Historia pogranicza - skrypt.pdf

(1493 KB) Pobierz
HISTORIA
POGRANICZA
WYBRANE ZAGADNIENIA
Zagadnienia do egzaminu
1. Podstawowe terminy i pojęcia
2. Pogranicza w Europie
a) Szlezwik-Holsztyn
b) Alzacja-Lotaryngia
c) Sudety
d) Kraik Hulczyński
e) Górna Adyga
f) Kraj Basków
g) Kosowo
h) Dobrudża
i) Bukowina
j) Siedmiogród
k) Banat
l) Besarabia
m) Karelia
n) Łużyce
o) Śląsk Cieszyński
p) Zaolzie
3. Grupy etniczne w Polsce
a) Ślązacy
b) Łemkowie
c) Mazurzy
d) Kaszubi
e) Warmiacy
f) Górale
4. Mniejszości narodowe w Polsce
a) Niemcy
b) Ukraińcy
c) Białorusini
d) Litwini
5. Pogranicza polsko:
a) –niemieckie
b) –czechosłowackie
c) –ukraińskie
d) –białoruskie
e) –litewskie
6. Euroregiony
a) Polska
1. Podstawowe pojęcia
Pogranicze terytorialne – jest to obszar, bądź terytorium, na którym ma miejsce określony
typ współżycia dwóch, lub więcej grup kulturowych, najczęściej narodowych, etnicznych,
językowych, wyznaniowych. Jest ono zlokalizowane w pobliżu granicy jako peryferia,
oddalone w znacznym stopniu od centrów graniczących kultur (krajów, regionów),
podejmujących decyzje w sprawach politycznych, ekonomicznych, czy kulturowych.
Pogranicze stykowe – terytorium o niewielkim obszarze; między sąsiadującymi grupami.
Charakteryzuje je z jednej strony odrębność obszarów - z drugiej, wzajemne wpływy w
wyniku okazjonalnych (niekiedy wręcz wymuszonych) kontaktów zróżnicowanych etnicznie i
kulturowo podmiotów, a także występowanie barier, oraz utrzymywanie różnic między
grupami i kulturami. Istniejące tu bariery i różnice jakościowe, uniemożliwiają lub, co
najmniej ograniczają okazje do wymiany społeczno – kulturowej.
Pogranicze przejściowe – terytorium o znacznym obszarze, obejmujące całą strefę
przejściową ukształtowaną w wyniku historycznego kontaktu kultur, którego charakter
wzmacniają pełne, rozległe, szerokie, otwarte kontakty (mające cechy przenikania, nakładania
się, wzmacniania, lub wygaszania) między sąsiadującymi podmiotami. Stanowi ono rodzaj
pomostu pomiędzy wzajemnymi wartościami kultury, na którym dochodzi do ich spotkania,
przenikania się, ścierania i współistnienia.
Pogranicze kresowe – obszar stykowy między państwami, położony wszelako w granicach
jednego z nich, gdzie przynależność państwowa stanowi produkt częstokroć złożonego,
długotrwałego procesu ekspansji wykraczającej poza początkowy obszar terytorium
etnicznego danej grupy - procesu tworzenia terytorium narodowego.
Vaterland – łacińskie patria – pater , wywodzi się od słowa ojciec . Vaterland to zatem kraj
ojców, ojczyzna. Słownik języka niemieckiego definiuje Vaterland jako kraj, z którego się
pochodzi; obszar zamieszkany przez naród, do którego się przynależy i czuje się
przynależnym.
Heimat – pojęcie określające po części wyimaginowaną, po części realnie istniejącą krainę
lub miejsce, budzące poczucie więzi oraz będące konstytutywne dla tożsamości z racji
rzeczywistego pochodzenia lub pierwotnego poczucia bliskości, w praktyce językowej
Heimat odnosi się zasadniczo do miejsca (rozumianego także jako kraina), w które człowiek
wrasta od urodzenia i w którym podlega wczesnej socjalizacji, kształtującej następnie jego
tożsamość, charakter, mentalność, postawy czy wreszcie światopogląd.
Mniejszość narodowa – oddzielna, wspólnotowa grupa różniąca się od pozostałych
mieszkańców kraju pochodzeniem czemu może towarzyszyć odrębność językowa, kulturalna,
religijna. Mniejszość narodowa może zamieszkiwać określony teren lub być rozproszona po
całym państwie, mieć wykształcone poczucie odrębności, posiadać autonomię lub spotykać
się z dyskryminacją i prześladowaniem.
Autochton – tubylec , określenie rdzennego mieszkańca jakiegoś terenu, który (w odróżnieniu
od ludności napływowej) mieszka na tym terenie od urodzenia, a jego rodzice także byli jego
rdzennymi mieszkańcami.
Allochton – osoba niebędąca rdzennym mieszkańcem danego obszaru; napływowy, osadnik,
kolonista.
Asymilacja narodowa – rodzaj asymilacji kulturowej, proces psychiczny, w rezultacie
którego dana jednostka lub grupa jednostek staje się członkiem obcej sobie przedtem
wspólnoty narodowej.
Asymilacja kulturowa – proces określający całokształt zmian społecznych i psychicznych,
jakim ulegają jednostki, odłączając się od swojej grupy i przystosowując się do życia w innej
grupie o odmiennej kulturze. Najczęściej o asymilacji mówi się w przypadku przystosowania
się imigrantów do norm życia społecznego kraju, w którym się osiedlili bądź przedstawicieli
mniejszości narodowych do norm zbiorowości (narodu) dominujących w danym kraju lub
krainie. Zjawisko to może mieć naturalny, niewymuszony charakter; niekiedy państwa
prowadzą aktywną politykę asymilacyjną, która ma prowadzić do wykorzenienia innych
wartości kulturowych i narzucenia norm narodu panującego.
Autonomia terytorialna – przyznanie części terytorium państwa (np. regionowi) odrębnych
cech ustrojowych, prawa do powoływania organów lokalnych wyposażonych w samodzielną
władzę ustawodawczą, wykonawczą — włącznie z kompetencją do wydawania rozporządzeń
i in. aktów normatywnych o charakterze wykonawczym, a także w niezależną lokalną władzę
sądowniczą rozstrzygającą sprawy miejscowe
2. Pogranicza w Europie
Szlezwik-Holsztyn
Szlezwik-Holsztyn leży w południowej części Półwyspu Jutlandzkiego pomiędzy Morzem
Północnym na zachodzie i Morzem Bałtyckim. Graniczy od północy z Danią, a od południa z
(Kiel) .
W średniowieczu Szlezwik pozostawał lennem Danii, natomiast Holsztyn, dawne terytorium
plemienne północnego odłamu Sasów (m.in. Holsatów, stąd nazwa), znajdował się w strefie
wpływów cesarstwa niemieckiego. W XIII -XIV wieku wskutek osłabienia politycznego Danii
księstwo Szlezwiku usamodzielniło się i nawiązało bliższe stosunki z Holsztynem. W 1386
roku oba kraje zostały zjednoczone pod rządami hrabiów Holsztynu z dynastii
Schauenburgów. W 1460 roku Szlezwik-Holsztyn po wygaśnięciu miejscowej linii książęcej
przeszedł we władanie dynastii Oldenburgów i został połączony unią personalną z Danią.
W późniejszych latach podzielony pomiędzy różne gałęzie rodziny panującej. W 1773 roku
włączony ściślej do Danii. Po wejściu Holsztynu do Związku Niemieckiego (1815) zaostrzyły
się antagonizmy duńsko-niemieckie. W latach 1848 –1850 i 1864 Austria i Prusy wystąpiły
przeciwko Danii dążącej do wcielenia Szlezwiku i zajęły całe terytorium Szlezwika-
Holsztynu. W 1866 roku wybuchła wojna austriacko-pruska, po której Szlezwik-Holsztyn
wcielono do Prus. Kończący I wojnę światową traktat wersalski (1919) przewidywał
referendum w sprawie podziału regionu między Danię i Niemcy. W 1920 roku
przeprowadzono plebiscyt, w strefie północnej zdecydowana większość ludności
opowiedziała się za przyłączeniem do Danii, w strefie południowej – za pozostaniem przy
Niemczech. W 1946 roku utworzono kraj związkowy Szlezwik-Holsztyn.
W Szlezwiku-Holsztynie żyje 2,83 mln mieszkańców.
zaszłości historycznych (I wojna o Szlezwik, wojna duńska 1864 roku) i włączenia
Szlezwika-Holsztynu do Niemiec żyje tu dziś mniejszość duńska (ok.50 tys.), mniejszość
fryzyjska liczy około 40 tys.
Alzacja-Lotaryngia
Region Alzacji ma wydłużony z północy na południe kształt. Graniczy od północy i wschodu
z Niemcami, od południa ze Szwajcarią i regionem Franche-Comté, a od zachodu z
Najważniejsze daty:
1648: traktat westfalski przekazał Alzację Królestwu Francji
1790: Alzacja została podzielona na dwa departamenty Bas-Rhin i Haut-Rhin,
1871: traktat frankfurcki – Alzację (bez okolic Belfort) wraz z Lotaryngią przyłączono do
Rzeszy Niemieckiej
22 listopada 1918: oddziały francuskie wkroczyły do Strasburga
1919: traktat wersalski zapewnił Francji zwrot Alzacji
1940 -1944: III Rzesza niemiecka ponownie zajęła Alzację
23 listopada 1944: generał Leclerc zajął Strasburg, Alzacja znowu francuska
Znacząca część ludności alzackiej posługuje się płynnie miejscowym językiem alzackim,
długi czas był on językiem rodzimym dla większości Alzatczyków. W okresach 1871 -1919
oraz 1940 -44, gdy tereny te podlegały władzy Niemiec, językiem urzędowym był niemiecki.
Mimo to w niektórych górskich dolinach Wogezów, nawet w tych okresach, istniały osady, w
których ludność posługiwała się wyłącznie językiem francuskim. Językami urzędowymi są:
Lotaryngia leży w północno-wschodniej Francji. Graniczy z Belgią, Luksemburgiem i
Historia: w czasach starożytnych w granicach imperium rzymskiego jako część prowincji
Belgica. Po upadku Rzymu zajęta przez Franków (ok. 460), weszła w skład państwa
Karolingów. Po podziale państwa przez Ludwika Pobożnego i układzie w Verdun (843)
obejmowała północne tereny państwa Lotara I p ołożone pomiędzy państwem
zachodniofrankijskim (obecna Francja) oraz państwem wschodniofrankijskim (obecne
Niemcy).
W 855 Lotar I podzielił Lotaryngię pomiędzy trzech synów, co umożliwiło władcom
sąsiednich państw, Karolowi Łysemu i Ludwikowi Niemieckiemu, dokonanie zaboru
dzielnicy Lotara II i podzielenia jej na część wschodnią i zachodnią (870). Podział Lotaryngii
stał się przyczyną wielu wojen toczonych w ciągu kolejnych stuleci między Francją a
Niemcami.
Bezpośrednio po śmierci Ludwika Niemieckiego terenami Lotaryngii usiłował zawładnąć
Karol Łysy. Pobity, utracił swoją część Lotaryngii na rzecz następcy Ludwika Niemieckiego.
W następnych latach Lotaryngia zyskała pewną niezależność, całkowite wyjście spod
wpływów znacznie potężniejszych sąsiadów okazało się jednak niemożliwe.
W 925 jako księstwo lenne wcielona do Niemiec, w 959 podzielona na dwa odrębne księstwa:
Lotaryngię Dolną i Lotaryngię Górną. W 1048 cesarz nadał Lotaryngię Górną Gerardowi
Alzackiemu, założycielowi dynastii lotaryńskiej. Przejściowo opanowana przez księcia
Burgundii, Karola Zuchwałego, który zginął w bitwie pod Nancy (1477). Po jego śmierci
księstwo burgundzkie uległo podziałowi między Francję i Niemcy. Lotaryngia przez
małżeństwo arcyksięcia Maksymiliana z córką Karola Zuchwałego, księżniczką Marią, stała
się lennem Habsburgów.
W 1733 Lotaryngię zajęli Francuzi. Zgodnie z postanowieniami pokoju w Wiedniu (1735)
Ludwik XV otrzymał zrzeczenie się praw do tronu lotaryńskiego od Franciszka III, męża
cesarzowej Marii Teresy, w zamian za Toskanię.
W 1766 Lotaryngię włączono do Francji. Po wojnie francusko-pruskiej 1870 wschodnia część

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin