Hatha yoga.pdf

HAÞHAYOGA [hathajoga] – ind. tradycja filozoficzno-mistyczna,

nieklasyczna szkoła yogi, znana przede wszystkim ze względu na

charakterystyczną dyscyplinę ciała (postawy cielesne, techniki manipulowania

czynnościami fizjologicznymi, cielesne oczyszczenia), wyrafinowane metody

ujarzmiania subtelnej siły życiowej (prâòa), służące celom soteriologiczno-

etycznym, oraz rozbudowaną teorię tzw. fizjologii i anatomii mistycznej,

wchodzącej w skład specyficznej psychologii panyogicznej i związanej z nią

wizji świata.

Nazwę “haþhayoga” zazwyczaj wywodzi się ze złożenia dwóch terminów

“ha” (słońce) i “þha” (księżyc; por. Yogaśikhopanišad , I 131), będących

kryptonimami dwóch podstawowych funkcjonalnych form subtelnej energii

kosmicznej, odpowiednio prâòy i apâny (por. komentarz Brahmânandy do

Haþhayogapradîpiki , I 1) oraz dwóch kanałów energetycznych ciała

subtelnego, określanych jako piógala i iðâ. Wg innej etymologii, nazwa

“haþhayoga” miałaby pochodzić od słowa “haþha”, oznaczającego siłę, moc,

gwałtowność, upór. Biorąc pod uwagę obie etymologie, h. można zdefiniować

jako forsowną, ale skuteczną metodę reintegracji i perfekcyjnej synchronizacji

bipolarnego kompleksu psychiczno-cielesnego jednostkowej wcielonej

świadomości. Efektem takiej reintegracji jest osiągnięcie stanu najwyższego

skupienia świadomości (samâdhi) oraz wyzwolenia za życia (jîvanmukti).

H AÞHAYOGA A INNE TRADYCJE YOGI . Istnieje wiele klasyfikacji

poszczególnych tradycji yogicznych, a zatem h. jest różnorako klasyfikowana.

Najczęściej zestawia się ją z klasyczną yogą Patañjalego, traktując jako

naturalne uzupełnienie tej ostatniej. Ten popularny pogląd jest jednak

nieprecyzyjny. Zasadnicze różnice wiążą się ze specyficznymi dla obu szkół

metodami dojścia do wyzwolenia (np. w dyscyplinie h. znacznie istotniejsza

jest rola ciała). Charakterystyczną cechą h. jest to, że będąc tradycją z natury

synkretystyczną, wchłonęła mnóstwo elementów ludowych i niebramińskich –

dość łatwo wchodziła w relacje wzajemnych zapożyczeń z innymi tradycjami,

np. alchemiczną czy ekstatycznym ruchem sahajiyów. Należy również

pamiętać, że zwykle wymieniana jako uzupełnienie h., râjayoga nie zawsze jest

utożsamiana z klasycznym systemem Patañjalego. Równie nieprecyzyjny jest

dość popularny pogląd, wg którego h. utożsamia się z tzw. yogą tantryczną.

HAÞHAYOGA PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu

Pewne tradycje tantryczne przyjęły (czasami tylko wybrane) elementy metody

h., inne natomiast całkowicie odrzuciły jej drogę “siłowego” opanowania ciała

i ducha, proponując formę yogi pozostającą bez związku z praktykami

haþhayogiczymi (np. trikayoga Abhinavagupty). H. stanowi praktyczną

podstawę przede wszystkim duchowej ścieżki nâthów, a jej domniemany

kodyfikator, Gorakšanâtha, zasłynął jako autor wielu traktatów

haþhayogicznych i popularyzator lub autor wielu technik haþhayogicznych.

Autorstwo konkretnych praktyk haþhayogicznych przypisywano również

poszczególnym siddhom, mistykom znanym w folklorze buddyjskim i

śiwaicko-śaktycznym (np. wspomnianą w Haþhayogapradîpice , I 26–27

postawę cielesną matsyendrâsanę kojarzy się z osobą siddhy

Matsyendranâthy). Pokrewieństwo pewnych idei haþhayogicznych z

koncepcjami buddyjskimi jest oczywiste, ale nadużyciem wydaje się

proponowana przez Bhattacharyę teza o buddyjskich źródłach h. ( Introduction

to Buddhist Esoterism , Ox 1932, 166).

Wg Śivasaôhity (V 9), w tradycji yogicznej możemy wyróżnić 4 ścieżki

proponujące 4 coraz subtelniejsze (“wyższe”) metody dojścia do wyzwolenia:

mantrayogę (ścieżka z użyciem formuł języka mocy), h. (ścieżka zjednoczenia

dwóch biegunów rzeczywistości, symbolicznie określanych jako słońce i

księżyc), layayogę (ścieżka medytacyjnego rozpuszczenia grubszych zasad

konstytuujących świat w zasady subtelniejsze) i râjayogę (najwyższa,

królewska droga reintegracji świadomości). Do każdej z tych ścieżek

konieczna jest odpowiednia kwalifikacja kandydatów. Im “wyższa” ścieżka,

tym bardziej duchowo rozwinięty powinien być kandydat. Wg innej, dość

popularnej typologii, wszelkie formy yogi można sklasyfikować jako podklasę

râjayogi albo h. Analogiczną klasyfikację, funkcjonującą w tantrycznych

(ściślej: śaktycznych) kręgach, wspomina J. G. Woodroffe ( Śakti and Śâkta ,

Madras 1965 6 , 437), określając oba typy lub dwie główne linie tradycji

yogicznych za pomocą znaczących nazw: dhyâna (bhâvana; tu nacisk na

praktyki kontemplacyjno-wizualizacyjne) i kuòðalî (z przewagą technik

wzbudzania i kontrolowania subtelnych energii psychocielesnych).

Niewątpliwie h., jakkolwiek jest pojmowana, wiąże się z rozległą wiedzą o

różnych manifestacjach (makro- i mikrokosmicznych) podstawowego

HAÞHAYOGA PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu

energetycznego źródła wszechrzeczy, śakti (mocy), w jej formie kosmicznej

zw. kuòðalinî (kuòðalinîśakti, moc wężowa). Praktyki h. mają na celu aktywną

manipulację u każdej jednostki ożywionej subtelną energią ciała prâòą w taki

sposób, aby pobudzić zazwyczaj nieaktywną, ale potencjalnie obecną w ciele,

subtelniejszą energię, kuòðalinî. Wzbudzona kuòðalinî ma moc przekształcenia

świadomości i samego ciała, otwierając dla jednostki drogę ku wyzwoleniu. W

Gheraòðsaôhicie (3, 46) znajdujemy lapidarne podsumowanie celu h.:

“poprzez ten oto proces haþhayogi budzi się moc kuòðalinî i otwiera się bramę

wiodącą do Brahmana”. Teoria kuòðalinî oraz szereg konkretnych praktyk

zmierzających do uruchomienia czy odblokowania jej najsubtelniejszych

manifestacji w kompleksie psychosomatycznym, należą do wspólnej spuścizny

h., layayogi i kuòðalîniyogi (ostatnia jest klasyfikowana jako podtyp którejś z

dwóch wspomnianych form yogi albo utożsamiana z layayogą). Nie należy

zapominać, że wszystkie te formy yogi posiadają różne metodologie i czasami

odrębną “techniczną” nomenklaturę.

P ISMA . Najważniejsze teksty tradycji, to: Haþhayogapradîpikâ ( Światłość

haþhayogi ), w której wspomina się i nawiązuje do dzieła Gorakhnâtha, alias

Gorakšanâthy, pt. Siddhasiddhântapaddhati ( Ścieżka dojścia do celu dojścia ),

Gorakšasaôhitâ ( Kompendium [ nauk ] Ghorakšy ) – przypisywane temuż

Gorakhnâthowi, Gheraòðasaôhitâ ( Kompendium [ nauk ] Gheraòðy ) –

zawierające liczne zapożyczenia z Haþhayogapradîpiki , oraz traktaty

ogólniejsze na temat yogi, takie jak Yogaśikhopanišad ( Upanišada o

ćwiczeniach yogi ), Yogatattvopanišad ( Upanišada o istocie yogi ), Śivasaôhitâ

( Kompendium [ nauk ] Śivy ) oraz Yogadîpikâ ( Światło yogi ), autorstwa

Nârâyaòy.

Najbardziej popularnym tekstem tradycji jest Haþhayogapradîpikâ ,

tantryczno-haþhayogiczny traktat autorstwa Cintâmaniego, znanego pod

imieniem zakonnym Svâtmârâma (ok. XV w.). Utwór składa się z 382 wersów

zawartych w czterech rozdz. Porusza się w nim zagadnienia dotyczące

specyficznej metody haþhayogicznej, opisy konkretnych praktyk są przeplatane

rozważaniami z dziedziny ontologii, epistemologii i psychologii. Ciekawa jest

obecność buddyjskiej teorii czterech rodzajów pustki: śûnyi, atiśûnyi,

mahâśûnyi oraz sahajaśûnyi. Ta teoria w Haþhayogapradîpice jest sprzęgnięta z

HAÞHAYOGA PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu

koncepcją czterech stadiów wewnętrznego dźwięku, doświadczanego w

czterech specyficznych stanach świadomości, stymulowanych praktyką

yogiczną.

M ETODA HAÞHAYOGI . E t y k a i e p i s t e m o l o g i a . H. jest przede

wszystkim praktyczną duchową ścieżką, metodą ujarzmiania ciała i umysłu

prowadzącą do wyzwolenia, przekroczenia kondycji czysto ludzkiej i

osiągnięcia doskonałości, również cielesnej. W Haþhayogapradîpice i w

podstawowym do niej komentarzu Brahmânandy wspomina się, że

praktykowanie samej haþhayogi bez komplementarnej râjayogi nie przynosi

owocu, oczekiwanego efektu praktyki (tamże, IV 79). Należy praktykować

obie yogi (tamże, II 76), a samą h. traktuje się jako wstęp do wyższej formy

yogi, jaką jest râjayoga (tamże, I 2–3). Oznaką doskonałości w treningu h. jest

osiągnięcie doskonałej kondycji ciała fizycznego (szczupłość ciała, promienna

twarz, czyste, błyszczące oczy, odporność na choroby, sprawny system

metaboliczny) oraz ciała subtelnego (doświadczenie “wewnętrznego dźwięku”,

nâda, czyli subtelnej wibracyjnej zasady energetycznej leżącej u podłoża

materialnej rzeczywistości przejawionej; kontrola nad subtelną zasadą oraz

mechanizmami produkcji i wydzielania komórek rozrodczych; oczyszczenie

subtelnych kanałów energetycznych, nâðî; por. tamże, II 78). Poszczególne

praktyki h. mają doprowadzać do osiągnięcia różnorakich doskonałości, siddhi,

w tym również klasycznych ośmiu rodzajów nadludzkich mocy oraz

ostatecznie nawet nieśmiertelności (tamże, III 50). Komentator Brahôânanda

przestrzega jednak przed utylitarnym pojmowaniem h. jako “technicznej”

ścieżki prowadzącej do osiągnięcia siddhi (komentarz Brahmânandy do

Haþhayogapradīpiki , I 2). H., podobnie jak modelową “yogę królewską”

Patañjalego, określa się jako ašþâógayogę (por. Yogatattvopanišad , 24–25),

czyli ścieżkę yogiczną propagującą 8 cyklów praktyk: 5 zewnętrznych oraz 3

wewnętrzne. Pierwsze 2 cykle zewnętrzne traktuje się raczej jako ogólne,

wstępne praktyki duchowe, a nie jako właściwe praktyki haþhayogiczne.

Składają się one na etykę. Kolejne 2 to psychofizjologia, w pozostałych mieści

się epistemologia h. Całość tworzy metodę soteriologiczno-mistyczną, u

podstaw której leży przekonanie o istotnej więzi między fizycznym,

psychicznym i duchowym składnikiem człowieka.

Wszystkie praktyki zewnętrzne zestawia się w następujące cykle:

Cykl pierwszy: yama – reguły moralne: nie szkodzić, mówić prawdę, nie

kraść, zachowywać wstrzemięźliwość seksualną, znosić przeciwności (trudy,

przeszkody), być wytrwałym, litościwym, prostolinijnym, zachowywać umiar

w jedzeniu oraz czystość;

Cykl drugi: niyama – zasady kształcenia duchowości poprzez różnorodne

praktyki religijne i kultywowanie wzniosłych cech charakteru. Tutaj wymienia

się: ascezę, kultywowanie pogody ducha, wiarę w Boga (lub w boga), czczenie

bóstwa, dobroczynność, słuchanie wykładów nauk, skromność,

ukierunkowanie umysłu na pogłębianie nauk, praktyki powtarzania świętych

formuł, składanie ofiar ( Haþhayogapradîpikâ , I 16);

Cykl trzeci: postawy cielesne wymuszające pożądany przepływ bądź

zamknięcie prâòy (subtelnej energii) w różnych częściach ciała subtelnego.

Postawy te, to przede wszystkim âsany, kanoniczne pozycje, sposoby ułożenia

całego ciała (zwykle wymienia się ich 84). Ich praktyka uważana za

rzeczywisty pierwszy stopień ćwiczeń haþhayogicznych wiedzie do

uodpornienia ciała na choroby, jego ogólnego wzmocnienia oraz pośrednio do

usunięcia fizycznych (pochodzących od ciała) przeszkód w procesie

koncentracji umysłu (tamże, I 17). Oprócz âsan, w h. kładzie się również

nacisk na 2 inne sposoby fizycznego manipulowania prâòą: poprzez bandhy

(“węzły”), techniki czasowej kontrakcji różnych partii mięśni oraz mudry

(“gesty”), techniki kombinowane wykorzystujące postawy ciała, kontemplacje

i wizualizacje. Wszystkie wymienione postawy synchronizuje się z praktykami

kolejnego cyklu, technikami manipulacji prâòą za pomocą oddechu (por. opis

mahâmudry i mahâbandhy, tamże, III 10–23). Ponadto w celu podniesienia

efektywności ćwiczeń haþhayogicznych stosuje się 6 technik oczyszczenia ciała

(šatkarma), polegających głównie na oczyszczaniu i stymulowaniu dróg

oddechowych, systemu trawiennego oraz stymulacji nerwów gałek ocznych

(tamże, II 22–35). W związku z praktyką h. zalecana jest też odpowiednia dieta

(tamże, I 58–60, 62–63);

Cykl czwarty: prâòâyâma – techniki regulowania przepływu prâòy,

wykorzystujące różnorodne wzorce oddechowe wymuszane przez rytmizację

oddechu, zmianę jego głębokości i tempa, czasowe zatrzymania czynności

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: