Zaburzenia zachowania u dzieci i młodzieży.pdf

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=2362

Zaburzenia zachowania u dzieci i mþodzieŇy

Urszula Oszwa

Rok: 2003

Czasopismo: Remedium

Numer: 125-126

Dziecko zachowujĢce siħ w sposb nieakceptowany spoþecznie moŇe zostaę ocenione jako

chuligaıskie i Ņle wychowane, ale moŇe byę takŇe potraktowane jako osoba z powaŇnymi

zaburzeniami, ktre znajdujĢ swe miejsce w klasyfikacji chorb i zaburzeı psychicznych. Czy

istnieje rŇnica pomiħdzy jednym (chuligaıstwem) a drugim (zaburzeniami zachowania) i jak jĢ

rozpoznaę, aby nie krzywdzię, lecz pomc?

Zaburzenia zachowania (CD Î conduct disorder) stanowiĢ zþoŇony zespþ problemw

emocjonalnych oraz dotyczĢcych oglnego postħpowania dzieci i mþodzieŇy. Dziecko z CD ma

powaŇne trudnoĻci z opanowaniem i przestrzeganiem zasad moralnych oraz zachowaniem siħ w

sposb akceptowany spoþecznie. Nie uznaje autorytetu dorosþych, nie respektuje podstawowych

reguþ Ňycia spoþecznego, przejawia zachowanie agresywne, ktre zagraŇa zdrowiu fizycznemu

innych osb, czħsto niszczy przedmioty stanowiĢce jego wþasnoĻę, jak rwnieŇ naleŇĢce do

innych, okþamuje, kradnie, wychodzi z domu i nie dociera do szkoþy, zdarzajĢ mu siħ takŇe

ucieczki w nieznane na okres dþuŇszy niŇ kilka godzin. Przez innych oceniane jest raczej jako

chuligaıskie, zbuntowane niŇ jako chore czy zaburzone umysþowo, choę na pewno wymagajĢce

pomocy. Przypuszcza siħ, iŇ przyczynĢ takich zaburzeı jest kombinacja aberracji genetycznych

oraz czynnikw Ļrodowiskowych. Postħpowanie lecznicze powinno obejmowaę terapiħ

behawioralno-poznawczĢ oraz systemowĢ, a takŇe farmakoterapiħ.

Diagnoza

Zaburzenia zachowania sĢ rozpoznawane w przypadku, gdy charakterystyczny dla dziecka

wzorzec aspoþecznego postħpowania powtarza siħ wielokrotnie, wykazuje cechy staþoĻci i

dotyczy powaŇnego naruszania praw innych ludzi oraz þamania norm spoþeczno-etycznych.

Ponadto trzy lub wiħcej specyficznych zachowaı (z grup podanych niŇej) byþo obserwowanych w

ciĢgu ostatnich dwunastu miesiħcy, a przynajmniej jedno z aspoþecznych zachowaı wystĢpiþo w

ciĢgu minionych szeĻciu miesiħcy. Zaburzenia w zachowaniu dziecka wpþywajĢ niekorzystnie na

jego funkcjonowanie w wielu dziedzinach Ňycia, tj. w kontaktach interpersonalnych z osobami

znanymi i obcymi, osiĢgniħciach szkolnych i innych rodzajach aktywnoĻci.

Objawy

W amerykaıskiej klasyfikacji zaburzeı psychicznych DSM-IV zaburzenia zachowania sĢ

uporzĢdkowane w nastħpujĢce grupy symptomatyczne:

¤ zachowania agresywne, zagraŇajĢce zdrowiu i Ňyciu bĢdŅ przynoszĢce fizycznĢ szkodħ innym

ludziom i istotom Ňywym;

¤ nieagresywne zachowania powodujĢce utratħ lub zniszczenie cudzej wþasnoĻci;

¤ wþamania i kradzieŇe;

¤ powaŇne naruszenie prawa.

Rodzaje zaburzeı zachowania

Wedþug Amerykaıskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (1994), wĻrd zaburzeı zachowania

moŇna wyodrħbnię kilka zrŇnicowanych typw. W klasyfikacji DSM-IV wystħpujĢ zaburzenia

zachowania wyrŇnione ze wzglħdu na wiek ujawnienia siħ problemw oraz stopieı nasilenia

objaww.

Typ dzieciħcy Î ten typ zaburzeı zachowania zostaje zapoczĢtkowany w dzieciıstwie i obejmuje

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=2362

Typ dzieciħcy Î ten typ zaburzeı zachowania zostaje zapoczĢtkowany w dzieciıstwie i obejmuje

zaburzenia ujawnione przed 10 rokiem Ňycia dziecka. Dzieci z tym rodzajem zaburzeı

zachowania to gþwnie chþopcy. Czħsto ujawniajĢ oni agresjħ fizycznĢ, wchodzĢ w konflikty z

rwieĻnikami, koıczĢce siħ bjkami. SĢ aroganccy, nieposþuszni, ignorujĢ zalecenia dorosþych,

kþcĢ siħ z nauczycielem i rodzicami, obraŇajĢ ich. UŇywajĢ wulgarnego sþownictwa. Czħsto tracĢ

panowanie nad sobĢ, nawet z powodu bodŅca o niewielkiej sile. Celowo wykonujĢ czynnoĻci,

ktre denerwujĢ i rozdraŇniajĢ innych. Dzieci te ujawniajĢ peþny zespþ objaww zaburzonego

zachowania przed wkroczeniem w okres dojrzewania. Jest wysoce prawdopodobne, iŇ

zachowania te nasilĢ siħ w dalszych okresach rozwoju, mogĢ staę siħ podstawĢ osobowoĻci

antyspoþecznej.

Typ adolescencyjny Î ten typ zaburzeı zachowania zostaje zapoczĢtkowany w okresie

dojrzewania. Jest to zespþ zachowaı, ktre ujawniajĢ siħ dopiero po 10 roku Ňycia dziecka.

Osoby te przejawiajĢ znacznie rzadziej agresywne zachowania, niŇ to ma miejsce w dzieciħcym

typie zaburzeı. Zwykle majĢ zadowalajĢce relacje z rwieĻnikami, a zaburzenia dotyczĢ gþwnie

kradzieŇy, wagarw i þamania reguþ spoþecznych. WystħpujĢ one rwnie czħsto u obu pþci.

ýagodne zaburzenia zachowania Î sĢ rozpoznawane, gdy postħpowanie dziecka czy mþodego

czþowieka prowadzi do pomniejszego naruszenia prawa i nie powoduje silnego zagroŇenia

zdrowia i Ňycia innych osb. Jest jednak uciĢŇliwe, odbiega od przyjħtych norm i speþnia kryteria

diagnostyczne, zawarte w DSM-IV.

Umiarkowane zaburzenia zachowania Î to termin uŇywany w odniesieniu do zaburzeı

emocjonalnych i spoþecznych w znacznym stopniu groŅnych dla otoczenia i stanowiĢcych

zagroŇenie dla zdrowia fizycznego ludzi i zwierzĢt.

Nasilone zaburzenia zachowania Î sĢ rozpoznawane, gdy wszystkie kryteria diagnostyczne

zawarte w DSM-IV sĢ speþnione, a ich wystħpowanie ze szczeglnie duŇĢ intensywnoĻciĢ i

rŇnorodnoĻciĢ objaww z poszczeglnych grup, jest obserwowane w postħpowaniu dziecka czy

mþodego czþowieka.

Dzieci z zaburzeniami zachowania wykazujĢ wiele innych, towarzyszĢcych zakþceı

rozwojowych, ktre mogĢ stanowię jednĢ z przyczyn CD. Do najczħĻciej wymienianych zaburzeı

naleŇy zespþ nadaktywnoĻci psychoruchowej z zaburzeniami uwagi (ADHD). Jednak nie

wszystkie dzieci z tym zespoþem wykazujĢ zaburzenia zachowania w rozumieniu klinicznym. Jak

wykazaþy badania Biederman et al. (1991), 80% badanych dzieci z ADHD posiadaþo nadal

manifestowane w okresie adolescencji objawy nadaktywnoĻci psychoruchowej, a okoþo 60% z

nich wykazywaþa zaburzenia zachowania o rŇnym nasileniu. Badania Klein i Mannuzza (1991)

ujawniþy, iŇ 75% dzieci z ADHD wykazuje problemy wychowawcze, w tym 50% to zaburzenia

zachowania (CD), a 21% zachowania antyspoþeczne.

Geneza

Hipoteza dysregulacji neurologicznej Î wysoki odsetek wspþwystħpowania zaburzeı zachowania

z zaburzeniami uwarunkowanymi zakþceniem regulacji neurologicznej, takimi jak ADHD czy

zespþ TouretteÓa, sugeruje, iŇ przyczyna problemw z zachowaniem moŇe byę we wszystkich

wymienionych zespoþach ta sama. Istnieje przypuszczenie, Ňe zakþcona jest wwczas

biochemiczna rwnowaga pomiħdzy neurotransmiterami: dopaminĢ, serotoninĢ oraz

noradrenalinĢ, odpowiedzialnĢ za procesy samokontroli. PodwyŇszony poziom testosteronu

wpþywajĢcy na nasilenie zachowaı agresywnych moŇe rwnieŇ sugerowaę udziaþ tego czynnika w

powstawaniu problemw typu CD. Kliniczne dane zawierajĢ informacje, iŇ farmakoterapia ADHD

powoduje osþabienie intensywnoĻci towarzyszĢcych zaburzeı w zachowaniu. Istnieje jednak

potrzeba prowadzenia bardziej precyzyjnych badaı, ktre pomogĢ w wyjaĻnieniu mechanizmu

omawianych zaleŇnoĻci. Powstaje bowiem pytanie, czy farmakoterapia wpþywa bezpoĻrednio na

osþabienie bĢdŅ nawet wygaĻniħcie zaburzeı zachowania towarzyszĢcych ADHD, czy teŇ

prowadzi do poprawienia procesw uwagi i redukcji nadaktywnoĻci, powodujĢcej podniesienie

samooceny, a w dalszej konsekwencji takŇe pozytywnĢ zmianħ postħpowania.

Hipoteza czynnikw biologicznych Î zwraca uwagħ na rolħ wrodzonych uwarunkowaı,

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=2362

Hipoteza czynnikw biologicznych Î zwraca uwagħ na rolħ wrodzonych uwarunkowaı,

determinujĢcych sposb reagowania w okreĻlonych sytuacjach. NaleŇĢ tu takie czynniki

konstytucjonalne, jak np. stopieı rwnowagi pomiħdzy procesami pobudzenia i hamowania, ich

ruchliwoĻę i siþa, typ ukþadu nerwowego warunkujĢcy rodzaj temperamentu, jego aktywnoĻę i

reaktywnoĻę pozostajĢcĢ w relacji z zapotrzebowaniem na stymulacjħ. Jednak z badaı wynika,

iŇ zwiĢzki pomiħdzy tymi czynnikami a wystħpowaniem zaburzeı zachowania, sþabnĢ wraz z

wiekiem badanej populacji. WaŇnym czynnikiem mogĢcym wzmacniaę analizowane relacje, jest

spoþeczny kontekst, tzn. sposb reagowania rodzicw na dziaþania dziecka.

Hipoteza psychofizjologiczna Î zakþada istnienie zaleŇnoĻci pomiħdzy zakþconym

funkcjonowaniem pþatw czoþowych oraz niektrych struktur ukþadu limbicznego (np. ciaþa

migdaþowatego), odpowiedzialnych za prawidþowy przebieg procesw emocjonalnych, ich

ekspresjħ i odbir, a takŇe regulujĢcych procesy kontroli.

Hipoteza uwarunkowaı genetycznych Î badania nad bliŅniħtami wykazaþy obecnoĻę silniejszej

korelacji miħdzy antyspoþecznymi zachowaniami w parach monozygotycznych niŇ dwujajowych.

Z drugiej jednak strony, badacze podkreĻlajĢ, Ňe mimo zwiĢzku pomiħdzy dziaþaniami

kryminalnymi rodzicw a zwiħkszonym prawdopodobieıstwem wystĢpienia zaburzeı zachowania

u dzieci Î w ich rozwoju rola czynnikw genetycznych jest znikoma (por. Popielarska 1989).

Koncepcja przyczyn psychologicznych i Ļrodowiskowych jest najczħĻciej wymienianĢ w

literaturze propozycjĢ wyjaĻnienia uwarunkowaı CD. Nierozwikþane problemy maþŇeıskie, czħste

i intensywne konflikty pomiħdzy rodzicami, zmiany opiekunw dziecka, brak stabilizacji sytuacji

Ňyciowej i ekonomicznej, kþopoty finansowe rodziny to czynniki korelowane z zaburzeniami

zachowania. Nie oznacza to, iŇ ich obecnoĻę w kaŇdym przypadku prowadzi do pojawienia siħ

trudnoĻci wychowawczych, sĢ one jednak silnym ich predyktorem.

Specjalistyczna pomoc

Psychologiczna opieka w przypadku zaburzeı zachowania powinna obejmowaę caþy system, w

ktrym wzrasta dziecko, a zatem rodzinħ, szkoþħ oraz oczywiĻcie osobħ sprawiajĢcĢ problemy

wychowawcze. PodejĻcie systemowe w poþĢczeniu z elementami terapii

poznawczo-behawioralnej zawiera wiele rodzajw oddziaþywaı.

Terapia dziecka z CD ukierunkowana jest na rozwj i ksztaþcenie podstawowych umiejħtnoĻci

psychospoþecznych, zdolnoĻci do samokontroli oraz przyjaznych sposobw prowadzenia

komunikacji. Ma na celu rozwijanie zachowaı adaptacyjnych oraz opanowanie technik kontroli

wþasnych emocji, a takŇe umiejħtnoĻci ich identyfikacji i ĻwiadomoĻci ich Ņrdeþ.

Interwencja rodzinna polega przede wszystkim na udzieleniu rodzicom wsparcia z powodu

zakþceı w funkcjonowaniu systemu, w ktrym dziecko z zaburzeniami zachowania czħsto

stanowi najsþabsze ogniwo. Pomoc rodzicom w rozwiĢzaniu ich osobistych problemw jest

niejednokrotnie jednym z pierwszych zadaı terapeutycznych. Ponadto w ramach terapii

behawioralnej sĢ oni wyposaŇani w wiedzħ i umiejħtnoĻci stosowania skutecznych metod

wychowawczych, efektywnej komunikacji z dzieckiem oraz strategii negocjacyjnych, przydatnych

w rozwiĢzywaniu wielu problemw.

Edukacja nauczycieli pozostajĢcych w kontakcie z dzieckiem z zaburzeniami zachowania oparta

jest na behawioralnym systemie wzmocnieı: regularne nagradzanie zachowaı poŇĢdanych,

dostrzeganie wysiþku i uznanie dla pozytywnych dziaþaı. SkutecznĢ technikĢ jest stosowana z

powodzeniem ekonomia Ňetonowa czy punktowa. Polega ona na opracowaniu wsplnie z

uczniami systemu wartoĻciowania (punktowania czy nagradzania w inny sposb, np. Ňetonami o

rŇnej wartoĻci) oczekiwanych zachowaı. Zgromadzenie wiħkszej iloĻci punktw pozwala na

uzyskanie wiħkszych przywilejw, co sprawia, iŇ dziecko czuje siħ odpowiedzialne za siebie i

motywowane do ich zdobywania.

NaleŇy pamiħtaę, iŇ terapia zaburzeı zachowania jest dþugotrwaþa, a efekty nie pojawiajĢ siħ

natychmiast. Fundamentem i ogromnym krokiem milowym zarazem, jest zbudowanie wiħzi i

zdobycie zaufania mþodego czþowieka, a takŇe otoczenie go miþoĻciĢ. Jak wskazujĢ bowiem

studia przypadkw, najbardziej pierwotnĢ przyczynĢ CD jest przekonanie dziecka, Ňe nie jest

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=2362

studia przypadkw, najbardziej pierwotnĢ przyczynĢ CD jest przekonanie dziecka, Ňe nie jest

przez nikogo kochane.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: