WYKŁAD II
Zdrowie psychiczne – pojęcie, modele oraz diagnoza
Norma a normalność:
è norma = idealny wzór właściwości
è normalność = właściwości przypisane ludziom według wzoru normalności, czyli normy
NORMALNOŚĆ
powszechność
zgodność z oczekiwaniami, wzorami zachowań właściwymi dla danej populacji
zgodność z normami obowiązującymi w danej populacji
NORMA ILOŚCIOWA
wynik pomiaru
odzwierciedla rozkład cechy w populacji
np.: neurotyzm
• inteligencja
• pojemność pamięci
¢ procedura
wynik konkretnej osoby à porównanie z normą
„normalny” = uzyskał wynik nie niższy od przeciętnej w populacji
NORMA SPOŁECZNO-KULTUROWA
powszechne dla danej kultury podejście realistyczno-konwencjonalistyczne
„normalny” = typowy
odchylenie od wzorców społeczno-kulturowych = dewiacja (grozi sankcjami społecznymi)
zgodność z normami skodyfikowanymi, moralnymi i prawnymi
„normalny” = nienaruszający ładu społecznego
NORMA TEORETYCZNA
twierdzenia naukowe
procedura
obserwowalne wskaźniki à porównanie z teoretycznymi twierdzeniami
„normalny” = taki, który jest zgodny z opisywanym przez daną teorię modelem normalności
odejście od kryteriów zdroworozsądkowych i powierzchownych
DEFINOWANIE ZDROWIA
dobrostan (ang. well-being) fizyczny, psychiczny i społeczny (WHO, 1948)
zdrowie jako stan idealny
dyspozycja: zdolność jednostki do osiągania pełni własnych możliwości
dyspozycja à AKTUALIZACJA à stan
proces poszukiwania i utrzymywania równowagi między zasobami jednostki a wymaganiami otoczenia
MATATEORETYCZNE MODELE ZDROWIA
OBSZAR RÓŻNIC
ZAŁOŻENIA
DEFINIOWANIE ZDROWIA
PRZYCZYNY CHORÓB
PRZEDMIOT BADAŃ
SYSTEM OPIEKI
Model biomedyczny
Dualizm
Negatywna koncepcja zdrowia – zdrowie to brak objawów
Nie uwzględnia wpływu środowiska
Choroba
Pacjent traktowany przedmiotowo
Model holistyczno-funkcjonalny
Holizm – wpływ somy na psyche i odwrotnie
Równoważenie zasobów (wewnętrzne i środowiskowe) i czynników ryzyka
Podmiotowe i środowiskowe czynniki ryzyka i zasoby
Proces i mechanizmy zdrowia
Pacjent jako podmiot: świadomy i aktywny
Model ewolucyjny
Ciało i psyche powstały na drodze ewolucyjnej
Choroba to dysfunkcja spowodowana niepowodzeniem mechanizmów wewnętrznych w sprawowaniu funkcji przystosowawczych
Interakcja czynników genetycznych i środowiskowych
Interakcja czynników genetycznych i środowiskowych w procesie ewolucji
Pacjent jako przedmiot oddziaływania
Model ekologiczno-systemowy
Holizm – hierarchia podsystemów ekosystemu
Zdrowie to zdolność jednostki do budowania ciągle nowej homeostazy wewnętrznej ze zmieniającym się środowiskiem – systemem nadrzędnym
Zaburzenie równowagi funkcjonalnej
Ewolucja etapów: zdrowie – budowanie równowagi i choroba – jej burzenie i budowanie nowej
Leczenie powinno być skierowane na systemy społ.-kulturowe. Promocja zdrowia
SPOSOBY KONSTRUOWANIA POJĘCIA ZDROWIA
Powolny rozwój pozytywnych koncepcji zdrowia
Pierwsze ujęcie zdrowia psychicznego (M. Jahoda, 1958) – zbiór kryteriów na podstawie analizy różnych teorii psychologicznych:
¡ Postawy względem Ja
¡ Zdolność do rozwoju i samorealizacji
¡ Zdolność do integracji
¡ Zdolność do autonomii
¡ Zdolność realistycznego spostrzegania rzeczywistości
¡ Radzenie sobie z wymaganiami
Reinterpretacja teorii psychologicznych, aby wydobyć założenia dla koncepcji zdrowia
¡ Podejście dedukcyjne
¡ Analiza twierdzeń o adaptacyjnych, rozwojowych i sensotwórczych mechanizmach oraz właściwościach jednostki
¡ Analiza okresu historycznego i kontekstu kulturowego powstania teorii
¡ Podstawy pracy klinicznej
Model kompletnego zdrowia psychicznego (Keyez, Lopez, 2002)
Zdrowie psychiczne wyraża się symptomami, tzn. obserwowalnymi przejawami tego, z jaką skutecznością zachodzą kluczowe dla jakości życia procesy psychiczne (symptomy dobrostanu)
Formy zdrowia psychicznego: jakość transakcji ze środowiskiem wyrażająca się stopniem skuteczności radzenia sobie z zadaniami życiowymi i wyzwaniami Jakie zaburzenie ma pacjent? Jak pacjent sobie radzi?
Przejawy dobrostanu (wymagają zdefiniowania):
¡ Symptomy emocjonalnego dobrostanu
¡ Symptomy psychologicznego dobrostanu
¡ Symptomy społecznego dobrostanu
ZDROWIE PSYCHICZNE A KIERUNKI PSYCHOLOGII
ŹRÓDŁA ZDROWIA
DIAGNOZA ZDROWIA
MECHANIZMY ROZWOJOWE
ORIENTACJA PSYCHO-
DYNAMICZNA
Integralność ego, autonomia ego, dojrzałe obrony (wyparcie, tłumienie, racjonalizacja)
Zasada psychicznego determinizmu
Diagnoza genetyczna
Zasada rzeczywistości, relacje z matką w dzieciństwie jako podstawa rozwoju reprezentacji self
ORIENTACJA BEHAWIORALNO-POZNAWCZA
Przystosowawcze umiejętności, racjonalne przekonania i zdolność samoregulacji
Środowiskowość – człowiek kształtuje się pod wpływem oddziaływań zewnętrznych
Analiza zachowań, czynników oraz praw uczenia się – podejście empiryczne
Różne formy uczenia się oraz kształtowanie zdolności do samo-regulacji w oparciu o wiedzę, kompetencje, poczucie tożsamości i autonomii
ORIENTACJA HUMANISTYCZNO-EGZYSTENCJALNA
Samorealizacja polega na rozpoznawaniu
i urzeczywistnianiu wartości
Pozostawanie w kontakcie z własnym doświadczeniem
Podejście holistyczne i subiektywistyczne
Świadomość własnego doświadczenia
ORIENTACJA SYSTEMOWA
System rodzinny w cyklu życia podlega zmianom, które są równoważone siecią nowych relacji
Stałość reguł – tożsamość rodziny, a jednocześnie rozwój każdego członka
Diagnoza systemu z uwzględnieniem założenia o cyrkularności interakcji
Zasady efektywnej komunikacji, hierarchia rodzinna, rozwojowy charakter związków międzypokoleniowych
kasica171