Dydaktyka - zagadnienia do egzaminu.doc

ZAGADNIENIA DO EGZAMINU DYDAKTYKA

1.     Dyscyplina i ład w procesie kształcenia – prewencja, interwencja, demonstracja – reguły praktyczne wynikające z tych trzech procesów, metody włączania uczniów w utrzymanie ładu podczas zajęć.

Dla młodego nauczyciela utrzymanie w klasie dyscypliny i ładu jest pierwszym i najważniejszym sprawdzianem który wpływa na to, jak będą postrzegać go uczniowie, przełożeni i koledzy. Poza tym jeśli nauczycielowi nie uda się zaprowadzić w klasie dyscypliny nie jest on w stanie w pełni zrealizować swoich założeń, ponieważ ład w klasie stwarza warunki do nauki.

Nie można odseparować ładu od nauczania, ponieważ jego utrzymanie to część kierowniczej roli nauczyciela.

Elementy ładu efektywnego:

·         PREWENCJA  (metody profilaktyczne)

–         2 podejścia do ładu prewencyjnego:

* polega na dobrym zaplanowaniu zadań dydaktycznych, trafnym rozporządzaniu czasem i przestrzenia oraz dysponowaniu wystarczającym repertuarem metod nauczania, gdyż pomaga to stworzyć odpowiednie środowisko współpracy z  uczniami

* przeznacza się dziecku centralną pozycję w procesach nauczania i wychowania, nie stara się nad uczniem zapanować-należy widzieć w nim człowieka, szanować go (‘etyka pieczy’) – stwarza to możliwość rozwoju naukowego ale także społecznego i emocjonalnego

–         czynniki prewencyjne:

* ustalanie reguł (zachowania oczekiwane i niepożądane) i procedur (określają jak pracować i wykonywać różnego rodzaju działania w klasie) panujących na lekcji; należy ich nauczać by stały się dla uczniów nawykiem i przede wszystkim należy samemu się do nich stosować! Ważna jest KONSEKWENCJA w egzekwowaniu przestrzegania w/w 

* utrzymywanie właściwego toku i impetu nauczania; błędy nauczycieli zaburzające tok i impet:

·        

Zakłócenia toku

·         zawieszenie czynności (kiedy nauczyciel rozpoczyna jakieś działanie a następnie porzuca je przed zakończeniem)

·        

huśtawka ( kiedy nauczyciel rozpoczyna jakąś czynność, następnie-nie kończąc-przechodzi do następnej i powraca do tej pierwszej)

·        

Zakłócenia impetu

·         rozdrabnianie (zbyt szczegółowe wyjaśnianie jakiegoś tematu bądź działania)

·         naddawanie ( kiedy nauczyciel wyjaśnia i wyjaśnia choć uczniowie już pojęli dana kwestię)

* planowanie i harmonizowanie zachowania uczniów w momentach rozchwiania (momenty dnia szkolnego kiedy najtrudniej zaprowadzić porządek):

·         początek lekcji

·         zmiana metodyczna (np. przejście od słuchania wykładu do pracy indywidualnej, od nauczania frontalnego do pracy w grupach itp.-można tu wykorzystać system sygnałów)

·         koniec lekcji

-          dzięki metodom prewencyjnym u uczniów kształtuje się poczucie odpowiedzialności – nauczyciel obarcza uczniów odpowiedzialnością za ich pracę i utrzymuje ich w tym poczuciu poprzez konsekwentne stosowanie ustalonych reguł – wskazówki:

·     Komunikuj zdanie jasno i określ wymagania

·     Przygotuj się do nadzorowania pracy uczniów

·                Regularnie sprawdzaj wykonane prace

·              Przekazuj informacje zwrotne

·         INTERWENCJA (metody reagowania na incydenty i zachowania destruktywne uczniów)

-          reakcja na niewłaściwe zachowanie – należy reagować natychmiastowo i precyzyjnie, nie należy zbyt dużo czasu poświęcać przyczynom takiego zachowania;  metody reagowania:

·              czujność (oczy naokoło głowy)

·               „technika mimochodem” (nauczyciel zauważa ucznia zachowującego się niewłaściwie i interweniuje w sposób nie zakłócający toku lekcji

·               natychmiastowa reakcja na incydenty (dotyczy tych incydentów które mogłyby zagrozić ładowi w przypadku braku reakcji nauczyciela); rodzaje zachowania powstrzymującego:

* dosadność

* stanowczość

* twardość

·              zasada wzmocnień – zachowania wzmocnione będą występować z większym prawdopodobieństwem w przyszłości, natomiast nie wzmacniane wygasną lub osłabną (pochwały, nagrody i przywileje)

·              karanie (ma zniechęcić do naruszania reguł i procedur)

·         DEMONSTRACJA

-          nauczyciel powinien być konsekwentny i pewny siebie – powinien wiedzieć czego od ucznia wymaga i jak chce to wyegzekwować

-          do tej metody należy również mowa Ciała nauczyciela – jego postawa powinna być wyprostowana, oraz intonacja – powinien mówić pewnym, mocnym głosem

-          nauczyciel powinni korzystać z nacisku interpersonalnego a więc z systemu kar i nagród

-          jednym z jej elementów jest dyscyplina wymuszona – nauka rozpoczyna się od ustalenia listy niezbędnych reguł obowiązujących w szkole i klasie, oraz przedstawienia konsekwencji ich łamania uczniom i ich rodzicom

-          nauczyciele na niewłaściwe zachowania powinni reagować asertywnie – powinni uczniom wyraźnie uświadomić czego oczekują i reagować stanowczo

2.     Style nauczania: kierowniczy, terapeutyczny, wyzwalający – istotne cechy każdego stylu, założenia teoretyczne poszczególnych stylów i typowe problemy praktyczne występujące w każdym stylu, najważniejsze różnice między stylami, postawy nauczycieli wobec uczniów i wobec procesu kształcenia wynikające z każdego stylu.

àTABELA1 (s. 16)

3.     Zasady nauczania (wg Davisa, Alexandra, Yelona) – istota poszczególnych zasad, reguły praktyczne z nich wynikające, przyczyny i skutki ich nieprzestrzegania dla osiągnięć uczniów.

àTABELA2 (s. 17)

4.     Analiza taksonomiczna treści kształcenia – poziomy taksonomii celów poznawczych wg B. Blooma, celów kształcenia i wychowania wg B. Niemierki, przykłady celów na poszczególnych poziomach, związki między poszczególnymi poziomami, zastosowanie taksonomii w praktyce.

TAKSONOMIA – hierarchiczna klasyfikacja celów lub treści w której osiągnięcie wyższego poziomu  przez ucznia wymaga osiągnięcia najpierw poziomów niższych

ANALIZA TAKSONOMICZNA TREŚCI KSZTAŁCENIA

1. Konstrukcja programu kształcenia (przed lub po lekcji)

·         planowanie celów

·         analiza materiału

·         planowanie kontroli osiągnięć

2. Realizacja zajęć – formułowanie pytań, poleceń itp.

3. Ewaluacja programu kształcenia i ocena pracy szkoły, w tym pracy nauczyciela (wyciąganie wniosku, czy uczniowie osiągnęli dany poziom; ocena nauczycieli, uczniów)

4. Samokontrola i samoocena uczniów (uczeń sam potrafi stwierdzić, że czegoś nie umie)

àTABELA3 (s. 18)

Poziomy taksonomii celów kształcenia i wychowania wg B. Niemierki:

I. DZIAŁANIE

·         uczestnictwo w działaniu – robienie czegoś z innymi dzięki stymulacji

·         podejmowanie działania – robienie czegoś, co zbliży nas do celu

II. POSTAWY

·         nastawienie na działanie- dotyczy postawy, coraz większy udział świadomości-robię coś bo chcę, lubię

·         system działania – spontaniczne podjęcie dyskusji w obcym gronie w obronie czegoś-jakiejś wartości

ZASTOSOWANIE TAKSONOMII W PRAKTYCE:

·         jeżeli nauczyciel ma określone cele kształcenia i potrafi ocenić ich poziomy taksonomiczne, to jednocześnie zdaje sobie sprawę z tego, jaki poziom wiedzy i umiejętności ma prezentować uczeń

·         nauczyciel wie, w jaki sposób ma sprawdzać wiedzę

·         nauczyciel wie, jakie zadawać pytania i polecenia, aby sprawdzić wiedze i umiejętności na poszczególnych poziomach taksonomicznych celów

5.     Współczesne koncepcje podziału metod nauczania: koncepcja modelów nauczania i ich podział wg Joyce, Calhoun, Hopkins. Teoria wielostronnego kształcenia W.Okonia.

Klasyfikacje zasad nauczania orientują się wokół  2 typów systemów dydaktycznych S. Nalaskowskiego:

Koncepcja „modelu uczenia się” ( wg Joyce, Weil) – oparta o poznawcza orientację teoretyczna w której kładzie się nacisk na osobniczą rekonstrukcję wiedzy przez ucznia. Jest ona związana z tym, w jaki sposób człowiek uczy się pewnych treści (człowiek - osoba przetwarzająca informacje; uczeń – podmiot przyswajający wiedzę)

Funkcje  modelu uczenia się:

·         model jako SCHEMAT  pewnego typu procesu uczenia się (np. pojęć, proces rozwiązywania problemów za każdym razem przebiega inaczej, ale według podobnego schematu)

·         model jako KONSTRUKCJA regulująca postępowanie nauczyciela (podrzędne- musimy postępować zgodnie ze schematem by mogło zaistnieć regularne postępowanie)

Stosowanie modelu nauczania pozwala uczniowi na opanowanie:

·         pewnego rodzaju treści (postulat dostosowania modelu do nauczanej treści)

·         samego modelu – uświadamia istotę procesu uczenia się i procesów poznawczych (model należy tak prowadzić, by uczeń rozumiał istotę nauki pewnych treści)

·         proces kształcenia należy traktować holistycznie

Typy modeli (wg Hopkinsa):

a)       procesualno – poznawcze (model myślenia synektycznego, mnemotechniki)

b)       społeczne (trening komunikacyjny)

c)       rozwoju osobowości (styl terapeutyczny)

d)       behawioralne (wzmacnianie, programowanie)

Metody nauczania wg teorii wielostronnego kształcenia W.Okonia (grupy metod):

a)       metody PODAJĄCE (uczenie się przez przyswajanie)

·         wiedza jako gotowa struktura przekazywana uczniowi – treści nauczania uporządkowane przez nauczyciela

·         środek przekazu – np. wykład, pokaz filmu, slajdów...

b)       metody POSZUKUJĄCE (uczenie się przez odkrywanie)

·         wiedza jako rezultat osobistego odkrycia każdego ucznia  - zachęcanie do pracy badawczej, elementy samodzielnych poszukiwań

·         np. badania zespołowe, burza mózgów...

c)       metody EKSPONUJĄCE (uczenie się przez przeżywanie)

·         wiedza jako element świata wartości poznawczych, estetycznych i moralnych

·         wzmacnianie ekspresji, myślenie twórcze, kontakt z wartościami i ich ekspozycja

·         np. wycieczka do teatru-udział w sztuce

d)       metody ĆWICZENIOWE (uczenie się przez działanie)

·         wiedza jako źródło sprawności w działaniu (pojawienie się wiedzy-nawyku)

·         np. trening asertywności, pisanie znaczków, usprawnianie komunikacji i inne treningi...

Metody nauczania wg K. Sośnickiego – sposób pracy dydaktycznej systematycznie stosowany przez nauczyciela obejmujący różne czynności nauczyciela i uczniów, które mają prowadzić do zrozumienia i opanowania nowych treści i do uzyskania przynajmniej podstawowych umiejętności związanych z tymi treściami

6.    Program kształcenia – typy programów, elementy opracowania autorskiego programu kształcenia (adresat, cele, materiał, metody, ewaluacja itp.), ewaluacja programu kształcenia – podejście humanistyczne i scjentystyczne.

DEFINICJE PROGRAMU NAUCZANIA- program można rozumieć jako:

·         Wykaz treści nauczania – postać inwentarza, spis tematów, wykaz haseł przeznaczonych do realizacji (multiprogram, program tematyczny, program funkcjonalny, program sytuacyjny itp.) – CZEGO UCZYĆ?

·         Zestaw planowych czynności pedagogicznych – wierne i zamierzone rezultaty, przewidywane zmiany w zachowaniu uczniów, pożądane umiejętności – JAK UCZYĆ

·         Zestaw zamierzonych efektów pedagogicznych – wierne i zamierzone rezulatay, przewidywane zmiany w zachowaniu uczniów, pożądane umiejętności - CO OSIĄGNĄĆ?

·         Zestaw pojęć i zadań do wykonania – wykaz zadań do opanowania nawykowego (program kursu...) – JAKĄ TECHNIKĘ OPANOWAĆ?

·         Rejestr faktycznych doświadczeń – (program ukryty np.  w otoczeniu szkolnym) czego uczeń nauczył się naprawdę, indywidualizacja jako fakt – WSZYSTKO CO WYNOSIMY ZE SZKOŁY (pasuje tu program rekonceptualistyczny)

Typy programów