Osztucewojsk.pdf

F L A V I U S V E G E T I U S R E N A T U S

O S Z T U C E W O J S K O W E J

Księgi I – III

(WYBÓR)

MMIV ®

Flavius Vegetius Renatus De re militari

W S TĘP

Dzieło De re militari , powstałe ok. 390 r. n.e., autorstwa

Flawiusza Wegecjusza Renatusa to jedyny zachowany

starożytny podręcznik wojskowości. Już chociażby z tej

przyczyny ma on dla nas niebagatelne znaczenie, będąc

interesującym dokumentem zarówno dla uczonych badających

antyczną wojskowość, jak i dla tych wszystkich, którzy

zagadnieniem tym po prostu się interesują. Ze względu na swą

unikatowość stanowił on przez setki lat prawdziwą biblię

wojskowości, księgę, z której czerpały całe pokolenia wodzów

znajdując w niej, oprócz praktycznych porad z dziedziny

szkolenia oddziałów, taktyki i organizacji sił zbrojnych, także i

podnoszącą morale pochwałę męstwa, dzielności, a przede

wszystkim apoteozę dyscypliny żołnierskiej. Nic więc

dziwnego, że począwszy od średniowiecza napotkać można

wiele śladów ogromnej popularności, jaką cieszyła się

książeczka Wegecjusza.

Wiele rękopisów zawierających to dzieło znanych było w

czasach Karola Wielkiego. Egzemplarz De re militari został

wymieniony w testamencie hrabiego Everarda de Frejus,

sporządzonym w roku 837. Około roku 1000 epitoma Wegecjusza

czytywana była namiętnie przez rycerza Fulka Czarnego,

hrabiego Anjou; była to jego ulubiona lektura. Także i Richard

Coeur de Lion (1157-1199) nie rozstawał się z De re militari ,

mając ją pod ręką podczas wszystkich swych kampanii

wojennych, podobnie jak i jego ojciec, Henryk II Plantagenet

(1133-1189). Ocalałe średniowieczne rękopisy Wegecjusza z X

– XV wieku szacuje się na ok. 150 egzemplarzy, co

niewątpliwie świadczyć musi o olbrzymiej popularności tego

dzieła. Pierwszy raz drukiem dzieło antycznego nauczyciela

sztuki wojskowej ukazało się wkrótce po wynalezieniu druku –

w Utrechcie w 1473 roku.

Już w czasach nowożytnych austriacki marszałek polny,

książę de Ligne (II poł. XVIII w.), nazwał dzieło Wegecjusza

„złotą książeczką” i napisał o niej: „Bóg, pisał Wegecjusz,

natchnął legiony, lecz osobiście sądzę, że Bóg natchnął przede

wszystkim Wegecjusza”.

Jak często bywa ze starożytnymi dziełami, De re militari ,

tak chętnie czytane w średniowieczu i później, nie było

Flavius Vegetius Renatus De re militari

popularne w okresie swego powstania, czyli w czasach późnego

antyku; nie wpłynęło też w żaden sposób na ówczesną

wojskowość. Tłumaczyć to należy przede wszystkim faktem, iż

system organizacji armii rzymskiej, jej taktyki itd., jaki

proponował w swym dziele Wegecjusz, który za trzon wojska

uważał ciężkozbrojną piechotę złożoną z obywateli rzymskich,

już w momencie, kiedy utwór ten powstawał, był archaiczny,

przestarzały i niemożliwy do wdrożenia. Wynikało to m.in. z

całkowicie odmiennej organizacji legionów rzymskich w

czasach Wegecjusza w porównaniu z okresem republikańskim i

latami pryncypatu. Od czasów reform wojskowych Septymiusza

Sewera legiony niezwyciężonego Rzymu przypominały formacje

zbrojne, które zwykle kojarzymy dziś z hasłem „legiony

rzymskie”, już tylko z nazwy. Zmieniały się czasy, dawna

potęga Imperium Rzymskiego chyliła się pomału, ale

nieuchronnie ku upadkowi. Zmieniała się również i taktyka

wojskowa, a miejsce niezłomnego piechura zajmowała

stopniowo kawaleria. Jazda, przybrawszy cięższe zbroje na wzór

piechoty, stała się zatem główną siłą bojową legionu, piechota

zaś traciła na znaczeniu wskutek ciężkiego uzbrojenia, a co za

tym idzie, niewielkiej mobilności. Lekka piechota natomiast, nie

mogąc dotrzymać pola ciężkiej jeździe, w coraz większym

stopniu wykorzystywała broń miotaną, rażąc wroga na

odległość, niż w bezpośrednim starciu.

***

De re militari , będąca epitomą z dzieł m.in. Katona

Starszego, Korneliusza Celsusa, Frontinusa, Paternusa, oraz z

edyktów cesarzy: Augusta, Trajana i Hadriana, stanowi ważny

dokument do studiów nad historią wojskowości rzymskiej, ale

nie tej z czasów Wegecjusza, lecz o kilka stuleci wcześniejszej.

Przywołując chwalebne przykłady „starożytnych” wodzów, oraz

przewag i sukcesów ich legionów, próbował Wegecjusz

naprawić stosunki w wojsku, jak i stopniowe obniżanie wartości

bojowej tej armii rzymskiej, którą znał z autopsji,

zdegenerowanej, coraz słabszej i coraz częściej ulegającej siłom

barbarzyńców. Miał być może nadzieję, jak możemy

wnioskować z lektury dzieła, że dzięki temu być może uda mu

Flavius Vegetius Renatus De re militari

się odwrócić nieuchronny upadek potęgi Cesarstwa Rzymskiego,

którego agonii był poniekąd naocznym świadkiem.

Niewiele wiadomo o życiu Wegecjusza. Był on zapewne

wysokim rangą urzędnikiem za panowania cesarza

Walentyniana II (371-392). W niektórych rękopisach nazywany

jest vir illustris , oraz comes . Raphael z Volterry nazywa go

comes Constantinopolis. Wegecjusz, przekonany o słuszności

swych porad w zakresie sztuki wojskowej, które już

współczesnym musiały wydawać się nierealne nie mógł być, co

wynika z samej treści dzieła, obeznany z praktyką wojskową,

będąc raczej typowym teoretykiem, co z resztą wielokrotnie

stwierdza jak najbardziej otwarcie.

Dzieło De rei militari nie jest z pewnością pracą wybitną,

jednak sam autor nie aspirował, jak to sam otwarcie przyznaje,

do roli oryginalnego pisarza, kompilując, jak wielu wówczas mu

podobnych, kilka dzieł starszych, starając się wydobyć z nich

sedno. Fakt ten poniekąd stanowi dziś także o wartości pracy,

która przechowała nam część zaginionej spuścizny antycznych

pisarzy. Mimo tego, że Wegecjusz nie był wielkim historykiem,

ani też wielką osobowością, chyba nie do końca sprawiedliwe są

słowa, które napisał o nim Andrea Giardina, iż był to człowiek

ograniczony i bez polotu, o umysłowości wręcz „ludowej” 1 .

Oprócz De rei militari , Wegecjusz jest autorem innego

jeszcze utworu o zupełnie innej tematyce, dotyczącego bowiem

mało romantycznego tematu, a mianowicie sposobów leczenia

mułów i koni. I to dzieło również jest epitomą , konkretnie zaś

wyciągiem z pracy Pelargoniusza.

Zgred, luty 2004

1 A. Giardina, Człowiek Rzymu , pr. zb. pod red. A Giardina, Warszawa 1997.

Flavius Vegetius Renatus De re militari

OD TŁUMACZA

Niniejszy wybór z Wegecjusza został przetłumaczony bez żadnych ambicji

naukowych. Jedynym powodem dokonania tego przekładu była chęć zapoznania

się z tą znaną przez stulecia i popularną pracą. Dlatego Tłumacz nie ponosi

żadnej odpowiedzialności za ewentualne błędy w translacji, za błędy

wynikające z niedostatecznej znajomości niuansów rzymskiej wojskowości (w

tym zwłaszcza terminologii – Tłumacz bowiem nie jest specjalistą z zakresu

antycznej myśli wojskowej), oraz w ogóle za wszystkie ewentualne błędy.

Tłumacz nie ponosi również odpowiedzialności za ewentualne szkody i straty

wynikłe z używania niniejszego przekładu. Tłumaczenie można wykorzystywać

na wszelkie możliwe sposoby, powielać w setkach i tysiącach egzemplarzy,

drukować na drukarkach atramentowych, laserowych i in., kserować,

wynotowywać, streszczać itd., za wyjątkiem czerpania zeń korzyści

materialnych, oraz wykorzystywania przekładu do szkalowania dobrego imienia

i obrażania Tłumacza. W przypadku umieszczenia przekładu na stronie

internetowej prosiłbym o podanie źródła pochodzenia tekstu, tj. witryny

www.zrodla.historyczne.prv.pl . Dziękuję

Zgred, luty 2004

P.S. Tłumaczenie to jest cały czas poprawiane i uzupełniane, zatem

odnajdywane błędy będą systematycznie usuwane.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: