zdolności do takich czynności Wynika to z osobistego charakteru tego aktu, gdyż „sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych”[13], czyli taka, która osiągnęła pełnoletniość (art. 11 k.c.) w wieku lat osiemnastu (art. 10 § 1 k.c.) lub zawarła związek małżeński jako osoba małoletnia (art. 10 § 2 k.c.). stąd wynika, że takiej zdolności nie posiadają osoby ubezwłasnowolnione częściowo lub całkowicie oraz takie, którym ustanowiono doradcę tymczasowego („osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego, ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo”[14]). Osoby takie uzyskują zdolność testowania dopiero przez uchylenie im ubezwłasnowolnienia. Z osobistego charakteru testamentu wynika też fakt, że zabronione jest również sporządzenie testamentu przez przedstawiciela (art. 944 § 2 k.c.).
Sankcją nieważności objęte jest sporządzenie testamentu przez osobę, znajdującą się w stanie, w jakim nie mogłaby świadomie podjąć wyrazić swą wolę (art. 945 § 1 pkt 1 k.c.). Stany psychiczne, wyłączające ważność oświadczenia woli zostały przykładowo podane w art. 82 k.c.
Na nieważność testamentu, w zgodzie z art. 945 § 1 pkt 1 k.c., nie można się powoływać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba zainteresowana dowiedziała się o nieważności testamentu lub lat dziesięciu od dnia otwarcia testamentu (art. 945 §2 k.c.).
B. Wady oświadczenia woli
Oświadczenie. woli spadkodawcy musi być złożone w zamiarze wywołania skutków prawnych oraz wolne od wad, których następstwa są określone w art. 945 k.c. w myśl §2 tegoż artykułu. W przypadku art.945 § 1 pkt 2 przy ustalaniu stanu faktycznego brany jest pod uwagę każdy błąd uzasadniający podstawę do przypuszczeń, że spadkobierca nie sporządziłby testamentu, gdyby nie działał pod wpływem błędu. „Prawnie relewantny jest zarówno błąd, co do treści testamentu, jak i błąd w pobudce działania spadkodawcy”[15].
Testament może zawierać rozrządzenia tylko i wyłącznie jednego spadkodawcy (art. 942 k.c.) przez co rozumiemy niepisany zakaz testamentów wspólnych. Naruszenie tego przepisu powoduje bezwzględną nieważność wszystkich rozrządzeń zawartych w akcie. Na tę nieważność może się powołać każdy, kto ma w tym swój interes prawny.
Ostatnim wymogiem warunkującym ważność testamentu jest zachowanie odpowiedniej formy, gdyż wymagania ustawy wyrażone w art. 958 k.c. zastrzeżone są pod rygorem nieważności. Czasem jednak zdarza się, że testament uznany za nieważny w jednej formie może zostać uznany ważnym w formie innej, również dopuszczalnej w danej sytuacji, jeśli stan faktyczny odpowiada wymaganiom tej formy.
5. Formy testamentu.
Ponieważ testament jest aktem formalnym to jest ważny zawsze i tylko wtedy, gdy zostanie sporządzony w jednej z przewidzianych przez ustawę form. Celem rygorów formalnych wprowadzonych w Kodeksie cywilnym jest zagwarantowanie autentyczności testamentu, czyli chodzi o to, by wykluczyć wszelkie możliwości manipulacji przy jego treści bądź formie oraz aby zbadać animus testandi[16] testatora. Konieczność zachowania przy testowaniu określonej formy wprowadzona została również ku ułatwieniu dowiedzenia sporządzenia, autentyczności i treści testamentu oraz w przypadku złożenia przez testatora kilku testamentów można było ustalić ich wzajemny stosunek. Zgodnie z art. 947 k.c. przy sporządzeniu późniejszego testamentu, wygasają tylko te postanowienia z aktu wcześniejszego, które nie godzą się z treścią postanowień testamentu późniejszego. Dlatego tak ważnym wymaganiem jest opatrzenie go datą (art. 949 § 1 oraz art. 951 § 2 zd. pierwsze), co zapobiega niebezpieczeństwu wykorzystania braku daty do zagarnięcia
spadku przez osoby chcące przywłaszczyć sobie prawo do spadkobrania.
5.1. Testamenty zwykłe 947 1 947 1 947 1 A. Testament holograficzny[17]
Testament holograficzny, zwany też ręcznym to najprostsza forma testamentu. Polega na pisemnym oświadczeniu woli spadkodawcy, który je napisał w całości ręcznie, podpisał i datował (art. 949 § 1). Tylko dwa pierwsze wymagania mają charakter bezwzględny, gdyż napisanie, choć akapitu maszynowo lub komputerowo tudzież przez inną osobę ręcznie, choćby pod dyktando spadkodawcy czynią testament nieważnym, ponieważ może zajść podejrzenie nieautentyczności. Brak podpisu również wywołuje taki skutek, gdyż podpis jest dowodem autentyczności oraz tego, że zakończył swe oświadczenie nadając mu moc obowiązującą. Inaczej jest w przypadku nieopatrzenia aktu wyrażającego ostatnią wolę testatora w datę. Brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu, pod warunkiem, że nie wywołuje on wątpliwości, co do treści, zdolności do jego sporządzenia lub stosunku do innych testamentów (art. 949 § 2).
„Testament holograficzny nie wymaga dla swej ważności obecności świadków. Spadkodawca może także zachować w tajemnicy zarówno fakt sporządzenia, jak i jego treść”[18].
Ograniczenia w sporządzaniu takiego testamentu dotyczą między innymi osób niewidomych, posługujących się tzw. pismem brajlowskim, gdyż opierając się na art. 949 § 1 nie można uznać pisma Braille’a za pismo wykazujące cechy indywidualne, tak niezbędne do stwierdzenia pełnej autentyczności oświadczenia woli.
Specyficzną formą testamentu holograficznego jest testament zawarty w liście do spadkobiercy. „W uchwale składu 7 sędziów z 28 kwietnia 1973 r. III CZP 78/72 (OSNCP 1973, nr 12, poz. 207) Sąd Najwyższy przyjął, że ważny jest testament własnoręczny zawarty w liście do spadkobiercy, podpisany w sposób określający jedynie stosunek rodzinny testatora do spadkobiercy, jeżeli okoliczności nie nasuwają wątpliwości, co do powagi i zamiaru dokonania rozrządzenia”[19]. Taki testament, gdy jest wyodrębniony z treści listu, traktuje się jak gdyby był spisany w osobnym piśmie.
W procesie spisywania testamentu może uczestniczyć osoba trzecia, pod warunkiem, że jej pomoc nie będzie wpływać na treść, lecz osoba ta będzie wspomagać testatora bądź to podtrzymując mu rękę, gdy ten nie jest w stanie utrzymać jej i prowadzić, bądź będzie służyć mu pomocą w zakresie prawidłowego formułowania rozrządzeń lub poprawianiu błędów stylistycznych i ortograficznych.
Podczas spisywania spadkodawca może dokonywać przekreśleń części testamentu, które będą uważane za niebyłe. „Zmiany tego rodzaju będą skuteczne, jeśli spadkodawca ujawni wolę dokonania tego typu zmian, opatrując je datą”[20]. Jeśliby testator nie dokonał tej czynności, należy się wtedy liczyć z nieważnością owych postanowień. Natomiast dyspozycje pozostające już poza podpisem stanowią postanowienia nowego testamentu i one też wymagają opatrzenia datą i nowym podpisem.
B. Testament notarialny
Na podstawie art. 950 k.c. można sporządzić testament notarialny, będący oświadczeniem woli spadkodawcy złożonym w formie aktu notarialnego. Kodeks cywilny nie określa jednocześnie wymagań formalnych wobec takiej formy testowania, co oznacza, że dokonując spisania testamentu w obecności notariusza opieramy się na przepisach ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie[21]. Forma takiego rozporządzenia daje niemalże pewność autentyczności testamentu. Dokument wyrażający ostatnią wolę spadkodawcy ma moc dokumentu publicznego, na podstawie artykułu 244 Kodeksu postępowania cywilnego, a objęta nią jest tylko treść oświadczenia, przy pominięciu stanu zdrowia oświadczającego, ale przekonanie notariusza o poczytalności nie jest wiążącym dla sądu, który rozstrzyga o poczytalności spadkodawcy.
Oświadczenie powinno być złożone w kancelarii notarialnej, ale w wyjątkowych sytuacjach dopuszcza się odstępstwa od tej reguły w przypadku, gdy spadkodawca nie jest w stanie z powodów zdrowotnych stawić się osobiście w kancelarii notarialnej. Idąc za art. 92 pkt 8 pr. o not. pod aktem oświadczającym jego wolę składa testator swój podpis § 1).. w obecności notariusza. Dopuszcza się złożenie podpisu wcześniej, ale w takim przypadku spadkodawca powinien uznać złożony podpis za własnoręczny w przed notariuszem. W przypadku niemożności złożenia podpisu z powodu niepiśmienności, testator składa odcisk palca obok wypisanego imienia i nazwiska przez osobę trzecią, która złoży swój podpis przy uprzednio wpisanym przez siebie imieniu i nazwisku testatora. Język, w którym testator składa swe oświadczenie nie został określony. Pozostawia to pewną wolność wyboru testatorowi w dziedzinie języka, w jakim ma być sporządzony testament. W przypadku, gdy notariusz nie będzie znał języka, w którym wyraża chęć złożenia oświadczenia spadkodawca, ma on obowiązek wezwać tłumacza, który dokona tłumaczenia na język polski (art. 87 §1 pkt 1 pr. o not.).
W określonych sytuacjach dopuszczalne jest sporządzenie ważnego testamentu poza granicami kraju. Dzieje się tak na mocy ratyfikowanej przez Polskę w 1981 r. Konwencji konsularnej, która w artykule 5 mówi, że konsul ma obowiązek pełnić funkcje notarialne w zgodności z przepisami państwa, w którym jest przedstawicielem, pod warunkiem, że uzyskał na to pisemne upoważnienie Ministra Sprawiedliwości wydane na wniosek ministra właściwego do spraw zagranicznych.
Ważnym jest, że czynność w formie aktu notarialnego może być dokonana również przez osoby nie mające możliwości sporządzenia testamentu holograficznego, takie jak kalekie, głuche, nieme czy dotknięte ślepotą (art. 87 § 1 pkt 2 i 3 pr. o not.). W razie sporządzania testamentu w takiej sytuacji notariusz ma obowiązek przybrać biegłego, a przy spisywaniu dokumentu z udziałem osoby niewidomej, na jej życzenie ma obowiązek przywołać osobę zaufaną niewidomemu. Dla osób niepełnosprawnych jest to właściwa forma rozrządzania swym majątkiem in mortis causa.
A. Testament allograficzny[22]
Sporządzenie testamentu allograficznego jest możliwe na podstawie art. 951 k.c. Na mocy tego artykułu spadkodawca otrzymuje korzyści podobne do tych, jakie by miał, gdyby dokonał testowania drogą testamentu notarialnego. Na podstawie § 1 tegoż artykułu spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, iż w obecności dwóch świadków oświadczy swą wolę przed wójtem (ewentualnie burmistrzem lub prezydentem miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Sporządzenie testamentu allograficznego wymaga zachowania takich formalności jak: oświadczenie swej woli przez spadkobiercę ustnie wobec organu urzędowego przy obecności dwóch świadków[23][24]; spisanie tegoż oświadczenia w protokole z podaniem daty jego sporządzenia[25], która jest kompletna, tzn. zawiera określenie dnia, miesiąca i roku; odczytanie protokołu w obecności świadków; podpisanie go przez wszystkich biorących udział[26]. Zgodnie z § 3 tego artykułu wyłączone od sporządzania testamentu w takiej formie są oso...
stary_hipis