Moduł 4.pdf

Zachowania zdrowotne i ich związek z ochroną zdrowia

Wstęp

1. Zagrożenia zdrowotne występujące w środowisku zamieszkania

2. Styl życia a zdrowie człowieka

2.1. Aktywność fizyczna a zdrowie

2.2. Czynniki ryzyka chorób układu krążenia i chorób nowotworowych

2.3. Sposób odżywiania się a zdrowie

3. Higiena psychiczna a zdrowie

3.1. Stres psychiczny

3.2. Przemoc i jej społeczne implikacje

4. Zagadnienia profilaktyki uzależnień

4.1. Profilaktyka alkoholizmu

4.2. Przeciwdziałanie paleniu tytoniu

Literatura podstawowa

Zachowania zdrowotne i ich związek z ochroną zdrowia

Wstęp

Środowisko człowieka składa się z powietrza, którym oddychamy, wody, którą pijemy,

żywności, którą się odżywiamy, klimatu, wielkość powierzchni, w której możemy się

poruszać. Ponadto żyjemy w środowisku społecznym i duchowym, które ma znaczący wpływ

na nasze zdrowie psychiczne i fizyczne. Istotny wpływ na stan zdrowia

psychosomatycznego całych populacji mają również zachowania zdrowotne człowieka (styl

życia).

Zachowania zdrowotne i ich związek z ochroną zdrowia

1. Zagrożenia zdrowotne występujące w środowisku zamieszkania

Styl życia, czyli zespól zachowań i postaw zdrowotnych, jest najważniejszym czynnikiem

warunkującym zarówno stan zdrowia jednostki, jak i populacji. Zachowania zdrowotne (lub

zachowania związane ze zdrowiem) to jakiekolwiek zachowania lub aktywności jednostki,

będące elementem codziennego życia, a ponadto wpływające na stan jej zdrowia. Są to

działania polegające na praktycznym stosowaniu posiadanej wiedzy na temat zdrowia

i choroby. Stanowią one przedmiot względnie wolnych, indywidualnych wyborów i decyzji.

Jest to ta część czynników wpływających na zdrowie, nad którą każdy człowiek ma

największą kontrolę. Zachowania zdrowotne możemy określić również jako wszelkie

zachowania człowieka, mające związek ze zdrowiem i chorobą. Wyróżnia się zachowania

zdrowotne:

— biopozytywne, prozdrowotne — wykazujące pozytywny wpływ na zdrowie, mające na celu

lub dające w efekcie podtrzymanie, umacnianie, przywracanie zdrowia lub sprawności,

— bionegatywne, antyzdrowotne — mające negatywny wpływ na zdrowie, wywołujące jego

zagrożenie, chorobę lub utratę sprawności, utrudniające profilaktykę, wczesną diagnozę,

opóźniające proces leczenia i rehabilitacji (1).

Zachowania zdrowotne dzielimy również na:

— zachowania zdrowotne w profilaktyce, które wiążą się z ochroną zdrowia i zapobieganiem

chorobom,

— zachowania zdrowotne w chorobie, obejmujące wszystkie zachowania człowieka chorego,

mające wpływ na przebieg i rezultat leczenia

— zachowania zdrowotne w rehabilitacji, czyli zachowania zdrowotne osób

niepełnosprawnych i chorych, które mają związek z przebiegiem i efektem rehabilitacji.

Ze względu na stan zdrowia jednostki zachowania zdrowotne można podzielić na:

— zachowania zdrowotne w zdrowiu, które obejmują działania jednostki zdrowej. Mogą one

być ukierunkowane na umacnianie zdrowia, zapobieganie chorobom lub jak

najwcześniejsze ich wykrywanie (zachowania prozdrowotne), mogą także sprzyjać utracie

zdrowia, dlatego należy je eliminować (zachowania antyzdrowotne);

— zachowania zdrowotne w doświadczaniu choroby, które charakteryzuje świadomość

choroby. Mogą one towarzyszyć zarówno bezobjawowemu przebiegowi choroby, jak

i obiektywnie stwierdzanym dolegliwościom. W doświadczaniu choroby możliwe są

następujące zachowania: przyjmowanie postawy biernej wobec choroby (oczekiwanie, aż

Zachowania zdrowotne i ich związek z ochroną zdrowia

dolegliwości ustąpią same), samoleczenie (samodzielne stosowanie dostępnych metod

i środków leczniczych), poszukiwanie pomocy profesjonalnej, wycofywanie się

z pełnionych ról społecznych.

— zachowania zdrowotne w roli chorego, które dotyczą sytuacji, gdy jednostka

doświadczająca wyraźnych objawów choroby zabiega o ich usunięcie. Można tu wyróżnić:

poszukiwanie pomocy medycznej, współdziałanie z personelem medycznym w procesie

leczenia, wykonywanie lub nie otrzymanych zaleceń.

