70-81.pdf

RZYM, WŁOCHY

S IEDEM B AZYLIK

Rzym – siedziba papieża, następcy Piotra, pierwszego wśród

apostołów i zastępcy Chrystusa – jest stolicą Włoch od 1861 r. Tutaj

też mieści się Watykan, czyli to, co pozostało z tzw. patrymonium św.

Piotra, które coraz bardziej się rozrastało od epoki konstantyńskiej,

ubogacone kolejnymi darowiznami potwierdzającymi bezdyskusyjną

i konieczną władzę biskupa Rzymu.

Niezależnie od losów doczesnego dominium papieży rzymskich,

w mieście tym jest przechowywana pamięć, która czyni je centrum

chrześcijaństwa. Tu bowiem znajdują się świadectwa pierwszych

wspólnot oraz relikwie św. Piotra i św. Pawła, również uważanego za

apostoła i złączonego z Piotrem w kulcie chrześcijańskim. Ponadto

obecne są wspomnienia i miejsca, dzięki którym Rzym jest symbolem

świata ewangelizowanego i oczekującego ewangelizacji i – jak w Ziemi

Świętej – można tu przejść w duchowej i materialnej drodze momenty

życia Chrystusa.

Pierwszymi celami pielgrzymek były groby Piotra i Pawła oraz

związane z nimi bazyliki, do których następnie dołączono Bazylikę

św. Jana na Lateranie, siedzibę papieską przechowującą wyjątkowe

relikwie, a także Bazylikę Matki Bożej Większej, najpierw bazylikę

poświęconą Dziewicy Maryi i stróża pozostałości kołyski Jezusa.

Ponadto w Bazylice św. Wawrzyńca odnawiano wspomnienie jednego

z pierwszych męczenników rzymskich. Nawiedzano jeszcze dwa inne

kościoły: bazylikę św. Sebastiana przy katakumbach noszących jego

imię 1 oraz bazylikę Świętego Krzyża Jerozolimskiego – odpowiednio

miejsca pamięci innego z pierwszych męczenników rzymskich oraz

relikwii Prawdziwego Krzyża i umieszczonego na nim titulus .

W określeniu tych miejsc jako sanktuariów zasadniczą rolę ode-

grał nie tylko napływ pielgrzymów, ale od 1300 r. również ogłoszenie

Jubileuszu, który podejmując – jak wiadomo – wcześniejszą tradycję,

przekształcił ją w drogę duchową i historyczną, trwającą do naszych

dni z niewiarygodnym bogactwem wiary, historii, sztuki.

Wydarzenia leżące u podstaw założenia tych rzymskich sanktu-

ariów różnią się w każdym przypadku, ale zasadniczo razem czynią

z Rzymu drugą Jerozolimę, z całym symbolicznym ładunkiem wyobra-

żania wszystkiego, co ona oznacza. Istotną rolę pełniły tu bazyliki

patriarchalne, które były siedzibami różnych patriarchów, kiedy ci

udawali się do Rzymu. Stanowiły wyobrażenie świata, któremu Dobra

Nowina miała być głoszona 2 : Bazylika św. Jana na Lateranie, siedziba

papieża, odpowiadała patriarchatowi Rzymu, Bazylika św. Piotra

– Konstantynopola, Bazylika św. Pawła za Murami – Aleksandrii,

Bazylika Matki Bożej Większej – Antiochii, Bazylika św. Wawrzyńca

za Murami – Jerozolimy.

Brennero

Piacenza

Wenecja

Bolonia

Florencja

Bolsena

Rzym

WŁOCHY

1. Główne drogi pielgrzymkowe do Rzymu, zwane stąd „romee”.

Z całej Europy przybywano głównie tymi szlakami, które z czasem

się wykształciły i zyskały odpowiednie zaplecze, m.in. punkty postoju,

szpitale i schroniska dla pątników, prowadzone przez zakony i bractwa

świeckie powstałe w tym właśnie celu. Drogi z Francji do Rzymu

są zwane także „francigene” lub „francesche”. Najstarszym traktem

jest ten wiodący przez Piacenzę, zastąpiony w połowie XIII w. lepiej

wyposażoną drogą przez Bolonię. Szlakiem bardziej wysuniętym na

wschód napływali wierni z środkowej Europy i Słowianie.

Obrzędowość i pielgrzymki

Od 1300 r. poruszanie się pielgrzymów po Rzymie zawsze było

kierowane przez papieskie bulle. Nakazywały one jego nawiedzenie

i wskazywały cztery bazyliki, tym samym podkreślając ich symbolizm

ekumeniczny. Jak bowiem z całego świata udawano się do nich, tak od

nich, po powrocie, rozchodziło się orędzie. Znajdujemy tu ponadto

szlak historyczny, nadal aktualny, który obejmuje także inne kościoły:

nawiedziny siedmiu kościołów .

Około 1552 r. św. Filip Neri, po święceniach kapłańskich zapro-

ponował wszystkim zwyczaj, który sam już zwykł praktykować,

a mianowicie w przeciągu dwóch dni i przy 13 godzinach wędrowania

nawiedzenie oprócz Bazyliki św. Jana na Lateranie (który przywoływał

SIEDEM BAZYLIK, WIEKI I–IV

2. Reprodukcja z 1575 r. A. Lafréry’ego, na której

przedstawionych jest siedem bazylik.

patriarchat Rzymu) pozostałych bazylik patriarchalnych, dokonując

jakby okrążenia świata w ramach pielgrzymki pokutnej. Ponadto

dołączono do tej trasy pośrednie postoje przy bazylice św. Sebastiana,

skądinąd bardzo drogiej św. Filipowi, na szlaku między Św. Pawłem

a Św. Janem; oraz przy bazylice Świętego Krzyża na trakcie między

Św. Janem a Św. Wawrzyńcem.

Święty Filip i jego wierni najpierw gromadzili się w Santa Maria

della Vallicella, gdzie mieszkał 3 . Stamtąd udawali się do Bazyliki

św. Piotra i była to droga przygotowawcza, która przypominała tę

z Wieczernika do Getsemani. Stąd zaczynała się właściwa wędrów-

ka. Od Św. Piotra do Św. Pawła medytowano nad krwawym potem

w Ogrodzie Oliwnym i nad pójściem Jezusa do domu najwyższego

kapłana. Od Św. Pawła do Św. Sebastiana rozważano przejście Jezusa

z pałacu arcykapłana do domu przywódcy Sanhedrynu i biczowa-

nie. Od Św. Sebastiana do momentu, w którym zatrzymywano się

na odpoczynek (słynne merende , podwieczorki 4 ), medytowano nad

drogą od Kajfasza do Piłata i nad cierniem ukoronowaniem, a od

postoju do Św. Jana – nad męką Jezusa. Od Św. Jana do Świętego

Krzyża rozważano drogę od Piłata do Heroda, a od Świętego Krzyża

do Św. Wawrzyńca trasę od Heroda do Piłata i ukrzyżowanie;

od Św. Wawrzyńca do Matki Bożej Większej – drogę z pretorium

Piłata na Kalwarię i ostatnie wylanie krwi z boku Jezusa.

Oto zatem Rzym stawał się prawdziwie drugą Jerozolimą,

a przemierzając go od kościoła do kościoła, pielgrzym podążał śladem

Zbawiciela, Jezusa Chrystusa.

3. Plac św. Piotra z kolumnadą Berniniego

i Via della Conciliazione.

4. Lokalizacja siedmiu bazylik.

Via Tiburtina

Bazylika

św. Piotra

Bazylika Matki

Bożej Większej

Bazylika

św. Wawrzyńca

Via Aurelia

Bazylika św. Jana

na Lateranie

Bazylika Świętego

Krzyża Jerozolimskiego

Bazylika św. Pawła

za Murami

Bazylika św. Sebastiana

RZYM, BAZYLIKA ŚW. PIOTRA

Baldachim

5. Plan Bazyliki

św. Piotra.

Drzwi Święte

Bazylika patriarchalna Świętego Piotra

odpowiadająca patriarchatowi Konstantynopola

Nawiedza się tutaj przede wszystkim grób św. Piotra z relikwiami

apostoła, znalezionymi na miejscu, gdzie poniósł męczeństwo i został

pogrzebany.

Grób św. Piotra czci się w krypcie, która znajduje się pod ołtarzem

papieskim 5 , zwanym także ołtarzem Konfesji św. Piotra 6 . Jest on na

podwyższeniu w stosunku do poziomu nawy. Przed nim znajduje się

wejście do krypty. Takie ułożenie ołtarza papieskiego w jednej osi

z grobem było wolą św. Grzegorza Wielkiego (590–604), który polecił

wykonać kryptę w formie półpierścienia, aby ułatwić napływ wiernych,

którzy mogli zejść z jednej strony, a wyjść z drugiej. Po wykopaliskach

przeprowadzonych w latach 50. w krypcie można zobaczyć relikwiarz

św. Piotra umieszczony naprzeciw dużej ikony Jezusa Chrystusa bło-

gosławiącego.

Dwie kampanie systematycznej eksploracji podziemi bazyliki waty-

kańskiej, zorganizowane przez papieża Piusa XII w latach 1940–49

i 1952–64, przyniosły interesujące rezultaty. Dokładnie w jednej

osi z centrum bazyliki i z ołtarzem papieskim, w obrębie budowli

z czasów Konstantyna, odkryto kapliczkę utożsamianą z tą, o której

ok. 200 r. po Chr. prezbiter Gaius 7 pisał: „Mogę pokazać wam trofea

apostołów, ponieważ już to gdy udajesz się na Watykan, już to gdy

udajesz się na Via Ostiense, znajdziesz «trofea» 8 tych, którzy założyli

ten Kościół” 9 . W murze, w otworze wyłożonym marmurem, znalezio-

no skrzynkę ze szczątkami. Po zbadaniu okazało się, że należały one

do mężczyzny silnej postury, w wieku między 60 a 70 lat, o wysoko-

ści ok. 1,65 m. Na tym murze, pomalowanym na czerwono, który

archeologowie nazywają „murem G”, pielgrzymi pragnący – tak jak ci

dzisiejsi – zostawić po sobie jakiś ślad, wyryli znaki, które w trakcie

wspomnianych wykopalisk pozwoliły ustalić miejsce najstarszego

grobu apostoła. Na murze bowiem odkryto greckie napisy sławiące

Piotra. Jeden z nich stwierdzał wprost: Piotr jest tu , a więc tu znajdują

się relikwie Księcia Apostołów.

W bazylice wszystko prowadzi do św. Piotra jako centrum i znaku

jedności Kościoła. Na ostatnim filarze nawy po prawej stronie widzi-

my brązowy posąg apostoła na tronie. Statua, przypisywana Arnolfo

di Cambio (XIII w.), jest przedmiotem szczególnej czci. Jej stopy są

wytarte i lśniące od pocałunków tych, którzy w ciągu wieków w ten

sposób wyrazili nie tylko swoją wiarę, ale również wierność papieżowi.

RZYM, BAZYLIKA ŚW. PIOTRA

6. Cyborium Giana Lorenza Berniniego pod kopułą

Michała Anioła. Bazylika św. Piotra.

7. Szczegół napisu na tak zwanym Czerwonym Murze:

„Piotr jest tu”. Bazylika św. Piotra.

8. Gloria katedry św. Piotra, 1657–1666, Gian

Lorenzo Bernini. Bazylika św. Piotra.

9. Katedra św. Piotra, XI w. Bazylika św. Piotra.

10. Reprodukcja na płótnie „Weroniki”, XIX w.

drewniane sięgają epoki paleochrześcijańskiej i prawdopodobnie nale-

żały do Piotra. Dlatego relikwia, zbadana w 1665 r., została uznana za

autentyczną. Uroczyście wystawiono ją do czci wiernych 17 stycznia

1666 r., zgodnie z wolą papieża Aleksandra VIII (1655–1667) 11 .

Święto Katedry Piotra jest obchodzone 22 lutego i nosi łacińską

nazwę: Natale Petri de Cathedra 12 .

„Weronika” i inne relikwie

W przeszłości także inne relikwie były czczone w tej bazylice. Ich

wielkie przykłady znajdujemy właśnie u stóp kolumn podtrzymujących

kopułę Michała Anioła. Cztery posągi nawiązują do przechowywanych

nad tymi kolumnami, w odpowiednich relikwiarzach: części Świętej

Włóczni, którą setnik Longinus przebił bok Jezusa, Chusty Weroniki

z Obliczem Chrystusa, relikwii krzyża św. Andrzeja oraz największego

fragmentu krzyża Chrystusa odnalezionego przez św. Helenę 13 .

Tymi relikwiami udziela się błogosławieństwa w piątą niedzielę

Wielkiego Postu.

W szczególności czczono Chustę Weroniki, którą pątnicy pragnęli

ujrzeć przede wszystkim. Wystawiano ją w piątki, niedziele i święta

w latach jubileuszowych. W wykazie najznakomitszych relikwii papie-

ża Mikołaja IV w 1289 r. została wymieniona jako relikwia samego

Chrystusa przed relikwiami Piotra.

Chodzi o płócienny portret, o którym w XII w. rozeszła się wieść,

że był chustą, którą pewna kobieta otarła twarz umęczonego Pana

w czasie drogi na Kalwarię. Na płótnie pozostał odciśnięty wizerunek

Jezusa „nie ręką ludzką namalowany” (od greckiego słowa acheiropita )

i „prawdziwa ikona” ( vera icona ) Zbawiciela. Również kobieta otrzy-

mała imię od tego faktu i została nazwana Weroniką.

Za ołtarzem papieskim, wśród kolumn cyborium Berniniego, można

dostrzec katedrę (tron) Piotra, nad którą widnieje witraż wyobrażają-

cy Ducha Świętego.

Katedra nie jest widoczna, ponieważ zamknięta jest w kusto-

dii z brązu, dziele Luigiego Berniniego, brata słynniejszego Gian

Lorenza. Starożytny tron to krzesło zbudowane z części pochodzą-

cych z różnych okresów. Forma jest z XI w., zdobią ją tabliczki z kości

słoniowej, przedstawiające dwanaście prac Herkulesa 10 i datowane na

VI–XI w. Ornamenty pochodzą z XI w. Niektóre zniszczone już drążki

RZYM, BAZYLIKA ŚW. PIOTRA

11. Fasada Bazyliki św. Piotra.

12. Drzwi Święte w Bazylice św. Piotra.

Historia

Jubileusz i Drzwi Święte

W czasie prześladowania Nerona (54–68) św. Piotr został ukrzy-

żowany głową w dół w cyrku zbudowanym przez Kaligulę (37–41)

w Ager Vaticanus 14 , a następnie pogrzebany na terenie pobliskiego

cmentarza. Na tym miejscu pochówku już papież św. Anaklet (lub

Klet, ok. 79–ok. 91) zbudował kapliczkę, przypuszczalnie tę odnale-

zioną w czasie wykopalisk w latach 50. XX w.

W 324 r. Konstantyn wzniósł tu bazylikę ad corpus i prawdopo-

dobnie polecił przenieść na inne odpowiednie miejsce szczątki apo-

stoła, owinięte w materiał cesarski z purpury i złota, na które później

natrafiono. Przy grobie Piotra papież chrzcił, zasiadając na drewnianej

katedrze, która należała do apostoła. Tutaj też gromadzili się liczni

wierni na wielkie liturgie i ze wszystkich stron nieustannie przybywali

pielgrzymi 15 .

Ogłoszenie Jubileuszu jest czymś, co najbardziej charakteryzuje

obrzędowość rzymskich pielgrzymek, choć pozostaje wydarzeniem

przypadającym co 25 lat. Wpłynęło ono również na rytualność innych

pielgrzymek i innych jubileuszów 17 .

W 1300 r. Rzym przeżył wyjątkowy napływ pątników, którzy

przybywali z przekonaniem, że w okrągłą rocznicę można uzyskać

odpust zupełny, nawiedzając grób Piotra oraz inne relikwie bazyliki

pod wezwaniem apostoła. Bonifacy VIII przyjął tę tradycję, uczynił

swoją i ogłosił pierwszy rzymski Rok Jubileuszowy, w czasie którego

można było uzyskać upragniony odpust. Papież ten ustalił sposób jego

uzyskania oraz obrzędy do liturgii.

Podczas jubileuszu w 1423 r., ogłoszonego przez Marcina V (1417–

–1431), prawdopodobnie po raz pierwszy dokonano ceremonii otwar-

cia Drzwi Świętych. Brama jest symbolem Chrystusa: przypomina się

Jego ukrzyżowanie, przejście przez ciasną bramę , która staje się aurea

ze względu na dobroczynne skutki, ponieważ zanurza w miłosierdziu

i daje dostęp do odpustów. Drzwi Święte zostają „rozbite” przez papie-

ża. Namiestnik Piotrowy uderza w nie trzykrotnie (w liczbie trzy jest

wyraźne odniesienie do Trójcy i trzech cnót teologalnych: wiary, nadziei

i miłości), naśladując Mojżesza, który ze skały wyprowadził wodę dla

zaspokojenia pragnienia ludu Izraela wędrującego przez pustynię.

Młot, którym papież uderza w drzwi, symbolizuje trud, z jakim

pontifex , zgodnie z władzą otrzymaną od Boga i przez sakramenty,

rozbija drzwi grzechu, nawraca dusze i wprowadza w zbawienie.

Ważny jest także rytuał zamknięcia Roku Świętego, kiedy to

papież, będący obrazem samego Chrystusa, przypomina słowa Pana:

Ty jesteś Piotr, Opoka, i na tej Opoce zbuduję mój Kościół .

Obrzędu dokonuje się w dniu Bożego Narodzenia 18 około godziny

dziewiątej, na pamiątkę Męki. W krótkim czasie pojawiły się cztery

Bazylika dzisiaj

W 1377 r. siedziba papieska została przeniesiona do Bazyliki

św. Piotra przez papieża Grzegorza XI (1370–1378), kiedy wrócił

do Rzymu po okresie awiniońskim 16 , ale to papieżowi Mikołajowi

V (1447–1455) zawdzięczamy, że umieścił tam na stałe rezydencję

papieską i zarządził odbudowę tego dziś największego kościoła chrze-

ścijańskiego. Prace były długie, miały różnych kierowników i zostały

dokończone przez Carlo Maderno w 1612 r.

Nowa budowla z kopułą Michała Anioła została konsekrowana

przez Urbana VIII (1623–1644) 18 listopada 1626 r. Po Maderno,

zmarłym w 1629 r., prace kontynuował Gian Lorenzo Bernini, twór-

ca między innymi baldachimu z brązu, Glorii zawierającej Katedrę

Piotra, oraz kolumnady – okazałego dzieła architektonicznego wyra-

żającego gościnność właściwą wszystkim sanktuariom.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: