>> RELIGIA A POLITYKA – skrypt, turnus zimowy 2008/ 2009 <<

UZUPEŁNIENIE CZĘŚCI PIERWSZEJ:

JUDAIZM:

1.    Haskala. (Dominou).

2.    Starożytne odłamy judaizmu: saduceusze, faryzeusze, esseńczycy.(Patu)

3.    Frankizm. (Patu)

4.    Zeloci, Sykariusze. (Patu)

5.    Judaizm rekonstrukcjonistyczny, humanistyczny, liberalny, mesjański, karaicki. (Sikor)

CHRZEŚCIJAŃSTWO:

6.    Cel i powołanie chrześcijaństwa. (Lachonek)

7.    Różnice liturgiczne między kościołami: rzymsko- katolickim, prawosławnym i protestanckimi. (Mariusz)

8.    Postanowienia soborów: trydenckiego, watykańskiego I, watykańskiego II. (Lachonek).

9.    Kategoria wolnej woli człowieka  i kategoria kościoła w doktrynie: katolickiej, luterańskiej, kalwińskiej i prawosławnej. (Sikor)

10. Święta maryjne. (Alyn)

11. Święta prawosławne. (Dyżurny achreolog kraju)

12. Święta protestanckie. (Święto Świętej Reformacji- to przykładowo) (Dyżurny achreolog kraju)

13. Zwoje z Qumran. (Maciek B.).

14. Herezje: Monoteletyzm, Manicheizm, Gnostycyzm. (Patu)

15. Prawosławie- doktryna, kult, organizacja, nabożeństwa. (Mariusz)

16. Nabożeństwo: luteranizm i kalwinizm. (Mariusz)

17. Kalendarz juliański i kalendarz gregoriański. (Alyn)

18. Kościół koptyjski, jakobicki… (najlepiej wszystkie odłamy z krótką notatką) (Dyżurny achreolog kraju)

19. Kto, kiedy i dlaczego zawarł Formułę Zgody.  (Panzer)

20. Anglikanizm, druga reformacja. (Paulek)

21. Kościoły autokefaliczne. (Alyn)

22. Rozumienie podstawowych pojęć: religia, wiara, dogmat, kult sacrum, laicyzacja, sekularyzacja. (Maciek O., Magda R.)

JUDAIZM:

1.    Haskala. (Dominou)

§  Haskala (hebr. oświecienie, השכלה) to ruch oświeceniowy wśród Żydów, powstały w drugiej połowie XVIII w., trwał do lat 80. wieku XIX.

§  Ruch ten był częścią oświecenia europejskiego, ale nosił cechy szczególne, ze względu na specyficzną sytuację społeczną Żydów.

§  Haskala narodziła się w Niemczech, stopniowo obejmując Austrię, Wlk. Brytanię, Holandię i Francję.

§  Pod koniec wieku XVIII dotarła do Galicji, następnie do Królestwa Polskiego, na ziemie litewskie i Ukrainę.

§  Za jej założyciela i głównego przedstawiciela uchodzi Moses (Mojżesz) Mendelsohn ( ur. 6 IX 1729 - Dessau, zm. 4 I 1786 w Berlinie, Felix Mendelsohn – Bartholdy [ten od „Marsza weselnego”] to jego wnuk, to tak na marginesie), zwany „ojcem haskali”. Drugim z inicjatorów tego ruchu był N.H. Wessely (Weisel). Inni znani to: Aaron Halle-Wolfssohn i Joseph Perl.

§  W Polsce do wybitnych działaczy należeli: Ch. Z. Słonimski i A. Sztern.

§  Działacze haskali nazywani byli maskilim i propagowali odrodzenie kulturalne i społeczne Żydów poprzez uczestnictwo w rozwoju nauk świeckich, reformie szkolnictwa, zbliżeniu się do kultury krajów osiedlenia.

§  Konsekwencją tych postulatów dla reprezentantów haskali była zmiana tradycyjnego stosunku do religii, towaryszyło temu także powstanie naukowej refleksji nad nią (Wissenschaft des Judentums), osłabienie pozycji i przestrzegania halachy, podważanie znaczenia studiów talmudycznych, osłabienie wiary w wyjątkowy charakter narodu żydowskiego.

§  Haskala stworzyła ideologiczną i kulturową podstawę dla reformy religii i powstania judaizmu reformowanego.

§  Głoszona idea emacypacji wyrażała się w dążeniu do wyjścia Żydów z izolacji i uzyskania przez nich pełnych praw obywatelskich, jej realizację widziano w częściowej asymilacji społecznej i kulturalnej, zarówno w sferze życia codziennego (np. zachęta do zarzucenia tradycyjnych strojów), jak i w ograniczaniu języka jidysz i zastępowaniu go językami miejscowymi.

§  Wielką wagę przykładano do unowocześnienia edukacji, postulowano objęcie Żydów częściowo świeckim nauczeniem.

§  Tradycyjne szkoły żydowskie (jesziwy, chedery) zastępowały nowe (szkiły), które w programach nauczania miały lekcje języków krajów osiedlenia, nauki świeckie (matematyka, geografia etc.).

§  Maskilin nie dążyli do pełnej akulturacji Żydów, szczególne znaczenie przypisywali kultywowaniu języka hebrajskiego.

§  Haskala wpłynęła na rozwój nowoczesnej prasy i literatury żydowskiej i upowszechniła wśród Żydów osiągnięcia kultury i nauki europejskiej, dzięki czemu wielu Żydów weszło do elity naukowej i intelektualnej krajów Europy.

2.       Starożytne odłamy judaizmu: saduceusze, faryzeusze, esseńczycy.(Patu)

SADUCEUSZE

·           Wywodzili się z wyższych warstw kapłańskich i arystokracji

·           przestrzegali ściśle Tory (gwarantowała im przywileje)

·           nie uznawali żadnej tradycji ustnej, która starała się wyjaśniać i uzupełniać Torę

·           odrzucali wiarę w inne duchy poza Bogiem, wiarę w demony i życie pozagrobowe

·           nie wierzyli w przeznaczenie

·           uznawali wolność ludzkiej woli

·           byli konserwatystami – w dziedzinie ekonomicznej, społecznej, religijnej i politycznej

·           panowali nad świątynią

·           należeli do sanhedrynu

FARYZEUSZE

·      wywodzili się z warstw średnich (wykonawcy wolnych zawodów)

·      należało do nich wielu soferim

·      uznawali Torę, a także prawo ustne, któremu przypisywali taki sam autorytet jak Torze, gdyż Bóg dał je także Mojżeszowi na Synaju

·      występowali przeciwko władcom z dynastii Hasmonejskiej (uważali ich władzę za niezgodną z prawem)

·      zwalczali saduceuszy

·      chcieli wyzwolić sprawy religii spod kontroli świątynnych kapłanów

·      za główną swą funkcję uznawali studiowanie i nauczanie Tory

·      cieszyli się znacznym poparciem szerokich mas ludności

·      wierzyli w jedynego, duchowego, wszechmocnego, sprawiedliwego, wszechwiedzącego, miłosiernego, kochającego jak ojciec swe stworzenia Boga, który dał ludziom Torę i podstawy jej wyjaśniania, i dostosowywania do potrzeb czasu

·      przyjmowali możliwość rozwoju Prawa (w przeciwieństwie do saduceuszy)

·      uznawali ofiary i świątynię za centrum kultu Jahwe

·      przyjmowali boskie przeznaczenie i opatrzność oraz wierzyli w wolną wolę

·      wierzyli w zapłatę po śmierci, życie pozagrobowe, nieśmiertelność i zmartwychwstanie

·      głosili, że wszyscy są sobie równi lecz Izraelowi wyznaczyli rolę starszego brata, wybranego i uprzywilejowanego przez to, że wszystkim ludom zapewni zbawienie, bo wyda ze swego grona mesjasza

·      łączyli się w związki zwane chawura i używali pomiędzy sobą tytułu chawer

·      byli oni jedyną partią, która przetrwała zburzenie drugiej świątyni i klęskę powstania przeciw Rzymowi (66-70)

·      im judaizm zawdzięcza swe przetrwanie

ESSEŃCZYCY

·      wszystkie warstwy społeczne

·      najbardziej ze wszystkich zainteresowani sprawami religii

·      uważali się za wybranych przez Boga do zajęcia pierwszego miejsca w nowym królestwie Izraela

·      odrzucili kult świątynny i ustanowili własne obrzędy – sakralna uczta połączona ze spożywaniem błogosławionego chleba i wina, stosowali obmywania rytualne (symbol odpowiedniej postawy wewnętrznej i czystości)

·      tworzyli własne gminy i prowadzili życie wspólne

·      istniał odłam monastyczny, którego członkowie wyrzekli się prywatnej własności i utrzymywali się z pracy rąk

·      esseńczycy odrzucali niewolnictwo, studiowali Torę i Pisma, duża ich liczba była w celibacie

·      dużo na ich temat powiedziały zwoje z Qumran

·      pisali komentarze do ksiąg biblijnych, hymny, teksty liturgiczne

·      żyli we wspólnocie, która przypominała chrześcijańskie zakony

·      nowi członkowie musieli się poddać dwuletniej próbie – po pierwszym roku rekrut poddawał się obrzędowi przypominającym chrzest, po drugim dopuszczano kandydata do udziału w świętej uczcie

·      gmina zorganizowana była hierarchicznie

·      zgromadzeniu przewodziła rada dwunastu starszych, a na czele każdej poszczególnej gminy stał nadzorca (pakid lub mewaker) – przyjmował nowych członków, przewodniczył ucztom sakralnym, zarządzał majątkiem

·      gmina esseńska uznawała się za Nowe Przymierze, za zgromadzenie wybranych przez Boga

·      uważali, że całym światem rządzą duchy „prawdy i światła” oraz „kłamstwa i ciemności”

·      wierzyli, że tylko oni zachowali należytą interpretację Tory, którą przekazał im założyciel gminy zwany „Nauczycielem Sprawiedliwości”, który był wybranym przez Boga prorokiem. Miał on zmartwychwstać i zjawić się ponownie w końcu czasów i zapewnić zbawienie swoim wyznawcom – porównywany do Chrystusa

·      oczekiwali dwóch Mesjaszów – Mesjasza Aarona i Mesjasza Dawida

3.       Frankizm (Patu)

·      Nazwa ruchu będącego ostatnim etapem w rozwoju sabatianizmu

·      Założyciel Jakub Frank (od niego pochodzi nazwa)

·      W 1753 roku udał się na tereny imperium tureckiego, gdzie podczas pobytu w sabatiańskiej gminie poczuł powołanie na proroka i potem w tym charakterze odbył pielgrzymkę do grobu Natana z Gazy

·      Podawał się za wcielenie sefiry tiferet ( w kabale uznaje się, że sefirot to struktury boskiej rzeczywistości, które wyemanowały z niezbadanych głębi niepoznawalnego Boga. Każda sefirot reprezentuje jeden etap kolejno wyłaniających się objawień i ma własną symboliczną nazwę, ogólnie jest ich 10, a tiferet oznacza piękno, można powiedzieć, że sefirot to zarazem imiona, które Bóg sam sobie nadał, oraz środki za pomocą, których stworzył świat)

·      Podawał się także za reinkarnacje Szabtaja Cwi

·      Uznawał, że polskie ziemie (Podole) Bóg obiecał patriarchom

·      Zażądał od swoich zwolenników uznania zasad sabatianizmu i zgromadził zbrojny orszak

·      W odpowiedzi na takie postępowanie Franka, gminy ortodoksyjne rzuciły klątwę na sabatian i zakazały czytania Zoharu poniżej 30. Dodatkowo oskarżyli sabatian przed Kościołem, że ich religia jest mieszaniną wierzeń zakazanych prawem kanonicznym.

·      Frank w odpowiedzi na to poprosił o opiekę biskupa Dembowskiego z Kamieńca Podolskiego – jego wyznawcy zaczęli uwypuklać punkty wspólne z chrześcijaństwem

·      W 1757 odbyła się debata miedzy frankistami a ich przeciwnikami. W rezultacie tej debaty biskup wydał zarządzenie nakładające kary na ortodoksyjne gminy, z których najgorszą było potępienie Talmudu oraz nakaz jej spalenia, (co też wykonano w kilku miasteczkach)

·      Frankiści przyjęli „ciężar milczenia” tzn. swą faktyczną wiarę ukrywali przed światem zewnętrznym. Jezusa uważali za poprzednie wcielenie duszy Mesjasza, której ostatecznym wcieleniem był Jakub Frank.

·      W 1759 odbyła się druga debata, po której Kościół katolicki zaniechał wrogości wobec frankistów i zgodził się na podwójne wyznanie wiary.

·      Frank przyjął chrzest w Warszawie a jego ojcem chrzestnym był król August III Sas

·      Okazując wartości chrześcijańskie na zewnątrz byli wierni zasadom sabatianizmu ulegając coraz bardziej nihilizmowi i anarchii łącząc ją z ideologią wojenną i planami zawładnięcia światem

·      Zniszczenie dotychczasowego porządku miało się dokonać przez święty grzech, który maił zburzyć „łupiny” (kelippot) istniejącego świata, przełamać i odwrócić obowiązującą moralność

·      Swoboda i rozwiązłość obyczajów wiązała się z tyrańską władzą przywódcy, który był ponad wszelka krytyka.

·      Na zewnątrz starano się upodobnić do otoczenia

·      Po roku podwójnego życia Frank został oskarżony o herezję i osadzony w twierdzy jasnogórskiej w Częstochowie, gdzie spędził 13 lat jako cierpiący Mesjasz

·      Opuścił więzienie, gdy zajęły je wojska carskie, przeniósł się ze swoimi zwolennikami do Brna a następnie do zamku koło Frankfurtu

·   ...