Szpital_Maltanski_Mariusz_Poślad.pdf

dr Mariusz Poślad

Działalność Szpitala Maltańskiego podczas Powstania Warszawskiego 1

I. Powstanie Szpitala Maltańskiego w Warszawie

Działalność szpitalnicza wpisana jest w całą tradycję Zakonu Maltańskiego, dlatego też po

odzyskaniu przez Polskę niepodległości powstały Związek Polskich Kawalerów Maltańskich

w swoim statucie określił jako swój cel m.in. „ opiekę nad chorymi i rannymi, tak w czasach

pokojowych jak przede wszystkim w czasach wojennych ”. 2

W 1928 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych zobowiązało

swoje struktury do opracowania wspólnie z ZPKM zadań

Związku na wypadek wojny. 3

Budynek w którym mieścił się

Szpital Maltański w latach 1939-

1944. Fot. Tomasz Mizera.

Na kilka miesięcy przed rozpoczęciem II wojny światowej

ZPKM przystąpił do opracowywania statutu Korpusu

Sanitarnego, który miał powołać i prowadzić szpitale

wojenne w każdym okręgu wojskowym. Korpus miał

stanowić autonomiczną jednostkę Czerwonego Krzyża,

dzięki czemu podlegał ochronie zgodnie

z międzynarodowymi konwencjami dotyczącymi szpitali

wojennych: haskiej 4 i genewskiej 5 .

Przygotowanie do powołanie szpitali zostały przerwane wybuchem wojny. We wrześniu 1939

roku pospieszenie rozpoczęto organizację szpitala w Warszawie. Po poszukiwaniu

odpowiedniego lokalu wybrano budynek Resursy Kupieckiej mieszczący się przy ulicy

Senatorskiej. 6 Komendantem szpitala został wybrany Kawaler Maltański Stanisław

Lipkowski-M il ewski.

1 Skrót referatu wygłoszonego na spotkaniu Maltańskiej Służby Medycznej - Pomocy Maltańskiej w Warszawie.

2 Paragraf 3 Statutu Związku Polskich Kawalerów Maltańskich uchwalonego na konwencie w Poznaniu 28 maja

1927 roku. Źródło: Tadeusz Wojciech Lange „Zakon Maltański w Drugiej Rzeczypospolitej 1919-1939”,

Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2000, str. 211.

3 Jerzy Baranowicz, Marcin Libicki, Andrzej Rottermund, Maria Starnawska „Zakon Maltański w Polsce”,

Wydawnictwo DiG, Warszawa 2000, str. 178.

4 Konwencja dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej (IV Konwencja Haska) została podpisana 18

października 1907 roku.

5 Konwencja Genewska w sprawie polepszenia losu rannych wojsk z 22 VIII 1864 miała na celu

humanitaryzację działań wojennych na lądzie przez zorganizowanie opieki nad rannymi, wprowadziła

oznaczanie urządzeń i personelu sanitarnego znakiem czerwonego krzyża na białym polu. Była następnie

rozszerzana o nowe postanowienia w latach 1906, 1929 i 1949.

6 Pałac został zbudowany w 1714 r. dla Marszałka Wielkiego Koronnego Józefa W. Mniszcha. Budynek został

odbudowany w 1960 roku dzięki belgijskiej pomocy finansowej. Obecnie mieści się tam ambasada Królestwa

Belgii.

II. Szpital w czasie obrony Warszawy w 1939 roku oraz podczas okupacji niemieckiej

Dzięki ofiarności mieszkańców Warszawy już pierwszego dnia funkcjonowania Szpitala –

7 września - udało się pozyskać niezbędny sprzęt. Tego też dnia Szpital przyjął pierwszych

rannych. Bombardowania, a następnie obrona Warszawy spowodowały szybki wzrost liczby

pacjentów Szpitala, tak że ranni umieszczani byli także w sąsiednich budynkach, w tym

leżącym naprzeciw Błękitnym Pałacu należącym do Ordynacji Zamoyskich.

Po kapitulacji Szpital Maltański został zaliczony do szpitali wojskowych i zgodnie

z konwencją genewską strona zwycięska zobowiązana została do jego utrzymana przez okres

półroczny.

Podczas okupacji personel Szpitala współpracował z Polskim Państwem Podziemnym.

W Szpitalu Maltańskim przyjmowano rannych uczestników wielu akcji Armii Krajowej,

w tym słynnych akcji pod Arsenałem (26 marca 1943) i zamachu na Kutscherę (1 lutego

1944). 7

III. Działalność Szpitala Maltańskiego podczas Powstania Warszawskiego

Dnia 1 sierpnia 1944 roku w godzinach porannych dowództwo szpitala zostało powiadomione

o godzinie „W”. 8 Jeszcze przed godziną 17.00 na pobliskim Placu Bankowym został

ostrzelany niemie ck i samochód wojskowy. Ranni Niemcy zostali przyniesieni do Szpitala

Maltańskiego. Niedługo po tym przyniesiono pierwszych rannych Powstańców.

W następnych dniach przynoszono rannych obu walczących stron. Sytuacja stała się

kłopotliwa dla polskich lekarzy, gdyż w świetle obowiązujących przepisów okupacyjnych nie

wolno im było leczyć i operować niemieckich żołnierzy. Dopiero wizyta niemieckiego

lekarza oraz jego pisemne pozwolenie na dokonywanie niezbędnych zabiegów pozwoliły na

sprawowanie pełnej opieki medycznej również nad Niemcami.

Prawdopodobnie właśnie obecność rannych niemieckich uchroniła Szpital przed

zniszczeniem, a rannych Powstańców przed wymordowaniem, jak to miało miejsce w innych

szpitalach działających w obrębie walk powstańczych (np.

szpital na Woli, szpital na ulicy Długiej).

Dnia 14 sierpnia okoliczne budynki zostały zdobyte przez

wojska niemieckie, a Szpital został zmuszony do

ewakuacji. Poprzez Plac Bankowy, Plac Żelaznej Bramy i

Ogród Saski personel Szpitala wraz z rannymi przekroczył

barykadę na ulicy Marszałkowskiej i w otoczeniu biało-

czerwonych flag przeszedł na Śródmieście zajmowane

jeszcze przez Powstańców.

Tablica pamiątkowa Szpitala

Maltańskiego. Fot. Tomasz Mizera.

Początkowo Szpital Maltański został ulokowany na ulicy

Zgoda, ale po upadku Starówki ta cześć miasta stała się

miejscem szczególnych walk i bombardowań. W nocy z 6 na 7 września ranni zostali

przeniesieni do budynku na ulicy Śniadeckich. Tam Szpital Maltański pozostał, aż do

7 Vide: Jerzy Baranowicz, Marcin Libicki, Andrzej Rottermund, Maria Starnawska „Zakon Maltański w Polsce”,

op.cit, str. 181.

8 Powstańcze losy Szpitala Maltańskiego opisane są na podstawie książki Marii Maciejewskiej-Rucińskiej

„Wojskowy Szpital Maltański. Szpital AK”, bez miejsca i daty wydania.

kapitulacji Powstania Warszawskiego. 15 października wraz ze sprzętem i łóżkami na 120

osób szpital został przeniesiony do Piastowa, a w 1945 roku do Częstochowy, gdzie cztery

lata później zakończył swoją działalność.

Przez 5 lat działalności Szpitala Maltańskiego w Warszawie leczonych było około 15 tysięcy

rannych i chorych, w tym ponad 500 żołnierzy organizacji podziemnych rannych w akcjach

zbrojnych. W sumie pracowało w szpitalu blisko 500 osób personelu ochotniczego.

Szczególnie ważna była praca Szpitala Maltańskiego podczas Powstania, do którego

warszawska służba zdrowia nie była należycie przygotowana. Wynikało to z panującej do 21

lipca 1944 roku koncepcji wyłączenia miasta z akcji „Burza” i ewakuacji wielu lekarzy,

pielęgniarek i sanitariuszek, a także materiałów i sprzętu medycznego do innych okręgów

Armii Krajowej. 9 W tych okolicznościach funkcjonowanie Szpitala Maltańskiego i wytrwanie

przez cały okre s P owstania Warszawskiego stanowiło wspaniałe świadectwo o działalności

szpitalnicznej Zakonu Maltańskiego.

6 sierpnia 2002 roku (pierwsza wersja), 12 grudnia 2003 roku (aktualizacja)

9 Vide: Zdzisław Jezierski, Czesław Jeśman, Jan Abramowicz, Józef Bukowski, Piotr Kielek „Organizacja

pomocy medycznej w powstaniu warszawskim”, Wojskowa Akademia Medyczna, www.wam.lodz.pl .

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: