Gaz ziemny w polityce energetycznej Polski i Ue Rychlicki-Siemek.pdf

POLITYKA ENERGETYCZNA

Tom 11 Zeszyt 1 2008

PL ISSN 1429-6675

Stanis³aw R YCHLICKI *, Jakub S IEMEK **

Gaz ziemny w polityce energetycznej Polski

i Unii Europejskiej

S TRESZCZENIE . Wêglowodorowe noœniki energii, tzn. gaz ziemny i ropa naftowa s¹ obecnie, poza

wêglem, g³ównymi surowcami energetycznymi. Zgodnie z wieloma prognozami, taki w³aœnie

energetyczny obraz œwiata bêdzie trwa³ w XXI wieku, a ludzkoœæ bêdzie zdana w prze-

wa¿aj¹cej mierze na wykorzystywanie g³ównie tych surowców. Mo¿na wrêcz twierdziæ

o dalszej dominacji ropy naftowej i zw³aszcza gazu ziemnego w biegn¹cym stuleciu. W ar-

tykule poruszono nastêpuj¹ce problemy:

– Polityka energetyczna oraz prognozy zu¿ycia i zaopatrzenia Unii Europejskiej w gaz ziemny

w okresie do 2030 r.

– Konkurencja wêgiel – gaz.

– Polska – zasoby gazu, mo¿liwoœci jego wydobycia i prognozy jego zu¿ycia.

– Rosja – najwiêkszy eksporter gazu ziemnego.

– Ocena ekspertyz Estoñskiej Akademii Nauk dotycz¹cych projektu gazoci¹gu Nord Stream.

– Polityka energetyczna Polski w zakresie gazu ziemnego.

S £OWA KLUCZOWE : Europa, Polska, gaz ziemny, wydobycie, konsumpcja, zapotrzebowanie, dostar-

czanie, prognozy, podziemne magazyny gazu

* Prof. dr hab. in¿. – Wydzia³ Wiertnictwa, Nafty i Gazu, Zak³ad In¿ynierii Naftowej, Akademia Gór-

niczo-Hutnicza, Kraków.

** Prof. zw. dr hab. in¿. – Wydzia³ Wiertnictwa, Nafty i Gazu, Zak³ad In¿ynierii Gazowniczej, Akademia

Górniczo-Hutnicza, Kraków.

409

Wprowadzenie

h] powstaje

przy u¿yciu: wêgla kamiennego – 0,33 kg CO 2 ,wêglabrunatnego–0,40kgCO 2 ,oleju

opa³owego–0,28kgCO 2 , gazu ziemnego – 0,20 kg CO 2 . Nale¿y jednak zauwa¿yæ, ¿e

wspó³czesne technologie wychwytu i neutralizacji spalin s¹ wysoce skuteczne i efektywne.

Polska w 2007 r., otrzyma³a od Komisji Europejskiej limit emisji CO 2 do 208,5 mln ton/rok

(dla porównania w 2002 r. Instytut Ochrony Œrodowiska szacowa³ emisjê CO 2 na obszarze

kraju na oko³o 250–300 mln ton/rok). Tak wiêc, pod wzglêdem ekologicznym zarysowuj¹ siê

wyraŸne walory gazu ziemnego, jako paliwa o najwy¿szym stopniu czystoœci, jednoczeœnie

³atwego w transporcie i u¿ytkowaniu. Gaz ziemny sta³ siê najbardziej po¿¹danym noœnikiem

energii w œwiecie, o wysokim stopniu spo³ecznej akceptacji.

Znacz¹cy wzrost zu¿ycia gazu, i to we wszystkich regionach, zaznaczy siê w sektorze

energetycznym. P³n. Ameryka oraz Zach. i Œrodkowa Europa zu¿ywaj¹ najwiêcej gazu na

wytworzenie energii elektrycznej oraz ciep³a. Rozwój przemys³u gazowo-energetycznego

w ostatnim dziesiêcioleciu spowodowany by³ [1]:

wprowadzeniem, na du¿¹ skalê, wygodnych technologii kombinowanych cykli (CCGT,

CHP – skojarzenie turbin gazowych i parowych lub stosowanie silników gazowych

o mocy od kilku kW do 300 MW w przypadku turbin),

osi¹ganiem wysokich sprawnoœci cykli – powy¿ej 50% (ca³y cykl „energia elektryczna –

ciep³o” – ok. 90%),

w porównaniu z technologiami nuklearnymi oraz hydroelektrowniami: ni¿szymi kosz-

tami inwestycyjnymi i eksploatacyjnymi, krótszym czasem budowy i uruchamiania,

mniej z³o¿onym projektowaniem, prostszymi konstrukcjami i instalacjami,

wysokim stopniem akceptacji spo³ecznej.

Ponadto zarysowa³y siê nastêpuj¹ce czynniki amplifikuj¹ce ekspansjê przemys³u gazow-

niczego:

rozwój technologii skroplonego gazu ziemnego (LNG) oraz rynków LNG powoduje, ¿e

regionalny handel gazem zaczyna mieæ wymiar globalny;

nast¹pi³o przesuniêcie punktu ciê¿koœci na zapotrzebowanie na gaz, w miejsce ofert na

dostawê gazu, co powoduje wzrastaj¹ce zainteresowanie zasobami i z³o¿ami gazu ziem-

410

Wêglowodorowe noœniki energii, tzn. gaz ziemny i ropa naftowa s¹ obecnie, poza wêglem,

g³ównymi surowcami energetycznymi. Zgodnie z wieloma prognozami, taki w³aœnie ener-

getyczny obraz œwiata bêdzie trwa³ w XXI wieku, a ludzkoœæ bêdzie zdana w przewa¿aj¹cej

mierze na wykorzystywanie g³ównie tych surowców [5, 6]. Mo¿na wrêcz twierdziæ o dalszej

dominacji ropy naftowej i zw³aszcza gazu ziemnego w biegn¹cym stuleciu. Pojawia siê jeszcze

jedno nies³ychanie wa¿ne kryterium u¿ytkowania paliw wêglowodorowych. Jest nim emisja

dwutlenku wêgla, aktywnego gazu cieplarnianego, odpowiedzialnego za efekt globalnego

ocieplenia klimatu. I tu bezwzglêdn¹ przewagê nad wêglem i rop¹ naftow¹ ma gaz ziemny,

przy spalaniu którego powstaje o blisko po³owê mniej dwutlenku wêgla ni¿ przy spalaniu ropy

naftowej, jej produktów oraz wêgla. W przemyœle energetycznym, stanowi¹cym jeden z g³ów-

nych sektorów konsumpcji noœników energii, przy wygenerowaniu mocy 1 [kW

nego. Staje siê widoczna silna konkurencja krajów w poszukiwaniu zasobów gazu, które

mog¹ byæ eksploatowane i mog¹ zapewniæ kontrakty na dostatecznie d³ugi okres;

bezprecedensowa w skali czasowej, d¹¿noœæ do zapewnienia d³ugoterminowego wydo-

bycia gazu, jego przesy³u i dystrybucji;

zasady regulacji funkcjonowania przemys³u gazowniczego i rynków gazu ziemnego

znajduj¹ siê obecnie w fazie istotnych zmian, zarówno na poziomie regionalnym, jak

i miêdzynarodowym. Porównywanie, równie¿ „wspó³zawodnictwa” ró¿nych systemów

regulacji staje siê istotnym elementem stabilizacji przemys³u w sensie: zgodnoœci dostaw

z potrzebami, wahañ cen, nak³adów inwestycyjnych oraz bezpieczeñstwa dostaw;

pomimo s³abszych lub silniejszych trendów liberalizacyjnych gaz ziemny pozostaje pod

silnymi politycznymi wp³ywami. Jest to jedyny pierwotny noœnik energii, który jest

kontrolowany prawie w ka¿dym ogniwie ³añcucha gazowego.

Ludnoœæ Œwiata w 2050 r. osi¹gnie liczbê oko³o 9 mld ludzi i dostawa energii w tym

okresie dla tej liczby ludnoœci mo¿e byæ zapewniona jedynie przy du¿ym udziale surowców

wêglowodorowych, ale równie¿ i wêgla.

Obraz przemys³u gazowniczego w okresie do 2030 roku ogl¹dany z ró¿nych stron,

wygl¹da tak, ¿e zu¿ycie gazu ziemnego w Œwiecie bêdzie wzrasta³o œrednio o 2,3% rocznie,

to znaczy z 2442 mld m 3 /rok w roku 2000 do oko³o 4831 mld m 3 /rok w 2030 roku, co

stanowi³oby oko³o 25% globalnego zu¿ycia energii. Gaz stanie siê w ten sposób drugim, po

ropie naftowej, noœnikiem energii w Œwiecie, spychaj¹c wêgiel na trzeci¹ pozycjê. Zapo-

trzebowanie na gaz wzroœnie we wszystkich sektorach gospodarki, ale najbardziej w sektorze

energetycznym, z 734 mld m 3 /rok w roku 2000 do 1845 mld m 3 /rok w 2030 roku. Na

ograniczenie zu¿ycia gazu zaczynaj¹ w coraz wiêkszym stopniu wp³ywaæ jego ceny. Mo¿e

siê okazaæ, ¿e bêd¹ trudn¹ do pokonania barier¹, co wyraŸnie rysuje siê obecnie w USA [4].

Fakt ten sk³ania inwestorów do poszukiwania innych rozwi¹zañ energetycznych oraz innych

noœników energii, w tym z powrotem w technologiach wêglowych. Przewidywany wzrost

partycypacji gazu w sektorze wytwarzania energii elektrycznej i ciep³a stwarza mo¿liwoœci

na wi¹zanie siê przemys³u gazowniczego z przemys³em energetycznym, tworz¹c ³añcuch

integracji pionowej. Ten proces na rynkach energetycznych jest ju¿ widoczny.

1. Polityka energetyczna oraz prognozy zu¿ycia

i zaopatrzenia Unii Europejskiej w gaz ziemny w okresie do

2030 r.

W studium o pozycji gazu w gospodarce energetycznej Europy [7] rozwa¿ono dwa sce-

nariusze, tzw. DG-TREN (odniesienia i niskich zapotrzebowañ) odnosz¹ce siê do Euro-

py-34, a wiêc obejmuj¹cy 34 kraje (EU-27, Szwajcaria i kraje Ba³kañskie). Wed³ug studium

nast¹pi³by wzrost importu gazu z 221 mld m 3 /rok w 2000 r. do 472 mld m 3 /rok w 2030 r.

411

(niskie zu¿ycie), a nawet do 650 mld m 3 /rok (scenariusz odniesienia). Zestawienie zapo-

trzebowania na gaz, wielkoœci w³asnego wydobycia oraz zamykaj¹cego importu gazu ujêto

w tabeli 1. Na rysunku1 przedstawiono potencjalne mo¿liwoœci eksportu gazu do Europy-34

przez g³ównych dostawców gazu. S¹ to jednak tylko potencjalne zdolnoœci eksportowe,

których spe³nienie zale¿y od wielu czynników natury ekonomicznej, technologicznej i po-

litycznej. Jednak te prognozowane zdolnoœci w ka¿dym okresie przewy¿szaj¹ zapotrze-

bowanie gazu przez Europê. Najwiêksi eksporterzy to Algieria, Norwegia i Rosja i stan taki

bêdzie dominowa³ jeszcze daleko po 2030 roku.

T ABELA 1. Gaz ziemny w Europie-34 – wydobycie, zapotrzebowanie i import

T ABLE 1. Natural gas in Europe – production, demand and import

mld m 3 /rok

2000

2010

2020

2030

Wydobycie w³asne

262

266

202

163

Zapotrzebowanie (scenariusz odniesienia)

Import (scenariusz odniesienia)

482

221

650

385

767

565

815

652

Zapotrzebowanie (scenariusz niski)

Import (scenariusz niski)

482

221

570

304

595

393

635

472

Nieco bli¿sze spojrzenie na zapotrzebowanie gazu w poszczególnych czêœciach Europy

oraz sektorowe prognozy odnosz¹ce siê do zu¿ycia gazu w Europie, pokazano na rysunku 2

[7].

Rys. 1. Potencjalne zdolnoœci eksportowe do Europy-34, wed³ug [7]

Fig. 1. Potential export possibility to Europe – 34

412

Rys. 2. Prognozy zu¿ycia gazu w regionach Europy-34 (bcm = miliard m 3 )

Fig. 2. Prognosis of gas consumption in regions of Europe 34

Mo¿na zauwa¿yæ, ¿e 60% zu¿ycia gazu na przestrzeni lat 1990–2030 przypada na sektor

energetyczny i to potwierdza fakt ekspansji gazu w tym sektorze. Generalnie prognozuje siê

wzrost zu¿ycia gazu w krajach EU w okresie do 2015 r. [8]. Polsce przypisuje siê oko³o 2,7%

roczny wzrost zu¿ycia gazu, co dobrze koresponduje z wynikami modelu Hubberta – AGH

[9], jak i danymi polskimi. Jest to potwierdzenie poprawnoœci prognozy do oko³o 16 mld m 3

zu¿yciu gazu w Polsce, w 2010 roku. Zbli¿one oszacowanie podaje równie¿ Ministerstwo

Gospodarki RP. Wed³ug [8] w latach 1995–2015 nast¹pi wzrost dostaw gazu ziemnego

zarówno gazoci¹gami jak i w postaci skroplonego gazu ziemnego (LNG) do Europy.

Transport gazu z Rosji (Gazprom) w 2010 r. wyniesie 175 mld m 3 /rok, natomiast

zdolnoœci regazyfikacyjne europejskich terminali osi¹gn¹ poziom 225 mld m 3 /rok w 2015 r.

(nie s¹ równe dostawom LNG do Europy). W 2005 r. import LNG do Europy wynosi³ 37 mld

m 3 /rok, natomiast prognoza na 2030 rok mówi o 227 mld m 3 /rok.

Koszty transportu, w ogóle przesy³u gazu do Europy-34 w $/MBtu, pokazano na rysun-

ku 3 [8]. Zauwa¿alnymi s¹ nastêpuj¹ce fakty:

najdro¿sz¹ opcj¹ jest import gazu gazoci¹gami z obszarów arktycznych Rosji (Yamal-

-Syberia P³n, Sztokman). Jednak ten efekt mo¿e byæ z³agodzony, poniewa¿ w transport

gazu z Rosji w³¹czane s¹ istniej¹ce ju¿, zamortyzowane po³¹czenia gazoci¹gowe,

bardzo zachêcaj¹c¹ alternatyw¹ jest import gazu ze Œrodkowego Wschodu i krajów

Morza Kaspijskiego via Turcja. Jest to tañszy wariant ni¿ sprowadzanie gazu z Rosji.

Niekorzystna jest jednak niepewna sytuacja polityczna tego regionu.

413

koszty LNG przewy¿szaj¹, w ka¿dym przypadku z wyj¹tkiem przesy³u gazu z Rosji,

koszty transportu gazoci¹gami,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: