ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE.docx

ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE

Gospodarka zapasami i magazynami – semestr 1

1.     Jak popyt i podaż wpływają na potrzebę utrzymywania zapasów?

2.     Czynniki stanowiące główne przyczyny utrzymywania zapasów.

3.    Punkt rozdziału i jego rola w łańcuchu logistycznym.

Jednym z podstawowych kroków prowadzących do poprawy tej sytuacji jest wprowadzenie tzw. punktu rozdziału. Jest to miejsce w produkcji wyrobu rozgraniczające część łańcucha logistycznego, w której wszystkie działania realizowane są zgodnie z zamówieniem klienta, od części określanej na podstawie prognozy zapotrzebowania. Lokalizacja punktu rozdziału pokrywa się z miejscem, w którym w strumieniu dóbr tworzone są zapasy, z których realizowane jest zamówienie. To zatem punkt, w którym powinno nastąpić zasadnicze „starcie" z niepewnością i losowymi zmianami popytu, i tu powinny zostać zgromadzone główne zapasy zabezpieczające całego łańcucha. Oznacza to, że popyt powinien być prognozowany jedynie w punkcie rozdziału, ze wszystkimi konsekwencjami - przede wszystkim błędami prognoz.

Punkt rozdziału może być ulokowany w różnych ogniwach łańcucha, a utrzymywany w nim zapas może mieć różną postać. Omówimy teraz jego pięć podstawowych położeń (rys. 4

Rysunek 4  Główne położenia punktu rozdziału

1.   punkt, w którym utrzymywany jest zapas wyrobów/towarów. Punkt nr 1 oznacza ich lokalizację blisko klientów, np. poprzez rozmieszczenie zapasu w sieci magazynów regionalnych. Daje to możliwość szybkiej reakcji na zamówienia klientów i realizowanie ich z zapasu, a więc gwarantuje wysoki poziom obsługi. Jednocześnie jednak wymaga to wysokiego poziomu zapasu zabezpieczającego. Pamiętać też trzeba o infrastrukturze magazynowej takiego rozwiązania. To wszystko pociąga za sobą wysokie koszty.

2.   punkt rozdziału jako centralny punkt składowania wyrobów/towarów. Tu - w odróżnieniu od punktu nr 1 - wyroby gotowe są skoncentrowane w jednym miejscu. Zazwyczaj jest to magazyn centralny producenta lub dystrybutora. Koszt utrzymania tak zlokalizowanych zapasów jest mniejszy niż w przypadku punktu rozdziału nr 1, ale czas realizacji wydłuża się, bo i odległość do klientów jest większa.

3.   punkt, w którym utrzymujemy zapas części i podzespołów wykorzystywanych do montażu na zamówienie. Bardzo często utrzymywanie zapasów zabezpieczających wyrobów gotowych jest nieuzasadnione. Kosztowałoby zbyt wiele, a i natura tych wyrobów nie wymaga poziomu obsługi rozumianego jako natychmiastowa dostępność z zapasu. Jednak dla maksymalnego skrócenia czasu realizacji utrzymuje się zapas części i podzespołów, z których - na zlecenie odbiorcy - dokonuje się montażu. Nie jest to już więc - jak przypadkach punktów 1 i 2 - produkcja na magazyn, ale tzw. montaż na zamówienie. Oczywiście - aby możliwa była realizacja takiego zamówienia w uzgodnionym czasie - muszą być dostępne „od ręki" niezbędne komponenty. Muszą być zatem one utrzymywane w zapasie, z uwzględnieniem zapasu zabezpieczającego, bo ich dokupywanie czy dorabianie może wydłużyć czas realizacji zamówienia. Przykładem mogą być niektóre meble - montowane na zamówienie z gotowych elementów. Nie trzeba wielkiej wyobraźni, aby uświadomić sobie, że utrzymywanie w zapasie zabezpieczającym gotowych, zmontowanych mebli we wszystkich możliwych konfiguracjach byłoby niezwykle kosztowne.

4.   ta lokalizacja punktu rozdziału gromadzi zapas zabezpieczający materiałów i surowców pozwalających na podjęcie produkcji na zamówienie. Będzie to dotyczyło wyrobów przemysłu maszynowego, ale także wyrobów ekskluzywnych, zamawianych rzadko w skład których wchodzą rzadko używane podzespoły. Montaż podzespołów, zespołów i wyrobów finalnych odbywa się na indywidualne zamówienie klienta. Oczywiście czas realizacji zamówienia jest w tym przypadku znacznie dłuższy niż we wcześniej omówionych położeniach punktu rozdziału.

5.   ten  punkt rozdziału  ulokowany jest u  dostawców. To oznacza zakup i  produkcję na zamówienie. W chwili nadejścia zamówienia dokonywany jest zakup materiałów (a przynajmniej ich części) potrzebnych do podjęcia produkcji. Producent nie ponosi kosztów utrzymania ich zapasów, ale czas realizacji zamówienia wydłuża się dodatkowo o czasy realizacji tych zakupów.

Z tego widać, że położenie punktu rozdziału wynika z długości luki czasowej realizacji zamówienia (patrz rys. 2). Lokalizacja punktu rozdziału nie jest cechą charakterystyczną danego przedsiębiorstwa, choć oczywiście branża, w której działa, w znacznym stopniu determinuje to położenie - np. chemia gospodarcza to raczej punkt rozdziału nr 1, a przemysł stoczniowy - punkty rozdziału nr 4 i 5. W praktyce, w jednym przedsiębiorstwie mogą się znajdować rozwiązania oparte na różnych położeniach punktu rozdziału, zależne od samego asortymentu, ale i specyfiki odbiorców.

Położenie punktu rozdziału wyznacza jednocześnie obszary objęte zapotrzebowaniem niezależnym i zależnym.

4.    Zapotrzebowanie zależne i niezależne

•      zapotrzebowanie niezależne nie pozostaje w związku z innymi zapotrzebowaniami na dany element (np. zapotrzebowanie na części przeznaczone do montażu i jako części zamienne), jest na ogół prognozowane; niezależność zapotrzebowania wynika też z tego, że powstaje ono poza przedsiębiorstwem;

•      zapotrzebowanie zależne wynika z zapotrzebowania na wyroby wyższej złożoności i powinno być wyliczane na podstawie relacji zapisanych w opisie struktury wyrobów.

Na przykład, popyt na taborety kuchenne, których zapas jest zlokalizowany w salonie meblowym (punkt rozdziału nr 1), będzie z pewnością popytem niezależnym, jednak zapotrzebowanie na poszczególne części, które są potrzebne do wykonania taboretów jest już zapotrzebowaniem zależnym i powinno być w fabryce mebli wyliczane.

Na przykład, popyt na taborety kuchenne, których zapas jest zlokalizowany w salonie meblowym (punkt rozdziału nr 1), będzie z pewnością popytem niezależnym, jednak zapotrzebowanie na poszczególne części, które są potrzebne do wykonania taboretów jest już zapotrzebowaniem zależnym i powinno być w fabryce mebli wyliczane.

Popyt na taborety powinien być na poziomie sklepu prognozowany, a zamówienia klientów realizowane z zapasu pokrywającego zarówno niepewność co do rzeczywistego popytu, jak i pokrywającego popyt w trakcie okresu realizacji zamówienia przez fabrykę.

Wyliczenie zapotrzebowania zależnego na poszczególne komponenty będzie prowadzone na podstawie:

•      zamówień płynących ze sklepu - na określoną liczbę taboretów i z określonym czasem realizacji,

•      opisu struktury wyrobu, z której wynika, że dla wykonania l taboretu, potrzebujemy: 4 toczone nogi o określonej średnicy i długości, wycinek płyty o określonych wymiarach, pewną ilość, kleju, lakieru, 4 wkręty itp.

O tym, gdzie powinien się znajdować punkt rozdziału, będzie w rzeczywistości decydować szereg czynników. Jednymi z ważniejszych są wyniki analiz ABC i XYZ, które omówimy w kolejnym temacie.

5.     Klasyfikacja zapasów.

Klasyfikacja zapasów - różne przyczyny, różne cele

Zapasy możemy klasyfikować, przyjmując wiele różnych kryteriów podziału. Wymienimy tu najistotniejsze z nich.

1.        Przeznaczenie zapasu, związane jednocześnie z jego umiejscowieniem w przepływ dóbr (rys. 5). Zgodnie z tym kryterium będziemy mówili o zapasach:

•      materiałów i surowców,

•      robót w toku,

•      wyrobów gotowych,

•      towarów,

•      materiałów pomocniczych i eksploatacyjnych.

Rysunek 5  Różna postać i lokalizacja zapasów w łańcuchu logistycznym

Stosując powyższe kryterium, mówimy także o zapasach: zaopatrzeniowych, produkcyjnych i dystrybucyjnych.

6.     Co to są zapasy zbędne i skąd się biorą?

Zapasy zbędne jest to zapas utrzymywany na okoliczność różnych możliwych przyszłych zdarzeń (na przykład części zamienne do kluczowego urządzenia, warunkujące ciągłość produkcji). Może to być także zapas części zamiennych do urządzenia, którego już dawno nie mamy.

7.    Typowa struktura zapasu.

Każdy zapas uzasadniony, niezależnie od tego, w którym miejscu łańcucha dostaw jest zlokalizowany i jakie postacie dóbr obejmuje, składa się z dwu podstawowych części:

- części rotującej (zapasu bieżącego, obrotowego, cyklicznego),

- części nierotującej zapasu.

Część rotująca wynika z bieżących potrzeb i jest skutkiem zachodzących w sposób powtarzalny dostaw i zużycia (pobrań, konsumpcji) - rysunek 6

8.    Co to jest zapas cykliczny, zapas zabezpieczający i zapas nadmierny, z czego wynikają, po co je tworzymy?

                                             ZAPAS CYKLICZNY

Zanim zaczniemy zastanawiać się nad tym, jak w najlepszy sposób kształtować zapas cykliczny, przypomnijmy sobie, skąd się on w ogóle bierze.

a.      zapas cykliczny jest tworzony na potrzeby bieżącego zużycia (przetworzenia, sprzedaży);

b.      gdyby istniała możliwość dostaw dokładnie w takiej wielkości, jaka jest potrzebna na bieżące, chwilowe zużycia (jak to jest w na przykład w przypadku wody i gazu dostarczanych do naszych gospodarstw domowych) nie byłoby potrzeby tworzenia i utrzymywania takiego zapasu;

c.       w większości przypadków takiej możliwości jednak nie ma, konieczne jest „porcjowanie" dostaw, wielkości tych porcji - wielkości dostaw, zależą od wielu czynników:

•                     od warunków narzuconych przez dostawców (minimalne wielkości zamówień, tylko całe jednostki paletowe itp.),

•                     od ograniczeń związanych z ładownością środków transportu,

•                     od ograniczeń wynikających z pojemności własnych magazynów;

•                     na wielkość zapasu cyklicznego może wpływać także fakt sezonowej dostępności pewnych dóbr - gromadzimy je wtedy (na przykład - świeże owoce) w czasie ich okresowej dostępności - w wielkościach znacznie przewyższających bieżące potrzeby, dla późniejszego wykorzystania;

•                     duże jednorazowe zakupy i wynikający z tego duży zapas cykliczny to także często wynik decyzji związanych z możliwością zakupów po niższej cenie;

•                     jeśli tempo zużycia jest równomierne,  możemy przyjąć, że średni  poziom zapasu cyklicznego w rozpatrywanym okresie jest równy połowie średniej wielkości dostawy w tym okresie:

ZC = 0,5 • WD

gdzie WD jest średnią wielkością dostaw w rozpatrywanym okresie.

Rys. 1 przedstawia tę zależność i ilustruje wpływ wielkości dostawy na częstość dostaw i wielkość zapasu.

Rysunek 1.  Zasada określania średniej wielkości zapasu cyklicznego

                                                                ZAPAS ZABEZPIECZAJĄCY

Zastanówmy się najpierw, co oznacza brak zapasu zabezpieczającego. O jego braku mówi się, jeśli w chwili rozpoczęcia cyklu uzupełniania zapasu dostępny zapas pokrywa dokładnie średnie potrzeby przewidywane na ten cykl. Zakładając, że mamy do czynienia z rozkładem normalnym, możemy powiedzieć, że w takim przypadku prawdopodobieństwo, że popyt rzeczywisty będzie większy od przyjętego średniego PT, będzie takie samo, jak to, że będzie mniejszy od tej średniej wartości. Ilustruje to rysunek 5.

Rysunek 5. Graficzna interpretacja poziomu obsługi w przypadku braku zapasu zabezpieczającego.

Oznacza to, że prawdopodobieństwo obsłużenia popytu jest równe 0,5, czyli poziom obsługi mierzony tym prawdopodobieństwem jest równy 50%. Zwiększenie tego prawdopodobieństwa (rzadko będzie to satysfakcjonujący poziom) wymaga oczywiście zwiększenia zapasu początkowego, czyli „przesunięcia się" w prawą stronę rysunku. Wielkość tego „odsunięcia" od wartości średniej może być oczywiście mierzona jednostkami naturalnymi (sztuki, kilogramy, litry itp.). Jednak ze względów praktycznych wykorzystamy to Jako możliwość standaryzacji rozkładu normalnego i będziemy mierzyć tą dodatkową wielkość zapasu liczbą (krotnością) odchyleń standardowych - podobnie jak to czyniliśmy w rozdziale V Przyjętą krotność odchylenia standardowego będziemy nazywali współczynnikiem bez­pieczeństwa i oznaczać będziemy literą co, zaś dodatkowy zapas - zapasem zabezpie­czającym (ZB) – rys. 6.

Rysunek 6. Graficzna interpretacja relacji pomiędzy zapasem zabezpieczającym a poziomem obsługi, rozumianym jako prawdopodobieństwo obsłużenia popytu.

Zależność  pomiędzy współczynnikiem  bezpieczeństwa  ω  a  poziomem obsługi POP (prawdopodobieństwem obsłużenia popytu) będzie różna dla różnych rozkładów popytu. Rysunek 7 przedstawia tę zależność dla rozkładu normalnego.

Rysunek 7. Zależność  pomiędzy współczynnikiem  bezpieczeństwa  ω  a  poziomem obsługi POP (prawdopodobieństwem obsłużenia popytu) będzie różna dla różnych rozkładów popytu.

Wielkość zapasu zabezpieczającego określa się ze wzoru:

Zz = ω • σpτ

w którym:

Zz – zapas zabezpieczający,

ω – współczynnik poziomu obsługi klienta (współczynnik bezpieczeństwa),

σpτ – odchylenie standardowe popytu w cyklu realizacji zamówienia.

Odchylenie standardowe jest miarą zmienności.

Odchylenie standardowe jest miarą rozrzutu wartości zmiennej losowej wokół jej wartości oczekiwanej (średniej).

W praktyce spotykamy się z trzema sytuacjami:

1.          relatywnie stały cykl realizacji zamówienia i zmienna wielkość zapotrzebowania (zużycia zapasu),

2.          zmienny cykl realizacji zamówienia i relatywnie stała wielkość zapotrzebowania,

3.          zmienny cykl realizacji zamówienia i zmienna wielkość zapotrzebowania.