Przy klasyfikacji spółgłosek bierze się pod uwagę:
I. STOPIEŃ ZBLIŻENIA NARZĄDÓW MOWY
û zwarto – wybuchowe (wybuchowe)[1]: p, b, t, d, k, g oraz p’, b’, t’, d’, k’, g’;
û szczelinowe (trące) – f, w, s, z, ś, ź, sz, ż, ch (szczelinę wytwarzają narządy mowy; jest to zapora, przez którą przeciska się powietrze, wytwarzając charakterystyczny szmer);
û zwarto – szczelinowe (przytarte): c, dz, ć, dź, cz, dż ( najpierw jest zwarcie, które następnie przechodzi w szczelinę);
û zwarto – otwarte (zwarte): l ( boczne zwarcie języka z dziąsłami nie na całej przestrzeni; otwór tworzy się z boku języka z jednej lub z obu stron);
û drżące (zwarte): r (wibruje tylko koniuszek języka;
û nosowe (zwarte): m, n, ń ( zwarciu towarzyszy opuszczenie podniebienia miękkiego).
II. MIEJSCE ARTYKULACJI
û dwuwargowe: m, m’, p, p’, b, b’;
û wargowo – zębowe: f, f’, w, w’;
û przedniojęzykowo – zębowe (przyzębowe): t, d, n, s, z, c, dz;
û przedniojęzykowo – dziąsłowe (przydziąsłowe): sz, ż, cz, r, l;
û środkowojęzykowe: ś, ż, ć, dź, k’, g’, ch’, ń, ;
û tylnojęzykowe (miękkopodniebienne): k, g, ch, (ł).
III. UDZIAŁ WIĄZADEŁ GŁOSOWYCH
dźwięczne
b
b’
d
d’
g
g’
w
w’
z
ź
ż
h
h’
dz
dź
dż
bezdźwięczne
p
p’
t
t’
k
k’
f
f’
s
ś
sz
ch
ch’
c
ć
cz
dźwięczne bez bezdźwięcznych odpowiedników: m, m’, n, ń, r, r’, ł, l, l’, j
Przy wymowie głosek dźwięcznych drgają wiązadła głosowe (struny). Przy wymowie głosek bezdźwięcznych wiązadła są rozsunięte (strumień powietrza jest większy niż przy dźwięcznych).
IV. UDZIAŁ PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO
û nosowe: m, n, ń
û ustne: pozostałe.
Przy wymowie głosek nosowych m, n, ń zwarciu towarzyszy opuszczenie podniebienia miękkiego. Wówczas powietrze przechodzi swobodnie przez jamę nosową.
V. RUCH ŚRODKOWEJ CZĘŚCI JĘZYKA
twarde
l
m
n
r
miękkie
l’
m’
ń
r’
Przy wymowie głosek miękkich środkowa część języka unosi się ku górze, jak przy samogłosce i.
Przy klasyfikacji samogłosek bierze się pod uwagę:
I UDZIAŁ PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO
ð ustne – a, o, e, u, i, y
ð nosowe – ą, ę.
Przy wymowie samogłosek ustnych podniebienie miękkie jest uniesione i zamyka wejście do jamy nosowej, natomiast przy wymowie samogłosek nosowych podniebienie jest opuszczone – powietrze przechodzi przez jamę nosową.
II RUCHY JĘZYKA W KIERUNKU:
a) POZIOMYM
ð przedniego szeregu – e, i, y (język przesuwa się do przodu jamy ustnej);
ð tylnego szeregu – a, u, o (unosi się tylna część grzbietu języka)
b) PIONOWYM
ð niskie – a;
ð średnie – o, e;
ð wysokie – i, y, u.
III UKŁAD WARG
Ruchy warg połączone są z ruchami języka. Przy:
ð przednim położeniu języka – wargi są płaskie (e, i, y);
ð tylnym ułożeniu języka – wargi zaokrąglone (o, u);
ð płaskie ułożenie języka – układ warg obojętny.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] nazwy w nawiasach – wg prof. Bronisława Rocławskiego
aga_czai