Diagnostyka_obrazowa_-ćwiczenia.doc

4.X.2010r.

Skutki biologiczne działania promieniowania rentgenowskiego:

-        uszkodzenie komórki

-        promieniowanie rentgenowskie prowadzi do powstania wolnych rodników, które zaburzają syntezę białek / czynności enzymatyczne

-        na poziomie molekularnym promieniowanie rentgenowskie powoduje uszkodzenie DNA à prowadzi to do zmian w materiale genetycznym; najbardziej wrażliwe są komórki mało zróżnicowane i często dzielące się, komórki szpiku, komórki wyściełające jelita, komórki nabłonka rozrodczego, pęcherzyki Graffa

·         najbardziej wrażliwe narządy: szpik kostny, gonady

·         najmniej wrażliwe: skóra dłoni, przedramienia, stóp

BIOLOGICZNY ASPEKT DZIAŁANIA NA ORGANIZM

EFEKTY

Ze względu na relacje między dawką promieniowania a efektem biologicznym skutki promieniowania dzielimy na:

1.       deterministyczne – niestochastyczne, charakteryzują się tym, że do ich wywołania należy przekroczyć określoną dawkę promieniowania; skutki te mają tzw. dawkę progową; należą tu: uszkodzenia układu krwiotwórczego, lokalne zmiany martwicowe skóry, zaćma popromienna, choroby tarczycy;

2.       stochastyczne – nie mają dawki progowej; proporcjonalnie do dawki promieniowania jest ich prawdopodobieństwo wystąpienia, ale nie stopień nasilenia; zaliczamy tu: genetyczne skutki promieniowania, somatyczne (nowotwory złośliwe i łagodne, białaczki).

Promieniowanie radiologiczne można wykorzystać, ale może być ono dla nas również niebezpieczne. Koniecznością stało się wdrożenie OCHRONY RADIOLOGICZNEJ. Celem tej ochrony jest:

-        Ochrona zdrowa właściciela zwierzęcia i pracowników

-        Ograniczenie narażana na promieniowanie jedynie do przypadków uzasadnionych

-        ograniczenie ryzyka wystąpienia skutków promieniowania w myśl zasady ALARA (As Low As Reasonably Acievable) - tak nisko jak jest to realnie możliwe; stosowanie tak małych dawek promieniowania jak to jest możliwie żeby osiągnąć dobry obraz, który pozwoli na postawianie rozpoznania

-        wykonujemy tylko te zdjęcia, które są niezbędne

-        wykonujemy tylko te projekcje, które pozwolą postawić rozpoznanie, np. suka w ciąży – stosujemy promieniowanie twarde, bo miękkie zostało by pochłonięte przez płody

W Polsce obowiązuje ustaw z 29 listopada 2000r. – Prawo atomowe + akty wykonawcze:

ü      Rozporządzenie Rady Ministrów z 12 lipca 2006r. w sprawie szczególnych warunków bezpieczeństwa pracy ze źródłem promieniowania jonizującego;

ü      Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 21 marca 2006r. w sprawie szczególnych warunków bezpiecznej pracy z urządzeniami radiologicznymi;

PRACOWNIA RENTGENOWSKA – pomieszczenie lub zespół pomieszczeń przeznaczonych do wykonywania medycznych procedur radiologicznych z wykorzystaniem promieniowania rentgenowskiego.

GABINET RENTGENOWSKI – pomieszczenie w pracowni rentgenowskiej, w którym jest zainstalowana na stałe co najmniej jedna lampa rentgenowska.

APARAT RENTGENOWSKI – zestaw urządzeń składających się z aparatury przeznaczonej do wytwarzania i wykorzystywania promieniowania rentgenowskiego, w którym źródłem promieniowania jonizującego jest lampa rentgenowska.

Osłony przed promieniowaniem:

o        stałe: ściany, stropy, drzwi

o        ruchome: parawany

o        osobiste: fartuchy, rękawice, osłony na tarczycę i gonady, okulary

Najczęściej stosowane materiały na osłony

o        stałe: bar, beton, cegła, bary beton

o        ruchome i stałe: ołów, folia ołowiowa, szkoło ołowiowe,

o        osobiste i ruchome: guma ołowiowa, szkoło ołowiowe, tworzywo ołowiowe

OCHRONA PACJENTA I WŁAŚCICIELA – celem jest ograniczenie narażania ich na niekorzystne skutki promieniowania z jednoczesnym dążeniem do uzyskania określonych efektów diagnostycznych.

Ochrona obejmuje:

-        Świadomość skutków biologicznych promieniowania

-        Jeśli podczas badania zachodzi konieczność podtrzymania pacjenta, czynność tę wykonuje osoba, która:

§         ukończyła 18 lat

§         nie jest w ciąży

§         nie jest chora na choroby nowotworowe

§         nie jest chora na choroby tarczycy

§         zastała wyposażona w fartuch i rękawice ochronne z gumy ołowiowej

§         została poinstruowana o sposobie postępowania w sprawie ochrony i bezpieczeństwa

Żadna część osoby trzymającej zwierzę do badania rtg nie ma prawa znaleźć się na drodze pierwotnej wiązki promieniowania.

WŁAŚCIWY DOBÓR PARAMETRÓW EKSPOZYCJI

ü      W celu uniknięcia konieczności powtórnego wykonywania zdjęć zastosować technikę promieni twardych – co zapewni krótki czas ekspozycji

ü      Stosowanie filtrów aluminiowych – chroniących przez promieniowaniem miękkim

ü      Ograniczenie za pomocą kolimatorów pola padania promieni rentgenowskich do badanej część ciała albo narządu

ü      Użycie czułych filmów i fali wzmacniających co skraca czas ekspozycji a tym samym obniża prześwietlenie promieniowania

Filtry aluminiowe – o grubości mówią przepisy; minimalna grubość 1,5mm (dla celów weterynaryjnych); im wyższe napięcie tym grubszy filtr;

Ochrona pracownika

Pacjent przyjmuje dużą dawkę promieniowania w określona część ciała, natomiast pracownik małe dawki, na całe ciało, przez cały czas pracy; ochrona obejmuje:

-        prawidłowe urządzenie gabinetu

-        prawidłowe wykorzystanie osłon stałych lub osobistych

-        dopuszczanie do pracy przy źródle promieniowania jonizującego pracownika, który posiada odpowiednią do stanowiska pracy znajomość przepisów z ochrony radiologicznej oraz niezbędne umiejętności

-        zapewnienie opieki medycznej pracownika poprzez sprzęt dozymetryczny (dawkomierze osobiste w kieszonce z przodu!); po 8 tyg. wysyłany do instytutu medycyny pracy w Łodzi;

-        pracownicy dodatkowo podlegają specjalistycznym badaniom (badanie retykulocytów)

-        pracownik pracowni radiologicznej nie może trzymać pacjenta do badania

Odpowiedzialność za użycie promieni jonizujących wobec pacjenta:

-        ponosi lekarz kierujący na badanie radiologiczne

-        lekarz radiolog wykonujący badanie radiologiczne

-        technik obsługujący aparat rentgenowski

Do badania rtg potrzebne jest skierowanie (opis pacjenta, cel badania, uzasadnienie badania, wstępne rozpoznanie kliniczne, informacje potrzebne do prawidłowego przeprowadzenia badania).

Obowiązki lekarza radiologa:

-        podnoszenie kwalifikacji

-        niedopuszczenie do obsługiwania aparatu przez osobę niekompetentną (np. pod wpływem alkoholu, niewykwalifikowaną)

-        zaniechanie wykonywania badania w przypadku:

o        braku skierowanie lub błędnie wypisanego skierowanie (podejrzenie guza mózgu – będzie on niewidoczny na badaniu rtg, badanie jest bez sensu)

-        radiolog wybiera metodę badawczą, decyduje jakie projekcje, kontrast dodatni, ujemny itp.

-        konsultowanie się z lekarzem kierującym

-        konsultowanie kolejnych badań

-        jeśli badanie lub kontynuacja badania zagraża życiu – odstąpienie od badania

13.X.2010r.

Pod względem diagnostycznym aparaty są różnego rodzaju.

Podział aparatów:

I.                     pod względem wykorzystania:

o        aparaty diagnostyczne

o        aparaty terapeutyczne – do leczenia – onkologia; na dzień dzisiejszy w Polsce w weterynarii nie ma, rzadko też występują na świecie

o        aparaty przemysłowe – szerokie zastosowanie, do badania materiału, defektoskopia – do szukania ukrytych wad, np. do sprawdzania opon

II.                  pod względem konstrukcyjnym:

a)      Þ o małej mocy – 15-50 mA

Þ o średniej mocy – 100-300 mA

Þ o dużej mocy – 500-1000 mA

b)     Þ stacjonarne – najczęściej o małej mocy, ustawione na stałe w gabinecie; lampę rtg można przesuwać nad stołem, może też być zawieszenie sufitowe albo na kolumnie; najczęściej wszystkie aparaty stojące posiadają wózek na koperty do zdjęć; w wózku najczęściej kratka przeciwrozproszeniowa

Þ mobilne:

·         jezdne – posiadają koła; najczęściej aparaty przyłóżkowe albo z ramieniem typu C – służące do zdjęć śródoperacyjnych [tutaj lekarz też musi mieć fartuch i rękawice zabezpieczające przez szkodliwymi skutkami promieniowania]

·         przenośne – są lekkie, zazwyczaj mała lub średnia moc; najczęściej są to aparaty stomatologiczne ale spotyka się je także w ortopedii w densytometrii – ocena mineralnej gęstości kości(densytometria jest pewnego rodzaju prześwietleniem; daje ona informację o gęstości kości i na tej podstawie można obserwować dynamikę zmian w osteoporozie oraz zdiagnozować chorobę i przebieg leczenia; można wykryć również osteopenię - to stan, kiedy gęstość kostna jest już obniżona, ale nie ma jeszcze osteoporozy; jest to badanie całkowicie niebolesne, trwa około 15 minut, a dawka promieniowania jest niewielka;  densytometria powinna być wykonywana na bliższym końcu kości udowej lub na kręgosłupie.); w weterynarii aparaty przenośne często stosowane są do diagnozowania zwierząt;

III.                Þ aparaty głowicowe – lampa i generator wysokiego napięcia znajdują się w jednej obudowie à GŁOWICY; nie ma kabli wysokiego napięcia; aparaty o małej mocy, dlatego, że prąd anodowy sięga 30mA; najczęściej są to aparaty dentystyczne; maja bardzo prosta budowę, są łatwe w użyciu, dlatego nie ma regulacji mV, mA, jedyne co można regulować to czas naświetlania; czas ekspozycji: 0,015s nawet do 3,2s (to bardzo długo)

Þ aparat kołpakowy – ma generator wysokiego napięcia wbudowany oddzielnie; lampa w kołpaku ochronnym, prąd anodowy może być nawet ponad 500mA; obecnie stosuje się kołpaki olejowe (olej ma dużą pojemność cieplną, temperatura oleju szybko się obniża)

IV.                ze względu na budowę generatora

Þ z generatorem konwencjonalnym AC

Þz generatorem wysokiej częstotliwości HF lub DC – są korzystniejsze bo umożliwiają eliminację promieniowania miękkiego o 40%

V.                   aparaty terapeutyczne dzieli się w zależności od przeznaczenia

Þ do naświetleń promieniami granicznymi

Þ kontaktowy – lampa przylega do ciała pacjenta

Þ powierzchniowy

Þ terapia półgłęboka

Þterapia  głęboka

SCHEMAT BLOKOWY APARATU

Na...