Związkami zachowań zdrowotnych ze zdrowiem zajmuje się specjalna dyscyplina naukowa,

jaką jest epidemiologia behawioralna, a choroby, do powstania których przyczyniają się

przede wszystkim zachowania zdrowotne określa się mianem chorób zachowaniozależnych

lub chorób z wyboru . Rozłożenie w czasie realizacji efektu zdrowotnego określonych

zachowań bywa różne. W przypadku związku picia alkoholu z wypadkami drogowymi skutek

zdrowotny danych zachowań pojawia się prawie natychmiast, w przypadku związku palenia

tytoniu z rakiem płuc skutki widoczne są dopiero po latach (1, 2).

Palenie tytoniu a zdrowie

Chociaż używanie tytoniu przez człowieka liczy wiele setek lat, dopiero powszechne

wprowadzenie konsumpcji tytoniu w postaci papierosów w XX w. doprowadziło do

poważnych skutków zdrowotnych.

Rozpowszechnienie nałogu palenia tytoniu w społeczeństwie polskim systematycznie rosło

w okresie po drugiej wojnie światowej, osiągając szczyt na przełomie lat siedemdziesiątych

i osiemdziesiątych. Liczba wypalanych rocznie papierosów na jednego mieszkańca w Polsce

— 2006 sztuk — należała wtedy do najwyższych na świecie. Najwyższe wskaźniki

regularnego palenia zanotowano w 1982 roku: codziennie paliło wtedy w Polsce 62%

dorosłych mężczyzn i 32% dorosłych kobiet. Od tego czasu następował stopniowy spadek

odsetka regularnych palaczy do 39% dorosłych mężczyzn i 19% dorosłych kobiet w roku

1999. Trend spadkowy został na krótko zakłócony urozmaiconą ofertą rynkową i reklamą

papierosów na początku lat dziewięćdziesiątych.

Palenie papierosów jest rodzajem suchej destylacji tytoniu. Dym tytoniowy stanowi aerozol,

w którym powietrze jest ośrodkiem rozpraszającym dla cząsteczek, będących produktem

niecałkowitego spalania lub destylacji składników tytoniu.

Zachowania zdrowotne i ich związek z ochroną zdrowia

Istnieje około 4000 związków chemicznych, z których 40 ma udowodnione działanie

rakotwórcze. Z punktu widzenia medycznego najważniejszymi składnikami dymu

tytoniowego są: nikotyna (odpowiada za uzależnienie farmakologiczne od palenia tytoniu),

tlenek węgla, substancje kancerogenne i substancje drażniące (1, 3).

Skutki zdrowotne palenia tytoniu można podzielić na następujące grupy:

1. Nowotwory

Palenie tytoniu prowadzi do powstania nowotworów w narządach, które mają bezpośredni

kontakt z dymem tytoniowym, a więc nowotworów złośliwych płuca, przełyku, krtani,

gardła, jamy ustnej (języka, wargi), a także do powstania nowotworów w organach

odległych, takich jak pęcherz moczowy, nerki, trzustka. Dzieje się tak, ponieważ dym

tytoniowy zawiera dziesiątki chemicznych kancerogenów, które są rozpuszczalne

w płynach tkankowych (np. 2-naftyloaminę — powodującą nowotwory pęcherza

moczowego).

Nowotwory złośliwe płuc są w 90% spowodowane paleniem tytoniu (szczególnie rak

płaskonabłonkowy i drobnokomórkowy). Ryzyko zachorowania zależy od wieku, w którym

rozpoczyna się palenie, liczby wypalanych dziennie papierosów, zawartości ciał

smolistych w używanym tytoniu, głębokości zaciągania się dymem tytoniowym. Ryzyko

jest bardziej uzależnione od czasu trwania nałogu niż od liczby wypalanych papierosów,

dla przykładu wypalanie jednej paczki papierosów dziennie przez 40 lat, jest 8-krotnie

bardziej niebezpieczne, niż wypalanie 2 paczek dziennie przez lat 20.

2. Nienowotworowe schorzenia układu oddechowego

Palenie tytoniu zwiększa ryzyko zachorowania na przewlekłą chorobę płuc (POChP),

rozstrzenie oskrzeli i astmę oskrzelową.

3. Choroby układu naczyniowego

Palenie tytoniu nasila proces miażdżycowy, zwiększa zapadalność na chorobę wieńcową

(zawał serca), udar mózgowy oraz ryzyko zachorowania na nadciśnienie tętnicze,

chorobę Beurgera i choroby degeneracyjne mięśnia sercowego.

Palenie tytoniu powoduje zaburzenia gospodarki lipidowej: podwyższa stężenie

trójglicerydów i LDL-cholesterolu, obniża stężenie HDL-cholesterolu. Lipoproteiny o niskiej

gęstości (LDL) łatwiej ulegają utlenieniu u palaczy niż u osób niepalących, co nasila

aterogenezę. U palaczy zaobserwowano niższy poziom witaminy C, E, i beta-karotenu, które

mogłyby zapobiegać utlenianiu LDL (1, 2).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: