PISA_2006.pdf

Program Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów

OECD PISA

PROGRAMME FOR INTERNATIONAL STUDENT ASSESSMENT

WYNIKI BADANIA 2006

w POLSCE

PISA

Ministerstwo Edukacji Narodowej

Międzynarodowe konsorcjum realizujące badanie OECD PISA 2006:

Australian Council for Educational Research (ACER) – Australia

Netherlands National Institute for Educational Measurement (Citogroep) – Holandia

National Institute for Educational Policy Research (NIER) – Japonia

,,Westat” – Stany Zjednoczone Ameryki

Rada Zarządzająca Programem PISA (PGB):

Przedstawiciel Polski – Stanisław Drzażdżewski

Zespół badania PISA 2006 w Polsce:

Ewa Bartnik

Dorota Cyngot

Grażyna Czetwertyńska

Roman Dolata

Michał Federowicz (kierownik zespołu)

Agata Grabowska

Jacek Haman

Jakub Komorek

Krzysztof Konarzewski

Krzysztof Koseła

Zbigniew Marciniak

Barbara Ostrowska

Zbigniew Sawiński

Michał Sitek

Agnieszka Sułowska

Paweł Sztabiński

Raport z badania opracowali: Ewa Bartnik, Grażyna Czetwertyńska, Piotr Czetwertyński,

Dorota Cyngot, Michał Federowicz, Agata Grabowska, Jacek Haman, Jakub Komorek,

Zbigniew Marciniak, Barbara Ostrowska, Michał Sitek, Agnieszka Sułowska.

Zespół dziękuje Dyrektorom szkół i Kuratorom Oświaty za życzliwą pomoc w realizacji

badania. Dziękujemy także uczniom za udział w badaniu i ich rodzicom za wyrażenie

na to zgody.

Odrębne podziękowanie kierujemy do wielu osób z różnych instytucji,

szczególnie z Centralnej i Okręgowych Komisji Egzaminacyjnych za uwagi i komentarze,

które przyczyniły się do wzbogacenia programu badawczego.

Za realizację badania w Polsce odpowiadał Instytut Filozofii i Socjologii PAN,

a badanie zrealizował Ośrodek Realizacji Badań Socjologicznych IFiS PAN.

Strona internetowa badania PISA w Polsce: www.ifispan.waw.pl/pisa

Badanie PISA sfinansowało Ministerstwo Edukacji Narodowej.

SPIS TREŚCI

GŁÓWNE WNIOSKI - SYNDROM NIEDOKOŃCZONEJ REFORMY..................................................................2

Syndrom niedokończonej reformy .................................................................................................................................................

POPULACJA I PRÓBA W BADANIU PISA 2006...........................................................................................6

1. Populacja – badanie piętnastolatków.........................................................................................................................................

2. Populacja – badanie uczniów szkół pogimnazjalnych ............................................................................................................. 6

3. Poziom realizacji próby a wyniki badania..........................................................................................................................................................

SKALOWANIE WYNIKÓW ........................................................................................................................8

1. Procedura skalowania wyników testów .....................................................................................................................................

ROZUMOWANIE W NAUKACH PRZYRODNICZYCH ..................................................................................10

1. Założenia teoretyczne i skale osiągnięć...................................................................................................................................10

2. Charakterystyka i struktura testu .............................................................................................................................................14

3. Poziomy umiejętności ...............................................................................................................................................................14

ROZUMOWANIE W NAUKACH PRZYRODNICZYCH - WYNIKI...................................................................16

1. Wprowadzenie ..........................................................................................................................................................................16

2. Osiągnięcia polskich uczniów na tle międzynarodowym ...................................................................................................... 16

3. Zmiana wyników w rozumowaniu w naukach przyrodniczych 2000-2006 .........................................................................25

4. Gimnazja publiczne i niepubliczne..........................................................................................................................................25

5. Osiągnięcia uczniów szkół pogimnazjalnych .......................................................................................................................... 26

6. Postawy uczniów........................................................................................................................................................................

7. Wnioski .......................................................................................................................................................................................32

MATEMATYKA W BADANIU PISA...........................................................................................................

1. Wprowadzenie............................................................................................................................................................................33

2. Klasyfikacja zadań matematycznych .......................................................................................................................................33

3. Skala osiągnięć matematycznych .............................................................................................................................................33

4. Poziomy osiągnięć matematycznych .......................................................................................................................................35

5. Wyniki uczniów szkół pogimnazjalnych w zakresie matematyki.......................................................................................... 36

6. Porównanie Polska 2006 – Polska 2003 .................................................................................................................................37

7. Mocne i słabe strony polskich gimnazjalistów w porównaniu ze średnią OECD ..............................................................38

8. Podsumowanie ...........................................................................................................................................................................40

CZYTANIE I ROZUMOWANIE W NAUKACH HUMANISTYCZNYCH ............................................................41

1. Teoretyczne ramy pomiaru .......................................................................................................................................................41

2. Wyniki gimnazjalistów ..............................................................................................................................................................

3. Mocne i słabe strony gimnazjalistów .......................................................................................................................................

4. Czytanie i rozumowanie wśród uczniów szkół pogimnazjalnych

w 2006 roku i w dawnych szkołach ponadpodstawowych w 2000 rokk .............................................................................. 48

5. Wnioski .......................................................................................................................................................................................51

GŁÓWNE WNIOSKI

- SYNDROM NIEDOKOŃCZONEJ REFORMY

Przedstawiamy wyniki międzynarodowego badania

umiejętności uczniów PISA 2006 (Programme for

International Student Assessment). Jest to już trzeci cykl

badań prowadzonych pod auspicjami Organizacji Współpracy

Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Głównym celem badania

było sprawdzenie, na ile młodzi piętnastoletni ludzie są

przygotowani do życia we współczesnym świecie, w którym

nauka i technika odgrywają coraz większą rolę, na ile

swobodnie poruszają się wśród zagadnień związanych z

rozumowaniem, zarówno w naukach przyrodniczych, jak i

humanistycznych, czy potrafią odwoływać się do matematyki

w rozwiązywaniu codziennych problemów. Ponadto badanie

pozwoliło przyjrzeć się postawom kształtowanym w procesie

edukacji.

„problemu górnej ćwiartki”, czyli najlepszych polskich

uczniów, którzy jednak uzyskali relatywnie słabsze wyniki niż

analogiczna grupa z innych krajów. W istocie, przez „problem

górnej ćwiartki” rozumiemy trudność w rozwijaniu przez

polskie szkoły złożonych umiejętności uczniów, niezależnie

od poziomu młodzieży objętej kształceniem.

W roku 2003 problem ten zarysował się najsilniej

w matematyce, ale dotyczył wszystkich badanych dziedzin.

Rozwijanie umiejętności samodzielnego myślenia, rozu-

mowania naukowego, modelowania i rozumowania mate-

matycznego, formułowania hipotez, zwięzłego zapisania

wniosków, dostrzegania alternatywnych rozwiązań problemu,

stanowi piętę achillesową polskiej oświaty. Ten generalny

wynik został potwierdzony przez badanie PISA 2006, jednak

dopiero dopełnienie dużego cyklu badań PISA w 2009 roku,

w którym czytanie i rozumowanie w naukach humanistycznych

stanie się ponownie główną dziedziną pomiaru, pozwoli na

wysunięcie ugruntowanych wniosków. Mimo koniecznej

ostrożności w formułowaniu wniosków, już teraz coraz

wyraźniej wyłania się obraz polskiej oświaty widziany

z perspektywy oceny efektów pracy szkoły. Widać w nim

pozytywne następstwa reformy w jednych dziedzinach i ich

brak w innych.

W badaniu wzięło udział około 400 000 uczniów z całego

świata, którzy reprezentowali ponad 20-milionową populację

piętnastolatków. Każdy z uczniów biorących udział w

teście wypełniał kwestionariusz z pytaniami na temat

szkoły, nauki i opinii związanych z główną dziedziną badań.

Zasadniczym narzędziem, stanowiącym podstawę badania

umiejętności uczniów, był test kompetencyjny. W Polsce,

oprócz piętnastolatków, których wyniki są porównywane

międzynarodowo, badaniem objęto także uczniów pierwszej

i drugiej klasy szkół pogimnazjalnych.

Dlatego, przedstawiając wyniki pomiaru PISA 2006,

proponujemy debatę zatytułowaną:

Rzadko w świecie zdarza się, by międzynarodowy

program badawczy współistniał z krajowym programem

reform. Zmiany w oświacie dokonują się w wielu krajach,

ale tylko w Polsce podjęto zasadniczą zmianę struktury

szkolnictwa, której rezultaty można bezpośrednio badać,

wykorzystując pomiar kompetencyjny PISA. Gdy powołany

przez OECD komitet DeSeCo (Definition and Selection of

Competencies) przygotowywał koncepcję programu PISA,

w tym samym czasie w Polsce grono zaangażowanych w

oświatę osób szykowało założenia zasadniczych reform. Co

ciekawe, można dostrzec pokrewieństwo zamierzeń zarówno

polskich reformatorów, jak i grupy ekspertów OECD. W

obu środowiskach głównym celem podjętych działań było

otwarcie oświaty na impulsy przyszłości. Równie istotna była

troska o powszechność oddziaływania oświaty i tendencja

do patrzenia na szkołę z perspektywy rezultatów kształcenia,

określanych niekiedy jako kapitał wiedzy i umiejętności

młodych ludzi, potrzebny im w dalszej edukacji i karierze

zawodowej.

Syndrom niedokończonej reformy

Wnioski z badań pokazują zarówno osiągnięcia oświaty, jak

i charakterystyczne dla niej zaniechania.

1. Główna dziedzina pomiaru w badaniu PISA 2006

objęła umiejętności rozumowania w naukach przyrodniczych .

Rezultaty testu zostały ujęte zbiorczo dla całej dziedziny oraz

w rozbiciu na podskale umiejętności. Wynik ogólny polskich

uczniów (498 pkt) nie różni się od przeciętnego w krajach

OECD. Natomiast porównanie rezultatów polskich uczniów

w zakresie poszczególnych rodzajów umiejętności pokazuje

istotne różnice, często wynikające ze słabości polskiej

szkoły. Słabości te są obserwowane zarówno na poziomie

gimnazjum, jak i w szkołach pogimnazjalnych każdego typu.

Średnie wyniki na zbiorczej skali w podziale na typy szkół

oraz różnice między nimi a wynikami na skalach dla trzech

wyodrębnionych w badaniu rodzajów umiejętności pokazuje

tabela 1.

Tabela 1. Różnice między umiejętnościami rozumowania

w naukach przyrodniczych w poszczególnych typach szkół

W 1999 roku ruszyła polska reforma oświatowa, a w

programie PISA przeprowadzono pierwsze badania próbne.

Gdy rok później odbyło się badanie główne PISA 2000, w

Polsce piętnastoletni uczniowie uczęszczali jeszcze do szkół

nie objętych zmianami reformy. Był to więc pomiar, który

ukazał stan wyjściowy polskich reform i stworzył punkt

odniesienia dla następnych badań.

Wynik

ogólny

Rozpoznawa-

nie zagadnień

naukowych

Wyjaśnianie

zjawisk

przyrodniczych

w sposób

naukowy

Interpretacja

i wykorzysty-

wanie wyników

i dowodów

naukowych

Prezentując wyniki badania PISA 2003, podkreślaliśmy, że

nie należy na ich podstawie zbyt łatwo wyciągać wniosków na

temat rezultatów reformy szkolnictwa. W jednej z dziedzin

pomiaru kompetencyjnego, czytaniu i rozumowaniu , wystąpiła

wówczas znacząca poprawa, ale wiedzieliśmy zbyt mało o

zmianach w pozostałych dziedzinach, by formułować szersze

wnioski. Dane pozwalały natomiast na przedstawienie

Gimnazja

498

-15

-4

Licea

ogólnokształcące

575

-21

Te c hnika

499

-19

-3

Licea profilowane

488

-12

-3

Zasadnicze szkoły

zawodowe

408

-12

-19

GŁÓWNE WNIOSKI

- SYNDROM NIEDOKOŃCZONEJ REFORMY

przez ucznia wiadomości z zakresu nauk przyrodniczych.

Polscy uczniowie uzyskali w niej relatywnie lepsze wyniki,

ponieważ tradycyjnie otrzymują w szkole niemałą porcję

wiadomości.

Tabela 2. Odsetek uczniów na wyższych poziomach umiejętności

rozumowania w naukach przyrodniczych dla Polski i OECD

Poziom 4 Poziom 5 Poziom 6

Ogólna skala umiejętności rozu mowania w naukach przyrodnic zych

Polska

19.3

6.1

0.7

OECD

20.3

7.7

1.3

Pozostałe dwa rodzaje umiejętności: rozpoznawanie

zagadnień naukowych oraz interpretowanie i wykorzystywanie

wyników i dowodów naukowych stanowią element rozu mo-

wania naukowego . Wymagają one od uczniów nie tylko

posiadania pewnego zasobu wiedzy, ale przede wszystkim

rozumienia różnych etapów procesu badawczego.

Rozpoznawanie zagadnień naukowych

Polska

15.7

3.1

0.2

OECD

7.1

1.3

Wyjaśnianie zjawisk przyrodniczych w sposób naukowy

Polska

19.9

7.9

1.6

Dane pokazują, że wyniki uczniów na tak określonych

skalach są wyraźnie niższe niż wynik ogólny. Najlepsze

wyniki uzyskują uczniowie liceów ogólnokształcących, jed-

nak i oni w rozpoznawaniu zagadnień naukowych osiągają

relatywnie niższe rezultaty. Dokładne znaczenie omawianych

skal pomiarowych przedstawiamy w treści raportu. Zgłębiając

wyniki uczniów można określić zaniechania szkół w

rozwijaniu u uczniów rozumowania charakterystycznego dla

nauk przyrodniczych. Zbliżony we wszystkich typach szkół

obraz różnic wyników na trzech podskalach świadczy o tym,

że jest to zaniechanie powszechne.

OECD

19.7

1.8

Wykorzystywanie dowodów naukowych

Polska

18.8

6.6

OECD

19.8

9.4

2.4

W dziedzinie nauk przyrodniczych szkoła kładzie nacisk na

szczegółowe wiadomości, kosztem zrozumienia ich w szerszym

kontekście, bardziej w formie procesu lub układu zależności niż

pojedynczych faktów; oczekuje się powtórzenia przeczytanych

lub gotowych argumentów zamiast dochodzenia do nich.

Większość podręczników szkolnych oraz metod prowadzenia

lekcji kładzie nacisk na wyuczenie odpowiedzi, zamiast nauczenie

umiejętności zadawania pytań. Tymczasem zaciekawienie

i nauczenie zadawania pytań jest najprostszą drogą rozwoju.

Uzyskane w szkole wiadomości łatwo ulatują, a sposoby

postępowania i rozumowania budują trwały fundament.

Osiągnięcia gimnazjalistów w umiejętnościach rozpoz-

nawania zagadnień naukowych oraz interpretowania i wyko-

rzystywania wyników i dowodów naukowych okazały się

znacząco niższe od przeciętnych dla krajów OECD.

Dodajmy też, że chociaż opisywane umiejętności mają

swoje źródło w nauce, ich rozwijanie i wykorzystywanie

w codziennym życiu jest przydatne dla każdego, nie tylko

dla potencjalnych naukowców. Opierając się na tym właśnie

przekonaniu, włączono je jako istotny obszar pomiaru

w badaniach adresowanych do piętnastolatków.

3. Matematyka, zgodnie uznana przez społeczność

międzynarodową za jeden z fundamentów wykształcenia

współczesnego człowieka, jest stałym elementem badania PISA.

Punktem wyjścia dla tego badania jest konstatacja, że świat

piętnastolatków obfituje w sytuacje, w których umiejętność

odwołania się do matematyki jest niezbędna dla podejmowania

właściwych decyzji. Konsekwentnie, PISA próbuje znaleźć

odpowiedź na następujące pytanie: w jakim stopniu piętnastoletni

uczniowie są w stanie uaktywnić swoją wiedzę i umiejętności

matematyczne, gdy stają przed koniecznością rozwiązania

autentycznych problemów, jakich dostarcza im otaczający

świat? Przy takim podejściu mało ważna staje się sprawność

w odtwarzaniu, nawet bardzo abstrakcyjnych, rutynowych

operacji matematycznych. Dużo ważniejsza staje się natomiast

umiejętność rozpoznawania możliwości zastosowania narzędzi

matematycznych w sytuacjach tylko pozornie mało związanych

z matematyką.

2. Podobnie jak w 2003 roku, badanie PISA 2006

pokazuje problem niezbyt licznej grupy najlepszych uczniów.

W rozumowaniu w naukach przyrodniczych wyodrębniono

sześć poziomów umiejętności. Najwyższe poziomy, szósty

i piąty, określały stosunkowo rozbudowane umiejętności,

obejmujące różnorodne aspekty badania naukowego, np.

zaprojektowanie eksperymentu z uwzględnieniem próby

kontrolnej, podanie argumentów wspierających daną hipotezę,

powtarzalność wyników badań.

Porównanie odsetków populacji uczniów na danym

poziomie umiejętności miedzy różnymi krajami daje

znacznie pełniejszą informację niż same różnice średnich

wyników. Takie porównanie między polskimi gimnazjalistami

a piętnastolatkami z innych krajów OECD pokazuje problem

polskiej szkoły. Generalnie odsetki uczniów na czwartym,

piątym i szóstym poziomie umiejętności są niższe w Polsce niż

przeciętnie w krajach OECD. Jedynie dla wyjaśniania zjawisk

przyrodniczych, gdzie, jak sygnalizowaliśmy w poprzednim

punkcie, większe znaczenie miało dysponowanie wiado-

mościami, różnice te są pomijalne.

Tymczasem porównanie wyników polskich uczniów między

latami 2003 i 2006 wskazuje na rutynizację nauczania

matematyki. Jedynie w zadaniach wymagających zastosowania

znanego algorytmu jednoznacznie można mówić o poprawie

osiągnięć uczniów. Uzyskana tą metodą zmiana średniego dla

Polski wyniku w 2006 roku (od 490 do 495 punktów), okazała

się poniżej progu istotności statystycznej. Polscy gimnazjaliści

nadal mają problem, większy niż przeciętnie w OECD, gdy

muszą wyjść poza znane sobie sposoby działania, podjąć bardziej

samodzielne rozumowanie matematyczne czy zaplanować

strategię postępowania.

Umiejętność wyjaśniania zjawisk przyrodniczych w sposób

naukowy w znacznym stopniu odnosi się do posiadanych

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: