ĆWICZENIA I ZABAWY KINEZJOLOGICZNE W PRACY Z DZIEĆMI Z ADHD.pdf

GraŜyna Redlisiak - wykład zaprezentowany na I Regionalnej Konferencji Oświatowej „Jak pracować

z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo?” Olkusz 18.01.2006.

ĆWICZENIA I ZABAWY KINEZJOLOGICZNE W PRACY Z DZIEĆMI Z ADHD

Kinezjologia edukacyjna to nauka i wiedza praktyczna o wpływie naturalnego ruchu na funkcje

psychiczne i szeroko rozumiany proces uczenia się, gdzie uczenie się rozumiemy jako współdziałanie

ciała i mózgu w odbieraniu, przetwarzaniu, gromadzeniu i wyraŜaniu informacji z otoczenia i sygnałów

wewnętrznych organizmu.

Działania kinezjologia polega na pracy diagnostycznej, profilaktycznej i terapeutycznej, której celem

jest wspieranie rozwoju osoby przy wykorzystaniu naturalnych mechanizmów rozwojowych, którymi

kaŜdy z nas jest obdarzony.

W pracy terapeutycznej jednym z najistotniejszych elementów jest nawiązanie prawidłowego kontaktu,

który staje się podstawą do wyzwolenia naturalnej aktywności osoby, która wspieramy i dalszego

przebiegu terapii. W naszych zajęciach oprócz ćwiczeń ruchowych, wykorzystujemy zabawę, muzykę,

taniec, działalność plastyczną co sprzyja wytworzeniu zainteresowania ze strony dzieci i zaspokojeniu

ich zainteresowań oraz potrzeby naturalnej aktywności motorycznej. Na początku zajęć ustalany jest

plan terapii, który dostosowany powinien być do potrzeb jednostkowych, równieŜ wtedy kiedy terapia

odbywa się w grupie. Jesteśmy jednak przygotowani do elastycznego wprowadzania korekty ze

względu na indywidualne tempo zmian jakim podlegaj poszczególne dzieci. Prowadzący zajęcia jest

moderatorem, sam aktywnie współuczestniczy, wykonując ćwiczenia i zadania, które stawia przed

swoimi uczestnikami. Bardzo waŜną role odgrywa informacja zwrotna od uczestników, na która

prowadzący powinien być szczególnie czuły. Właściwe odbieranie sygnałów pozwala na bieŜąco

modyfikować przebieg zabawy i dostosować ją do aktualnego stanu emocjonalnego i moŜliwości

fizycznych uczestników.

Prezentowane doświadczenia są efektem kilkuletniej praktyki zdobytej podczas zajęć indywidualnych i

grupowych prowadzonych przeze mnie z dziećmi i młodzieŜą w masowej szkole podstawowej, na

wakacyjnych obozach terapeutycznych oraz indywidualnej terapii pedagogicznej. W swojej pracy

wykorzystuję róŜne formy ćwiczeń i zabaw ruchowych, muzycznych i plastycznych o charakterze

interaktywnym, których kanwa jest koncepcja kinezjologii edukacyjnej i rozwojowej.

Pierwszym krokiem w pracy terapeutycznej metodą kinezjologii edukacyjnej jest regularne wykonanie

zestawu 4 czynności zwanych ćwiczeniami rytmizującymi lub teŜ określanych akronimem PACE – od

angielskich słów positive, activi, clarity, energy. Polega ono na dostarczeniu organizmowi wody

(energy), masowaniu punktów na myślenie (CLARITY), wykonaniu ruchów naprzemiennych (aktivity)

oraz przyjęcie pozycji Dennisona. Czynności te przygotowują ciało i umysł do przyjmowania informacji

w optymalny sposób.

Dla dzieci nadpobudliwych są to ćwiczenia nie łatwe do wykonania. Za wyjątkiem ruchów

naprzemiennych, pozostałe czynności są dość statyczne i ruchliwym dzieciom dość trudno się skupić

na ich wykonaniu w klasycznej formie. W trakcie kilkuletniej praktyki, zarówno w terapii indywidualnej

jak i grupowej powstało kilka pomysłów uatrakcyjnienia tego zestawu. Wykorzystujemy je w terapii,

podczas obozów oraz w zajęciach dla klas w nauczaniu zintegrowanym.

SpoŜywanie wody, zwłaszcza w warunkach grupy udawało się tylko wtedy, gdy kaŜdy uczestnik przed

zajęciami napełniał wodą własną półlitrową butelkę z dozownikiem i po napiciu się odstawiał ją w

wyznaczonym miejscu. W czasie zajęć moŜna było korzystać z wody w miarę potrzeby. Początkowo

była to oczywiście okazja na bieganie, opuszczanie miejsca ale z czasem picie wody spowszedniało i

nie zakłócało przebiegu zajęć.

Punkty na myślenie takŜe wymagały uatrakcyjnienia. Jednym z ćwiczeń jest niwelowanie stresu

wzrokowego, a jak wiadomo funkcje wzrokowe u dzieci z ADHD nie sa zrównowaŜone. Podobnie jak

przy innych rodzajach bodźców, takŜe maja one trudności z selekcjonowaniem bodźców wzrokowych,

koncentrowaniu się na istotnych i ich syntezie z całością odbieranego obrazu. Oczy dzieci

nadruchliwych są równieŜ nadruchliwe. Jeśli dodamy do ćwiczenia punkty na myślenie zadanie

wzrokowe np. śledzenie rysowanego w powietrzu symbolu lub znaku przy pomocy dość wyraźnego

kolorystycznie wskaźnika i poprosimy o odtworzenie rysunku przez naszego ucznia, to statyczne

ćwiczenie stanie się ciekawsze i jednocześnie trenujemy wodzenie i płynne ruchy oczu.

Odmianę moŜe stanowić oburęczne rysownie w powietrzu z zaleceniem śledzenia ruchu rąk a

następnie odtwarzanie zauwaŜonego wzoru. Włączamy w ten sposób inne ćwiczenie Gimnastyki

Mózgu – rysowanie oburącz.

Ruchy naprzemienne mimo ich dynamiki, teŜ wykonywać jest dzieciom trudno. Dzieci wręcz

„galopują”, a więc trudno mówić o uzyskaniu koordynacji ruchowej. W takim przypadku dodać moŜna

zadanie skrzyŜowanego wskazywania przeciwległych organów zmysłów przy zamaszystym

maszerowaniu w miejscu. Niektórzy chłopcy wolą naprzemiennie odbijać piłkę tenisową, takŜe

energicznie maszerując bądź to w miejscu, bądź ze zmianą miejsca, gdy osiągają juŜ pewną biegłość.

W przypadku terapii indywidualnej lub mini grup dobre rezultaty przynosiły ruchy naprzemienne

wykonywane na leŜąco z oporowaniem czyli przeciwstawieniem się lekkiemu naciskowi terapeuty

blokującego wykonanie ruchu. MoŜna równieŜ zaproponować to ćwiczenie do wykonania w parach,

jeŜeli uczestnicy grupy są zŜyci i mają do siebie zaufanie.

Pozycja Dennisona jest ćwiczeniem bardzo lubianym przez uczestników prowadzonych przeze mnie

zajęć. Staje się tak jednak pod pewnym warunkiem: w początkowej fazie ćwiczenia naleŜy pozwolić

wybrać taka pozycję, jaka dziecku najbardziej odpowiada (na krześle, na piłce, na podłodze, stojąc),

zaakceptować indywidualne tempo i stopniowo zachęcić do wolniejszego oddychania (moŜna połoŜyć

na brzuch większą zabawkę czy woreczek i obserwować rytm oddychania) oraz cierpliwie czekać na

ćwiczenie wykonane w całości poprawnie.

Najczęściej ćwiczenie to łączymy w naszych zajęciach z krótka wizualizacją np. motyla, lotu balonem

akcentującą płynność i delikatność ruchu, a po zakończeniu zestawu ćwiczeń dzieci wykonują rysunek

oburącz na duŜym kartonie przymocowanym do ściany lub leŜącym na podłodze.

Pozycja Dennisona przynosi dzieciom wyraźna relaksację i rozładowuje napięcie. Świadczyć o tym

mogą spontaniczne zachowania dzieci, które obserwuję. Czasem gdy dzieje się coś atrakcyjnego i

trzeba poczekać na swoja kolejkę, niektóre dzieci samoistnie zaplataj arece do pozycji Dennisona, by

wytrwać do określonego momentu.

Bardzo istotnym elementem w naszych zajęciach jest muzyka. Poza nielicznymi wyjątkami, gdy

pojawia się wyraźny protest ze strony któregoś dziecka, naszym zajęciom towarzyszy muzyka.

Najczęściej wykorzystuje muzykę instrumentalną (klasyczną – Mozart, Vivaldi) lub dźwięki natury oraz

wybrane utwory oparte na muzyce ludowej róŜnych narodów (np. tańce dla grupy, tańce w kręgu).

Często zwłaszcza w początkowej fazie pracy terapeutycznej, muzyka stanowi tło, które pozornie nie

zajmuje uwagi dzieci. Po pewnym czasie w samoistny sposób zmniejsza się hałaśliwe zachowanie na

tyle, Ŝe zazwyczaj któreś z nich wysłuchuje np. głos śpiewającego ptaka, czy dźwięk skrzypiec lub

dzwonków. Często od tej chwili same dzieci domagają się włączenia muzyki podczas ćwiczeń.

Wg koncepcji kinezjologii edukacyjnej funkcjonowanie ludzkiego mózgu opisać moŜna w kontekście

trzech wymiarów systemu ciało-mózg: lateralność, skupienia, ześrodkowania. Skuteczne

funkcjonowanie mózgu wymaga efektywnych połączeń neuronalnych zlokalizowanych na obszarze

całego mózgu.

Wymiar lateralności wiąŜe się z relacją prawa-lewa strona ciała, w tym szczególnie parzystych

organów zmysłów, ruchu, komunikowania się i charakteryzuje nasze zdolności do komunikacji

(zarówno werbalnej jak i niewerbalnej, z otoczeniem, ze sobą). W odniesieniu do centralnego układu

nerwowego świadczy o jakości transmisji neuronalnej między prawa i lewą półkulą mózgu. Harmonijny

rozwój tego wymiaru jest niezbędny dla kształtowania się wzorców ruchowych ciała oraz umiejętności

równoczesnego poruszania się i myślenia.

Obserwując podczas zajęć terapeutycznych starszych chłopców(w wieku 14-15 lat) z zespołem

nadpobudliwości psychoruchowej zaobserwowałam, Ŝe bardzo trudno jest im osiągnąć tę umiejętność

równoczesnego myślenia i poruszania się. Podczas zadania polegającego na naprzemiennym

odbijaniu balonów raz jedna ręką, raz drugą nie byli oni w stanie liczyć wykonywanych ruchów, gdy

liczba odbić przekraczała moŜliwość automatycznego liczenia. Mniej więcej przy 50 ruchu kompletnie

się gubili lub przerywali odbijanie. Gdy korzystali z pomocy terapeuty, który głośno liczył kaŜde

odbicie, byli w stanie osiągać niewiarygodne wręcz wyniki! Rekordzista nieprzerwanie odbijał balon

przez ponad 30 minut osiągając kilka tysięcy odbić.

Zastosowanie systematycznych ćwiczeń z podbijaniem balonów czy naprzemiennym odbijaniu od

podłogi piłki tenisowej z równoczesnym liczeniem powoli przynosiło poprawę w koordynacji liczenia i

poruszania się oraz wpływało pozytywnie na zachowanie i kontrolę emocji. Dla chłopców

sprawniejszych fizycznie podobny efekt przynosiło wykonywanie ruchów naprzemiennych na leŜąco

skoordynowanych z liczeniem i oddychaniem.

Wymiar skupienia to relacja frontalnej i tylnej powierzchni ciała świadcząca o umiejętności

dynamicznego przenoszenia uwagi z ogólnej perspektywy i całościowego oglądu sprawy do detali i

konkretów niezbędnych w danej sytuacji lub odwrotnie, czyli zrozumienia zachodzących zdarzeń. W

centralnym układzie nerwowym oznacza to przepływ informacji między płatami czołowymi a

tyłomózgowiem i obecności lub braku pierwotnych reakcji odruchowych uruchamiających odruch

ochrony ścięgien, zmianę postawy ciała i sprowadzenie aktywności do obronnej gotowości do walki

lub ucieczki. Zaburzenia uwagi (ADD, ADHD) maja związek z nieprawidłowym funkcjonowaniem

wymiaru skupienia.

KaŜde z dzieci z ADHD, z którymi miałam okazje pracować wykazywało zakłócenia w wymiarze

skupienia. Utrzymywanie pionowej postawy przy lekkim popychaniu do tyłu lub do przodu na

wysokości ramion i bioder nie udawało się ani jednej osobie. Działo się tak zarówno w pozycji stojącej

jak i w siadzie skrzyŜnym oraz ćwiczeniu aktywna ręka w kierunku przód – tył wykonywanym przy

równoczesnym uniesieniu obu ramion w górę.

Wymiarowi temu w naszej pracy poświęcamy wiele uwagi proponując wiele ćwiczeń i zabaw, których

celem jest utrzymywanie równowagi statycznej ciała, wydłuŜanie i rozluźnianie mięśni zwłaszcza

pleców, tylnej i przedniej powierzchni ud i łydek, okolic barków i ramion oraz szyi. Zabawy te łączymy

z pracą z oddechem. Ulubionymi rekwizytami są baloniki, piłeczki róŜnej wielkości i róŜnej masy, duŜa

piłka rehabilitacyjna oraz lekka piłka z gąbki specjalnie umocowana na lince przytwierdzonej na suficie

na środku sali. Ten ostatni rekwizyt jest bardzo pomocny w nauczaniu dzieci rozluźnienia i wydłuŜania

mięśni ramion i łydek oraz umoŜliwia trening koordynacji wzrokowo-ruchowej. Inspiracja do aktywności

i zabaw kształtujących wymiar lateralności są ćwiczenia Gimnastyki Mózgu: m.in. oddychanie

brzuszkiem, aktywna ręka, pompowanie piętą, luźne skłony, sowa oraz ćwiczenia i zabawy integrujące

odruchy niemowlęce: zwłaszcza odruch Moro, Landau’a, toniczny błędnikowy, symetryczny toniczny

odruch szyjny.

Wymiar ześrodkowania – to relacja góry i dołu ciała, a takŜe zdolność organizacji i stabilności

emocjonalnej. Wymiar ześrodkowania determinuje naszą umiejętność planowania działań i

wprowadzenia planów w Ŝycie, aktywnej i spontanicznej reakcji ale i spokojnej i przemyślanej decyzji

adekwatnej do sytuacji. W centralnym układzie nerwowym przekłada się na funkcjonowanie układu

limbicznego, prawidłowej gospodarki neurohormonalnej oraz właściwe kierowanie informacji

neurologicznej bądź do analitycznej nowej kory, bądź do odruchowych ośrodków mózgu gadziego

(pień mózgu), w zaleŜności od sytuacji zewnętrznej. Ześrodkowanie umoŜliwia harmonizowanie

emocji z racjonalnym myśleniem. Stabilność w tym wymiarze jest równieŜ bardzo istotna w pracy

terapeutycznej z dziećmi z ADHD. Nieodłącznymi ćwiczeniami Gimnastyki Mózgu są: punkty na

myślenie, kapturek myśliciela, pozycja Dennisona. WaŜne miejsce zajmują takŜe ćwiczenia

integrujące odruchy niemowlęce związane z wymiarem ześrodkowania: odruch podparcia rąk, wzlotu i

lądowania, pełzania, chodu automatycznego Thomasa i wspomniany juŜ wcześniej odruch Moro.

Dzieci nadpobudliwe odznaczają się specyficznymi cechami układu mięśniowego: nadpobudliwości

towarzyszy skłonność mięśni do chronicznego napięcia. Dotyczy to zwłaszcza mięśni wzdłuŜ

kręgosłupa, mięśni pleców, łydek oraz mimicznych mięśni twarzy. Dlatego teŜ waŜne jest

zastosowanie ćwiczeń i zabaw umoŜliwiających wyuczenie naturalnych mechanizmów rozluźniania i

kurczenia się włókien mięśniowych. Przywróceniu tej naturalnej pracy systemu mięśniowego sprzyja

połączenie ćwiczeń oddechowych z wydłuŜaniem wspomnianych grup mięśni a takŜe włączenie

współpracy z partnerem i zastosowanie metody oporowania, czyli równowaŜenia siły dwóch

przeciwstawnych oddziaływań. Do współpracy partnerskiej dochodzimy jednak stopniowo, początkowo

w relacji terapeuta – dziecko, następnie wprowadzamy balon lub piłkę pomiędzy dwoje ćwiczących

dzieci i dopiero w ostatniej kolejności próbujemy wykonanie ćwiczeń z oporowaniem bezpośrednio w

ćwiczących parach dziecięcych. Jest to uzasadnione faktem, iŜ chroniczne napięcie mięśni dziecka

wywołuje u niego poczucie ingerencji w jego przestrzeń osobistą i odruchowe uruchamianie

mechanizmów obronnych. Musimy więc zadbać o łagodne i stopniowe uczenie dziecka wyczuwania

jego przestrzeni osobistej i dopuszczalnego kontaktu fizycznego ze strony innych osób. Terapia

metodami ruchowymi reedukuje system mięśniowy dzieci nadpobudliwych, uczy równowagi między

stanem skrócenia i rozluźnienia mięśni, pozwala zrelaksować ciało i umysł, a proponując pozytywny

model interakcji z partnerem przynosi wiele korzyści, poszerza kompetencje społeczne i osobiste

uczestników naszych zajęć.

Na zakończenie chcę podkreślić jeszcze jeden element, niezmiernie waŜny dla skutecznego

wspierania dzieci nadpobudliwych. Efekty terapii zarówno indywidualnej jak i grupowej są znacznie

trwalsze i maja szerszy zakres, jeśli rodzice współdziałają z terapeutą i są gotowi do zastosowania

wybranych wspólnie elementów i kontynuowania ćwiczeń w warunkach domowych. W terapii

indywidualnej zachęcam rodziców do aktywnego udziału w ćwiczeniach i zabawach. Natomiast po

zakończeniu obozów organizujemy spotkanie z rodzicami, na których prezentujemy dokumentację

audiowizualną wybranych zajęć oraz umoŜliwiamy kaŜdemu rodzicowi uzyskanie wskazówek do pracy

własnej z dzieckiem.

Wykład GraŜyny Redlisiak – pedagoga specjalnego, terapeuty, kinezjologia i instruktora Gimnastyki

Mózgu, redaktor naczelna czasopisma Polskiego Stowarzyszenia Kinezjologów „Impuls”, właściciel i

dyrektor Ośrodka Rekreacji, Terapii i Szkoleń „Amikur” –

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: