historia straży pożarnej.pdf

Jak strażaczki pożary gasiły

Marianna

Kucharska

na zdjęciu

z okresu

przed 1939 r.

I nie były to

pożary serc, ale

prawdziwe. Choć

kto wie, czy uroda

druhen w

strażackich

mundurach nie

wywoływała żaru

uczuć u płci

męskiej.

W numerze 18

TIT, pisząc o

przygotowaniach

do jubileuszu 20-

lecia Państwowej

Straży Pożarnej,

która jest

spadkobierczynią

pożarników

ochotników

działających w

Tomaszowie od

1877 roku,

zamieściliśmy

historyczne

zdjęcie wykonane

w okresie

międzywojennym,

przedstawiające

żeńską drużynę

OSP. Niewiele

wtedy było

wiadomo o tej

formacji. Więcej

światła na

działalność druhen

ochotniczek

przekazał nam syn

jednej z pań z tej

fotografii, Andrzej Wiśniewski, syn Marianny Kucharskiej (z męża Wiśniewskiej). Mama p.

Andrzeja była komendantką żeńskiej drużyny Tomaszowskiej Ochotniczej Straży Pożarnej (TOSP).

Drużyna powstała w 1937 roku. Był to rok jubileuszu 60-lecia zorganizowanego pożarnictwa w

Tomaszowie. Z tej okazji wydano broszurę przedstawiającą TOSP, jej historię i stan w roku 1937.

W tym właśnie roku ?4 kwietnia odbyło się zebranie organizacyjne oddziału żeńskiego przy TOSP.

Oddział się szybko zorganizował i poza szkoleniem samarytańskim, przechodzi szkolenie

strażackie, ćwiczy się z zapałem i werwą osiągając dobre wyniki? - czytamy w jubileuszowym

wydawnictwie. Oddział liczył około 40 członkiń, strażaczki miały mundury, których góra była

ciemnoniebieska, identyczna jak męska, a dół stanowiła czarna, plisowana spódnica. Na głowach

nosiły granatowe berety ze strażackim orzełkiem. Jak powiedział p. Andrzej, relacjonując

wspomnienia zasłyszane od mamy (zmarła w 1993 roku), druhny z TOSP przygotowywane były do

służby sanitarnej, samarytańskiej, jak się wtedy mówiło. W czasie alarmów wyjeżdżały ze

strażakami do pożarów i niosły pomoc poszkodowanym. Oddział współpracował ściśle z PCK.

Już w pierwszym roku istnienia strażaczki z czerwonym krzyżem na rękawach mundurów brały

udział w sierpniowym marszu Szlakiem I Kompanii Kadrowej Legionów Piłsudskiego z

krakowskich Oleandrów do Kielc, w którym pełniły rolę zaplecza sanitarnego.

Druhny intensywnie podnosiły swoje umiejętności ratownicze ale i pożarnicze, również ze względu

na zagrożenie wojną, z którą się wtedy poważnie liczono. Przydało się to po 1 września 1939 roku

gdy na miasto spadły pierwsze niemieckie bomby i to w bezpośrednim sąsiedztwie remizy TOSP

przy ul. POW. Pomagały też wspólnie z drużynami PCK i harcerzami przy przyjmowaniu i

odprawach pociągów z wojskiem i uchodźcami na dworcu PKP, a po przejściu frontu jeńcom

wojennym trzymanym w kościele św. Antoniego oraz uchodźcom przechodzącym przez miasto.

Wspomina o tym Włodzimierz Rudź w wydawnictwie z 1977 roku wymieniając nazwisko M.

Kucharskiej-Wiśniewskiej.

Już w pierwszych dniach okupacji były szykanowane przez Niemców, wiele z nich znalazło się na

listach ?elementu niebezpiecznego? przygotowanych przez miejscowych, licznych w Tomaszowie,

obywateli niemieckiego pochodzenia (folksdojczów). Pani Marianna musiała uciekać z miasta. Była

poszukiwana nie tylko ze względu na przynależność do TOSP. Zawodowo związana była z

wojskiem, pracując w kasie chorych, gdzie zajmowała się sprawami ubezpieczeń zdrowotnych

rodzin wojskowych, stacjonującego w Tomaszowie 2. dywizjonu IV pułku artylerii ciężkiej. Wojnę

przeżyła w Radoszycach a do Tomaszowa wróciła już jako Wiśniewska, gdyż tam poznała męża.

Włodzimierz Wiśniewski był leśnikiem i jak większość leśników współpracował z AK-owskim

podziemiem. Wciągnął w to żonę. Z tego powodu po wojnie do 1956 roku mieli kłopoty z urzędem

bezpieczeństwa. Pani Marianna po odrodzeniu się OSP (1 stycznia 1946 r.) angażowała się w

działalność organizacji. Później po 1950 roku była przerwa, jednostki OSP ostały się tylko na

wsiach, a na bazie tomaszowskiej powstała Zawodowa Straż Pożarna. Dopiero po 1956 r. nastąpiło

odrodzenie się miejskiej OSP i wtedy Marianna Wiśniewska ponownie brała czynny udział w jej

pracach, pełniąc w 1989 r. funkcję skarbniczki, o czym świadczą zapisy w kronikach oraz zdjęcia

przechowywane przez syna. Wróciły też do straży dziewczęta, szczególnie za sprawą szczepu

harcerskich drużyn pożarniczych, ale to już temat na inne opowiadanie. Jan Pampuch

Jubileusz PSP

Państwowa Straż Pożarna w obecnych strukturach istnieje od 1 lipca 1992 roku.

Stało się tak po wejściu w życie uchwalonej rok wcześniej ustawy o PSP, określającej nowe cele,

zadania oraz jednostki organizacyjne realizujące te cele. Przestały wtedy istnieć zawodowe straże

pożarne. Powołano komendy rejonowe PSP, a z chwilą reformy administracyjnej kraju (powrotu do

dużych województw) i powstania powiatów w 1999 r. komendy powiatowe PSP. Tak było i w

Tomaszowie. Komenda Rejonowa obejmowała swoim zasięgiem operacyjnym miasta Tomaszów i

Koluszki oraz okoliczne gminy. Gdy powstał powiat tomaszowski, już tylko nasze miasto i gminy

powiatu w liczbie dziesięciu. Działające w gminach ochotnicze straże pożarne operacyjnie są

podległe PSP, a organizacyjnie Zarządowi Oddziału Powiatowego OSP RP w Tomaszowie

mającemu siedzibę w budynku Komendy Powiatowej PSP. W strukturze tomaszowskiej KP PSP

działa jedna Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza, mająca z nią wspólną siedzibę w wybudowanej w

2003 r. strażnicy przy ul. Warszaw-skiej. KP PSP podlega Komendzie Wojewódzkiej w Łodzi, a ta

z kolei Komendzie Głównej PSP w Warszawie.

Tak więc minie niebawem dwadzieścia lat działalności strażaków zawodowych w obecnej formule

organizacyjnej, pokrywającej się ze strukturami terytorialnymi kraju. Nim tak się stało, pożarnictwo

przechodziło wiele zmian i rewolucji.

Takie były początki

Za prekursora ochrony przeciwpożarowej w Polsce uważany jest Andrzej Frycz-Modrzewski, który

w swoim dziele ?O poprawie Rzeczypospolitej?, wydanym w 1551 r., sformułował zalecenia

mające poprawić bezpieczeństwo przeciwpożarowe. W następnych wiekach również przykładano

uwagę do tych spraw. W Warszawie utworzono Komisję Dobrego Porządku, która była jak gdyby

zaczątkiem ochotniczego strażactwa. W Gdańsku w 1803 r. ks. Krzysztof Mrongowiusz opracował

i wydał w formie broszury ?Książkę ogniową?, będącą instrukcją postępowania w wypadku pożaru.

Wcześniej, bo w roku 1771, gen. Jan Grabowski z gwardii króla Stanisława Augusta

Poniatowskiego opracował ?Projekt ostrożności od ognia w Brześciu?. Asumptem do tej instrukcji

był pożar Brześcia Litewskiego, w którym spłonęły domy mieszkalne i obiekty użyteczności

publicznej.

Wiek XIX był okresem burzliwego rozwoju różnego rodzaju form zabezpieczających od ognia,

walki z pożarami i ubezpieczeń od strat w wyniku pożaru. Polska rozbita wtedy na trzy części, w

których panowali władcy z Prus, Rosji i Austrii, nie mogła mieć wspólnej, jednolitej polityki w tym

względzie. Inicjatywy odgórne i oddolne rodziły się w każdej z tych trzech części. Nie szło to

łatwo, gdyż zaborcy nie byli skłonni tolerować zorganizowanych ruchów, a tylko takie formy

dawały gwarancje skuteczności profilaktyki i walki z pożarami. Dopiero w ostatnim

trzydziestoleciu XIX w. nastąpił żywiołowy rozwój organizacji mających na celu walkę z pożarami.

Czyli tego ruchu, z którego wyłoniła się dzisiejsza ochotnicza straż pożarna.

W 1882 r. odnotowano w Królestwie Polskim (zabór rosyjski) 46 takich organizacji, m.in. w

Częstochowie (1871), Łowiczu (1879), Piotrkowie Tryb. (1878), Łodzi (1886). Najwcześniej

powstała taka organizacja w Kaliszu (1864).

W Tomaszowie

Wykaz ten nie zawiera jednak Tomaszowskiego Towarzystwa Pożarowego, o którym dokumenty

źródłowe mówią, że powstało w 1876 r. Ten to rok figuruje na tablicy pamiątkowej ufundowanej w

stulecie OSP w 1976 r.

Wtedy powstało z inicjatywy ?najznamienitszych obywateli miasta? TTP, choć już wcześniej były

w mieście różne formy organizacyjne, których zadaniem była walka z pożarami. Ochotnicza straż

pożarna w Tomaszowie funkcjonowała do pierwszych lat drugiej wojny światowej, kiedy to

okupant niemiecki na bazie OSP w 1943 r. stworzył zawodową straż pożarną. Po wojnie

funkcjonowała na powrót OSP. W mieście, we wsi Kaczka(w mieście od 1949 r.) oraz w

Białobrzegach, Ludwikowie i Nagórzycach - obecnie dzielnicach Tomaszowa.

Zawodowe pożarnictwo

Zawodowe straże pożarne zaczęto organizować na przełomie lat 40. i 50. XX w. Powstała wtedy

Miejska Zawodowa Straż Pożarna (na bazie OSP), mająca siedzibę w strażnicy OSP przy ul. POW.

Powstała też Zakładowa Straż Pożarna w TZWS (później ?Wistom?), też zawodowa i też na bazie

OSP z Kaczki. Wtedy, w prawie każdym zakładzie pracy funkcjonował zawodowy strażak, mający

do pomocy przeszkolonych pracowników danej firmy. Miejskie zawodowe straże pożarne

operacyjnie podlegały komendzie wojewódzkiej SP, a organizacyjnie władzom miasta. W tej

formie straż przetrwała do czasu wspomnianej wyżej ustawy sejmowej z 1991 r., na mocy której

powstała PSP, a wraz z nią jednostki ratowniczo-gaśnicze.

Właśnie mija 20 lat tej formy pożarnic-twa. Na koniec dodam, jako ciekawostkę, ze w strukturach

OSP już przed drugą wojną światową funkcjonowały żeńskie drużyny strażackie. Druhny nie gasiły

jednak pożarów, a były zapleczem sanitarno-ratowniczym strażaków, niosąc pomoc medyczną

poszkodowanym w różnych zdarzeniach. Do tego tematu jeszcze wrócimy. Opublikowane zdjęcia

pochodzą ze zbiorów Jerzego Pawlika.

Korzystając z okazji zbliżającego się święta strażaków, redakcja TIT życzy ratownikom z PSP i

OSP spokojnej służby i wielu kolejnych sukcesów.

Początek XX wieku. Fotografię wykonał Stefan Malczewski

dla Tomaszowskiego Towarzystwa Pożarowego.

Żeńska drużyna OSP, okres międzywojenny. Jan Pampuch

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: