NIEZGODNOŚCI RECEPTUROWE:
-fizyczne
-chemiczne
-niezgodności fizjofarmakodynamiczne (farmakologiczne)
Powstałe w leku recepturowym niezgodności mogą być:
-dostrzegalne organoleptycznie (rozwarstwienie roztworu, osad)
-niedostrzegalne (reakcje hydrolizy, adsorpcja alkaloidów)
-ukryte (występ dopiero po pewnym czasie, wytrącanie się alkaloidów, niektóre reakcje podwójnej wymiany)
Niezgodności pozorne – dotyczą r-rów zawierających efedrynę lud kodeinę. Zasady tych alkaloidów są dość dobrze rozp w wodzie i w zwykle stosow dawkach nie wytrącają się nawet przey silnie zasadowym odczynie (kodeina rozp się w wodzie w stos 1:100; a efedryna 1:23)
ZASADY POPRAWIANIA:
Niezgodności recep są najczęściej wynikiem błędnego zapisania leku przez lakarza, a zatem braku znajomości chemii przez lekarza. Mogą też wynikać z błedu farmaceuty, który nie wie w jakiej kolejności mieszać składniki, jakie subst pomocnicze dodać, nie zna techniki przyrządzania leku. W przypadku stwierdzenia przez farmaceutę niezgodności mającej wpływ na wartość terapeutyczną leku, należy odesłać pacjenta do lekarza, aby mógł dokonać niezbędnych popraw. Dzieje się tak, gdy:
– rozpuszczal wytrąconego składnika można poprawić poprzez wprowadzenie rozpuszczalnika w ilości większej niż 5 %
– recepta jest wykonalna po wprowadzeniu zasadniczych zmian, np. skreśleniu niezgodnych składników z recepty i wydaniu ich oddzielnie
– składniki po zmieszaniu szybko ulegają rozkładowi albo sam wygląd dyskwalifikuje lek
Obowiązujące przepisy pozwalają aptekarzowi (Rozp MZ z 18.10.2002r.):
-zmienić skład rozpuszczalników do 5% bez zmiany ogólnej masy leku
-po wytrącaniu się osadu, jeśli nie zawiera składników silnie działających, można wydać lek z sygnaturką „zmieszać przed użyciem”
-dodać obojętne farmakologicznie środki pomocnicze w celu zawieszenia osadu lub zemulgowania r-ru np. lanolinę, skrobię, laktozę, gumę arabską
- zamienić formę nierozp na rozp np. fenobarbital i fenobarbital sodu z uwzględnieniem mas cząst i dawek max
-wymienić składnik niezgodny na zgodny o zbliżonym dział – CaBr2 ( osad z siarczanami, fosforanami) na NaBr w ilości stechiomet równoważącej brom
- zamienić niezgodny środek pomocniczy np. gumę arabską na metylocelulozę
- rozdzielić niezgodne składniki – niezgodny wydać oddzielnie
- wprowadzić niewielką korektę pH – zalkalizować lub zakwasić
NIEZGODNOŚCI FIZYCZNE
charakteryzują się: zmianą konsystencji, rozpuszczalności, zanikiem lub obniżeniem aktywności farmakologicznej składników na skutek adsorpcji. Nie dochodzi do reakcji chemicznych między składnikami leku.
1. 1.niezgod fiz w stałych postaciach leku
1. a. mieszaniny eutektyczne
b. mieszaniny semitektyczne
c. mieszaniny higroskopijne
d. mieszaniny twardniejące
e. adsorpcja
2.niezgod fiz w płynnych postaciach leku
a. rozdział faz – ciecze niemieszające się
b. przekroczona rozpuszcalność
c. wysolenie
NIEZGODNOŚCI CHEMICZNE
Pojawiają się gdy, między składnikami zachodzą reakcje chemiczne: wytrącania słabych zasad i kwasów, utleniania, redukcji, podwójnej wymiany, hydrolizy itd., które powodują powstanie nowych związków w postaci osadu, zmiany zabarwienia czy konsystencji lub są niedostrzegalne np. inaktywacja pepsyny. Szybkość pojawiania się interakcji jest najczęstsza w r-rach, mniejsza w mieszaninach ciał stałych.
TYPY NIEZGODNOŚCI CHEMICZNYCH:
wytrącanie słabych kwasów
wytrącanie słabych zasad
reakcje podwójnej wymiany
tworzenie kompleksów
reakcje utleniania i redukcji
reakcje hydrolizy
inaktywacja pepsyny
Środowisko alkalizują następujące związki : amoniak, węglan sodu i potasu, wodorowęglan sodu, luminal sodu, benzoesan sodu, aminofenazon, sulfatiazol, woda wapienna, urotropina, etylenodwuamina
Środowisko zakwaszają związki : kwas octowy, kwas borowy, kwas cytrynowy, kwas solny, kwas askorbowy, siarczan glinu i atropiny, chlorowodorki: efedryny, papaweryny, morfiny i pilokarpiny, rezorcyna, wyciągi roślinne (odwary, napary)
SOLE SŁABYCH KWASÓW I MOCNYCH ZASAD SĄ ROZPUSZCZALNE W ŚRODOWISKU ALKAICZNYM, NATOMIAST W ŚRODOWISKU KWAŚNYM Z POWYŻSZYCH SOLI WYTRĄCĄ SIĘ SŁABE KWASY!!
SOLE SŁABYCH ZASAD I MOCNYCH KWASÓW ROZPUSZCZAJĄ SIĘ W ŚRODOWISKU KWAŚNYM , A W ŚRODOWISKU ZASADOWYM MOGĄ WYTRĄCAĆ SIĘ ZE SWOICH SOLI JAKO SŁABE ZASADY!!
I) WYTRĄCANIE SŁABYCH KWASÓW
Teobromina, teofilina, kofeina, luminal są to słabe kwasy, które będą wytrącały się ze swoich soli w środowisku kwaśnym na skutek cofnięcia dysocjacji: wytr. luminalu z jego soli sodowej, teobrominy z diuretyny
*diuretyna- Theobrominum natrium cum natrio salicylico- obecnie nie jest już dostęna w hurtowniach, prawdopodob ze względu na obecność salicylanu sodu (stosowany wewn powodował uszkodzenia słuchu, nerek, zasadowicy płuc, niedokrwistości czy podrażnienia układu pokarmowego)- materiał szkoleniowy
FENOBARBITAL SODU:
-zawsze niezgodny z : kwasem solnym, chlorowodorkiem papaweryny i morfiny
-w zależności od stężenia wykazuje niezgodność z : bromkiem i chlorkiem amonowym oraz fosforanem kodeiny
Przyjmuje się, że niezgodność nie wystąpi przy łączeniu w jednej miksturze fenobarbitalu sodu z siarczanem atropiny, chlorowodorkiem efedryny, odwarami i nalewkami, mimo że substancje te obniżają pH r-rów
Stęż fenobarbitalu sodu w r-rze
Stęż fosforanu kodeiny
niezgodne
zgodne
1,0%
zawsze
-
0,5%
0,3% i wyższe
poniżej 0,3%
0,3%
0,5% i wyższe
Poniżej 0,5%
0,2%
0,1%
Stęż bromku lub chlorku amonu w r-rze
2% i wyższe
poniżej 2%
5% i wyższe
poniżej 5%
Rp.
Diuretini 5,0
Salis Erlenmayeri 10,0
Aquae ad 100,0
M.f.mixt
D.S. 3 x dzien łyżka deserowa
bromek amonowy daje odczyn kwaśny, poprawa Rp. polega na zatąpieniu bromku amonu obojętnym bromkiem sodu, najpierw spradzić dawki dobowe bromków!
Sól Erlenmaeyeri: 4cz KBr, 4cz NaBr, 2cz NH4Br = 10cz bromków na 110,0 g r-ru
100,0 – 10,0
30,0(3x10) - x x=3,0g dawka dobowa bromków wynikająca z przepisanej recepty
30,0 – 1,0 g bromków 10,0 - 2,0 g NH4Br 10,0 - 4,0 g KBr i NaBr
100,0 – x x=3,33 g 3,33 - x 3,33 - x
x=0,666 g NH4Br x=1,332 g KBr (i 1,332 g NaBr)
NaBr = 103 g
NH4Br = 98 g 98,0 g – 80,0 g Br- 103,0 g – 80,0 g Br-
0,666 g – x x – 0,54 g
x=0,54 g Br- x= 0,70 g NaBr
poprawiona recepta:
Kalii bromidi 1,332
Natrii bromidi 2,032 (1,332+0,70)
M.f.mixt.
S. 3 x łyżka deserowa
!!! analizując Rp., w których skład wchodzą sole bromków trzeba najpierw sprawdzić dawkę dobową bromków i jeśli zachodzi taka potrzeba to ją zmniejszyć ( monografie bromków w FPVI, CaBr2 w FPV).
Natrii benzoatis 5,0
Teobromina wytrąci się z diuretyny nawet przy odczynie pH=10,5; obie substancje wydać w postaci dwóch odzielnych r-rów: Diuretini 5,0/100,0 i Natrii benzoatis 5,0/100,0.
Salis Erlenmeyeri 16,0
Aephenalum solubilae 0,6
Codeini phosphatis 0,2
Aquae ad 200,0
D.S. 3 x dziennie łyżka deserowa
niezgodność pozorna – przy zachowaniu odpowiedniej kolejności mieszania i rozpuszczania subst w oddzielnych zlewkach, luminal nie powinien się wytrącić mimo obecności kwaśnego bromku amonu i fosforanu kodeiny.
16,0 g -200,0 g r-ru
x -30,0 g (3x10g – trzy łyżki deserowe)
x=2,4 g
konieczne jest zmniejszenie dawki bromków z 16,0 do 6,67 (2,668 NaBr, 2,668 KBr, 1,334 NH4Br)
istnieje możliwość wystąpienia reakcji podwójnej wymiany między bromkami a fosforanem kodeiny, jednak przy stęż fosforanu kodeiny 0,1% i stęż bromków 3,335%, nie dojdzie do wytrącenia bromowodoru kodeiny – substancje rozpuszczać w oddzielnych zlewkach
stęż luminalu stęż kodeiny stęż bromku amonu (przed) stęż bromku amonu (po)
0,6 g-200,0 g 0,2 g – 200,0 3,2 g – 200,0 g 1,334 g – 200,0 g
x – 100,0 g x – 100,0 g x- 100,0 g x-100,0 g
x=0,3(%) x=0,1 (%) x=1,6 (%) ...
topolow