1. Socjologia – definicja socjologii, wyjaśnienie istoty socjologii jako nauki, krótkie omówienie powstania i rozwoju socjologii, podział socjologii na ogólną i szczegółową, związki pomiędzy socjologią ogólną a szczegółową.
SOCJOLOGIA – to nauka zajmująca się zbiorowościami ludzkimi, ich powstawaniem, rozpadem, przekształceniem i zanikaniem.
Dla socjologa rzeczywistość społeczna to szereg różnorodnych faktów i zdarzeń, które wynikają z działań innych ludzi, ich poglądów, postaw aspiracji, przekonań, nastrojów jak również z działalności jednostek, zbiorowości i instytucji.
Problem socjologii jako nauki sięga okresu pojawienia się myśli prekursorskiej, ukazującej potrzebę utworzenia nauki o społeczeństwie, zwanej później socjologią.
Według teorii współczesnego socjologa amerykańskiego polskiego pochodzenia Theodora Abla, socjologia to nauka, która jak wiele innych nauk nie tylko społecznych skalda się ze składników teoretycznych i empirycznych. Status dawnej nauki jest wyższy w zależności od ilości składników teoretycznych jak np. fizyka. Natomiast w socjologii przeważają składniki empiryczne, co nie znaczy, ze socjologia nie jest nauką.
Początki socjologii jako nauki obserwujemy w XX w. Głównie w twórczości Comte’a Marksa i Spencera. Ówczesna socjologia historyczna zajmowała się badaniem rozwoju społeczeństwa na tle dziejów ludzkich. Natomiast koniec wieku XIX i początek wieku XX daje rozwój socjologii analitycznej, która zajmuje się typologią badanych zjawisk. Od lat 30 – tych zauważamy większe zainteresowanie badaniami empirycznymi nad analizami socjologicznymi. Współczesna socjologia, zwłaszcza marksistowska uwzględnia badania zjawisk społecznych, nie rezygnując z ustalenia praw, dokonywania typologii i analiz układów społecznych.
Socjologię dzielimy na dwie części:
a). Socjologię ogólna ( teoretyczną) – która zajmuje się podstawowymi pojęciami, teorią, aparatem badawczym, hipotezami badawczymi.
b). Socjologię szczegółową (empiryczną) – która zajmuje się badaniem fragmentu zbiorowości ludzkiej (np. zbiorowość miejska i wiejska) wykorzystując założenia socjologii ogólnej.
Socjologia szczegółowa dzieli się na ponad 30 subdyscyplin. Do najbardziej rozwiniętych należą: socjologia pracy – bada zbiorowość, w której prawie każdy człowiek się znajduje.
Ponadto wyróżniamy socjologię: wojska, oświaty i wychowania, rodziny, medycyny, prawa, wsi i rolnictwa, miasta – która zajmuje się badaniem społeczeństwa w aspekcie danego kontaktu.
Socjologia szczegółowa ma wiele powiązań z socjologią ogólną. Pierwsza korzysta z inspiracji i założeń teoretyczno – metodologicznych drugiej, a ta z kolei weryfikując je w badaniach terenowych, wyprowadza uogólnienia wzbogacające ogólną teorię socjologiczną.
2. Przedmiot socjologii – pojęcie przedmiotu nauki, metodologiczne uzasadnienie wyróżnienia przedmiotu socjologii, różne sposoby określania przedmiotu socjologii, koncepcja Szczepańskiego.
Przedmiotem badań socjologicznych są różnorodne zbiorowości społeczne, a zwłaszcza ich powstawanie, rozpad, struktura oraz zachodzące w nich zmiany i przekształcenia.
Socjologia to nauka empiryczna, bo prawidła biologiczne, jak je odkryjemy, to się powtarzają (np. krwioobieg).
Socjologia o orientacji metodologicznej wg teorii J. Hochfelda zaleca rozpatrywać procesy i zjawiska w aspekcie genetycznym, strukturalnym i funkcjonalnym.
Najbardziej spełniającą zasady socjologii metodologicznej, jest socjologia marksistowska, która wypełnia dwie podstawowe funkcje społeczne:
a). humanistyczno – poznawcza, którą realizuje przez wzbogacenie wiedzy o społeczeństwie i o człowieku jako o istocie psychospołecznej.
b). inżyniersko – organizatorską, która przejawia się w praktycznych działaniach, opierających się na wiedzy socjologicznej, mających na celu modyfikację zachowań jednostek i zbiorowości społecznych.
Dla Comte’a przedmiotem socjologii było badanie struktury i funkcjonowania społeczeństwa.
Drukhein, który socjologii nadał status nauki akademickiej uzasadnił, ze przedmiotem badań są fakty społeczne.
Gumplowicz socjologię uważał za naukę o grupach społecznych, a Simmel o stale się powtarzających formach życia społecznego.
Socjologia marksistowska bada realnie istniejącą rzeczywistość społeczną, zależną od czynników przyrodniczych, ekonomicznych i kulturowych.
Najbliższą i najpełniejszą koncepcji marksistowskiej jest teoria Szczepańskiego, który uważa, że przedmiotem badań są zjawiska i procesy tworzenia różnych form życia zbiorowego ludzi, ich struktury oraz zjawisk i procesów zachodzących w ich zbiorowościach.
3. Problematyka socjologii praktycznej – wyjaśnienie pojęcia, krótka reprezentacja problematyki na tle zagadnień osobowości nauk społecznych, powody powstawania i istnienia socjologii praktycznej poprzez wskazanie i krótkie omówienie błędów powodujących kształtowanie się w społeczeństwie wiedzy w zakresie problematyki socjologicznej, znaczenie (zagrożenia) istnienia socjologii praktycznej.
Socjologia praktyczna – to wiedza, którą przeciętny człowiek posiada w zakresie tego, czym socjologia jako nauka się zajmuje.
Błędne założenia socjologii praktycznej wynika z aparatu pojęciowego socjologii, który jest aparatem np. „grupa” zgodnym z językiem potocznym.
W naukach społecznych używamy pojęć potocznych, które każdy laik rozumie.
- stosujemy bardzo ścisłe procedury, dokładnie badamy
- w życiu codziennym nie chcemy poznać prawdy, tylko chcemy rozstrzygnąć problem
- wiemy, ze świat się zmienia, a mimo to powielamy zjawiska, które kiedyś zdawały egzamin, a teraz nie
Dla każdego z nas jeżeli kara lub nagroda pochodzi od osoby, która ma autorytet, to ma ona dla mnie znaczenie, albo się tym przejmuję, albo chwalę.
4. Przyrodnicze podstawy życia społecznego – pojęcie, wskazanie głównych podstaw życia społecznego oraz ich powiązań ze sobą, podział, krótkie omówienie elementów składowych z wskazaniem wpływu na kształt życia społecznego.
Dynamikę i intensywność zjawisk i procesów określonych mianem życia społecznego, zwłaszcza w przypadku świata ludzkiego wyznacza zespół różnorodnych czynników, które J. Szczepański nazwał podstawami życia społecznego.
Podstawy życia społecznego dzielimy na: przyrodnicze, ekonomiczne i kulturowe.
Warunki przyrodnicze dzielimy na:
a). biologiczne – rozbudowany system nerwowy, jesteśmy w stanie odbierać ogromną ilość sygnałów i zachowań, które możemy stosować w życiu społecznym.
np. mowa – dzięki mowie myślimy
- przeciwstawny kciuk – chwytanie
- rozbudowany system potrzeb
- długotrwała zależność człowieka od rodziców, dziadków, opiekunów
- trwały popęd seksualny
b). geograficzne, które wyznaczają w dużej mierze zajęcia ludności
- klimat
- ukształtowanie terenu
- szata roślinna
- zwierzęta
- woda
- bogactwa mineralne
c). Demograficzne
- podział na płeć: mężczyźni i kobiety
- wiek (przeciętny wiek życia, społeczeństwa się starzeją, wydłuża się długość życia i związane z tym problemy ekonomiczne np. system emerytalny)
- gęstość zaludnienia – zależna gł. od klimatu
- zdrowotność społeczeństwa
- płodność kobiet – przyrost naturalny
Wszystkie te czynniki warunkują odpowiednie zjawiska i procesy społeczne zachodzące w społeczeństwie, jak kulturowe, gospodarcze i polityczne.
Czynniki te są podstawa planowania i prognozowania społecznego, czyli przewidywania i dokonywania przekształceń określonych struktur społecznych i zasad ich funkcjonowania.
Wpływ tych czynników na życie społeczne jest bezpośredni i pośredni. , zależnie od klimatu, gęstości zaludnienia, rozwoju przemysłu i rolnictwa.
5. Ekonomiczne podstawy życia społecznego – pojęcie, wskazanie głównych podstaw życia społecznego oraz ich powiązań ze sobą, podział, krótkie omówienie elementów składowych z wskazaniem wpływu na kształt życia społecznego..
Podstawy życia społecznego dzielimy na przyrodnicze, ekonomiczne i kulturowe.
Człowiek mający odpowiednie cechy biologiczne żyje w określonym środowisku geograficznym i ludzkim.
Uczestniczy w procesach i zjawiskach społecznych, dlatego że dysponuje zespołem czynników ekonomicznych, które stanowią bardzo ważną podstawę egzystencji ludzkiej i życia zbiorowego.
Na zespól ten m.in. składa się wykorzystanie zasobów środowiska geograficznego, narzędzi i maszyn niezbędnych do wykonywania określonej pracy, służącej do zaspakajania potrzeb ludności.
Czynniki ekonomiczne dzielimy na:
a). proste – im więcej pieniędzy tym bardziej rozbudowane życie społeczne
b). złożone – jak się rozwijają siły wytwórcze, to się rozwija (zmienia) życie społeczne (np. samochód, samolot, komputer itp.)
6. Kulturowe podstawy życia społecznego - tak samo jak w punkcie 4 tylko kulturowe.
Pojęcie „kultura” pochodzi od łacińskiego słowa „cultura agri” co oznaczało uprawę i uszlachetnienie roli.
Współcześnie „kultura” należy do najbardziej wieloznacznych pojęć.
W sensie filozoficznym przez kulturę najczęściej rozumie się wszystko to, co nie wyrasta samo przez się z przyrody, lecz powstaje dzięki pracy człowieka, co jest wytworem celowej refleksji i działalności ludzkiej. Krócej można określić, ze wszystko co nie jest przyrodą składa się na kulturę.
Kultura jest też pojmowana jako wytwór działalności ludzkiej (zwane wyższymi, które wytworzono bezinteresownie).
Wytworami tymi są:
- nauka
- sztuka
- literatura
- religia
- moralność
- prawo
- idee polityczne i społeczne
zwane wytworami ducha, które nie są konieczne tak jak wytwory pracy fizycznej do zaspakajanie biologicznych potrzeb człowieka.
Kulturę dzielimy na materialną i duchową.
Kultura materialna zaspakaja wszystkie potrzeby materialne człowieka (narzędzia, ubrania, mieszkanie).
Kultura duchowa zaspakaja potrzeby duchowe (dobro, wolność, równość, dzieła sztuki, symbole, obyczaje).
W ujęciu socjologiczno – etnograficznym kultura oznacza ogół wytworów działalności ludzkiej materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom.
Więc krótko – kultura to ogół dóbr, dzielących się na trzy klasy: rzeczy, znaki i zachowania.
Na dziedzictwo kulturalne każdej zbiorowości składa się:
- język
- literatura narodowa
- tradycja
- zwyczaje i obyczaje
Kulturowe podstawy życia społecznego mają wpływ na kształt życia poprzez religię, zwyczaje, obyczaje, sztukę tradycje i wiele innych.
7. Wpływ kultury na życie społeczne – omówienie mechanizmu wpływu kultury na życie społeczne, 4 płaszczyzny wpływu kultury na życie społeczne.
Pod wpływem kultury organizm staje się istotą społeczną, co jest zgodne z tezą, że „człowiek nie rodzi się ludzkim, lecz staje się nim w procesie wychowania” – teza Parka.
Organizmy ludzkie mają podobne potrzeby i popędy, lecz sposoby ich zaspokajania są różne. Zależne od kulturowego uregulowania, zgodnego z obyczajami, religią, a nawet przepisami prawnymi.
Mechanizmy wpływu kultury na życie społeczne:
a). socjalizacja – poprzez wchodzenie do kultury wchodzimy do społeczeństwa „człowiek nie rodzi się ludzkim, lecz staje się nim w procesie wychowania”
b). wzory postępowania – w różnych środowiskach różnie się zachowują
c). Tworzenie wartości – np. wartości rodzinne, materialne, ludzkie, religijne
d). Tworzenie ideałów (modeli) – przykład, który trzeba naśladować
Wzorzec to wzór, który jak się postaramy to osiągniemy.
Ideał to wzór, którego z założenia nie osiągniemy, ale się staramy.
8. Kulturowy ideał osobowości – charakterystyka, składniki, definicja, wykazanie uzależnień czasowych i lokalizacyjnych, znaczenie dla funkcjonowania zbiorowości.
Osobowość społeczna – to zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a pochodzących z wpływu kultury, w której została wychowana.
Elementy osobowości społecznej wg Szczepańskiego:
a). kulturowy ideał osobowości
b). rola społeczna
c). jaźń subiektywna
d). jaźń odzwierciedlona
Kulturowy ideał osobowości – to zespół cech mówiących o tym, jaki ideał wychowawczy należy propagować w danej epoce historycznej, aby młodą jednostkę wychować na dobrego członka społeczeństwa.
Kulturowy ideał osobowości kształtuje się w dzieciństwie w danej kulturze i społeczeństwie.
9. Rola społeczna – charakterystyka osobowości społecznej, składniki, definicja roli społecznej, wyjaśnienie istoty roli społecznej, warunki właściwego realizowania roli społecznej, konflikt ról, znaczenie ról społecznych dla funkcjonowania zbiorowości.
Rola społeczna – to system zachowań wynikający z przynależności do określonej gr. lub zbiorowości społecznej (rola społeczna członka rodziny, kolegi, studenta, żołnierza, pracownika czy emeryta).
Na każda rolę społeczną składają się odpowiednie prawa i obowiązki, przywileje i powinności.
Zakres realizacji każdej roli społecznej zależy od:
a). właściwości anatomiczno – psychicznych danej jednostki
b). wzoru osobowego akceptowanego w danej jednostce
c). zdefiniowania danej roli przez jednostkę społeczną, a także samego „nosiciela”
d). struktury i organizacji danej grupy lub jednostki
Często stwierdzamy, że:
- jakaś zbiorowość lub ktoś dobrze spełnia swoja rolę
- wypełnia ją połowicznie
- nie wypełnia jej nawet w elementarnym zakresie
Od jakości i zakresu realizacji ról zależy funkcjonowanie społeczeństwa, jego gospodarki, administracji, kultury czy obronności. Jak również realizacja celów jednostkowych i ogólnonarodowych.
Konflikt ról zachodzi wewnątrz człowieka, gdy wykonywane funkcje są sprzeczne z zasadami lub poglądami osobistymi.
10. Jaźń – charakterystyka osobowości społecznej, jej składniki, pojęcie jaźni, rodzaje, znaczenie dla funkcjonalności zbiorowości
Jaźń – to zespół wyobrażeń o sobie, na podstawie traktowania nas przez otoczenie lub sposób widzenia samego siebie zależnie od „społecznego lustra”.
Szczepański wyróżnia dwa rodzaje jaźni:
a). jaźń subiektywną – jest to wyobrażenie o sobie na podstawie traktowania nas przez otoczenie społeczne (często na tej podstawie występują kompleksy)
b). jaźń odzwierciedlona – jest to wyobrażenie o sobie na podstawie tego, co naszym zdaniem sądzą o nas inni ludzie.
Podgórecki wyróżnia 4 rodzaje jaźni:
a). jaźń pierwiastkową - to najbardziej osobisty i wewnętrznie własny pogląd na siebie, bez względu na to, co sądzą i jak nas traktują inni ludzie
b). jaźń fasadową – to reklamowanie własnej osoby bez względu na subtelność jej stosowania (samochwalstwo, tytułomania, powiązania z ważnymi ludźmi – tytułem zasług itp.)
c). jaźń odzwierciedlona – wyobrażenie co sądzą o mnie inni
d). jaźń zobiektywizowana – to suma wiedzy mądrości i doświadczenia, którą dana jednostka zdobyła, jest to najbardziej trafne spojrzenia na samego siebie.
Znaczenie własnej osobowości, czyli jaźni ma duży wpływ na pełnienie funkcji społecznych w jednostkach bądź w grupach społecznych, bo zależnie „jak oceniamy siebie, tak traktujemy społeczeństwo”.
11. Schemat kształtowania się więzi społecznej – pojęcie, różne uwarunkowania tworzenia się więzi, model powstawania.
Więź społeczna to ogół stosunków połączeń i zależności skupiających jednostki zbiorowości ludzkiej. Składnikami więzi są czynniki obiektywno – formalne i spontaniczno – subiektywne.
Schemat kształtowania się więzi społecznych:
a). styczność przestrzenna – zachodzi nawet wtedy, gdy myślimy o kimś, kogo w danej chwili przy nas nie ma
b). styczność psychiczna – osoba, z którą się zetknąłem fizycznie ma pewne cechy, które mnie psychicznie zaintrygowały
c). łączność psychiczna – zachodzi, gdy jest styczność psychiczna obustronna
d). styczność społeczna – układ dwóch lub więcej osób, których coś wiąże (np. zakup gazety:
kupujący – sprzedający).
Ze wzg. na sposób styczności, styczność dzielimy na:
a). Bezpośrednią
b). Pośrednia
Ze wzg. na czas i częstotliwość na:
a). Styczności trwałe (kupuje gazetę zawsze w tym samym kiosku)
b). Styczności przelotne (kupuje gazety byle gdzie)
Ze wzg. na potrzeby dzielimy na:
a). styczności prywatne
b). styczności publiczne
Ze wzg. na przedmioty dzielimy na:
a). styczności osobowe
b). styczności rzeczowe
Przykład:
1). Odwiedziny bliskiej nam osoby w szpitalu jest stycznością przelotną, prywatną, osobową i bezpośrednią
2). Rozmowa telefoniczna przedstawiciela załogi fabrycznej z redaktorem „Dziennika Zachodniego” mająca służbowy charakter jest stycznością przelotna, publiczną, rzeczową i pośrednią.
Przez powtarzające się styczności społeczne powstały wzory zachowań społecznych.
12. Kontrola społeczna – pojęcie, zalety i braki samokontroli, mechanizmy kontroli społecznej, rodzaje sankcji i zakres ich oddziaływania, znaczenie kontroli społecznej.
Kontrola społeczna- kontrola NIE OKREŚLANA PRZEZ PRZEPISY, to taka kontrola bez udziału prawa.
W każdej zbio0rowości społecznej spotykamy rozmaite sposoby wpływania na zachowanie jednostek. Sposobami tymi są sugestie, nakazy, perswazja, nacisk i przymus fizyczny oraz cały system wyróżnień. Dzięki tym sposobom zmusza się innych i siebie do respektowania akceptowanych wzorów i zachowań, które określamy kontrolą społeczną.
System kontroli społecznej składa się z mechanizmów, które dzielimy na:
a). mechanizmy psychospołeczne – to samokontrola społeczna (moralność człowieka, troska o honor własny i honor grupy, z którą się identyfikuje).
b). mechanizmy materialno – społeczne – to wszelkie działania dotyczące przymusu zewnętrznego przez pozostające z nami styczności przestrzennej jednostki, zbiorowości i instytucje (człowiek dąży do uznania społecznego i poczucia bezpieczeństwa).
Problemem jest zakwalifikowanie zwyczaju i obyczaju do w/w mechanizmów. Pozostają one na pograniczu przedstawionych wyżej mechanizmów.
Zwyczaj jest sposobem zachowania, a obyczaj jest sposobem postępowania.
Obyczaje bardziej kwalifikują się do mechanizmu materialno – społecznego, a zwyczaje do psychospołecznego mechanizmu.
Istotnym składnikiem kontroli społecznej są sankcje stanowiące uzupełnienie obyczaju.
Sankcje – to pozytywne i negatywne reakcje otoczenia na zachowanie się jednostek w sytuacjach społecznie doniosłych.
J. Wiatr dzieli sankcje na 4 rodzaje:
a). sankcje prawne – kary i nagrody ujęte przepisami
b). sankcje etyczne - zachowanie moralne – dobre i amoralne – złe.
c). sankcje satyryczne – drwiny, ośmieszenia, lekceważenie osób lub jednostek, których zachowanie jest niepoważne.
d). sankcje religijne – nagrody i kary wg wierzeń religijnych.
Współcześnie najczęściej stosowane są sankcje:
a). nieformalnie negatywne – zdziwienie, szyderstwo, odmowa podania ręki, plotka
b). formalnie negatywne – system kar przewidzianych przepisami odstraszający od zachowań aspołecznych.
c). formalnie pozytywne – pochwały i podziękowania władz w postaci dyplomów, odznaczeń nagród
d). nieformalnie pozytywne – reakcje społeczne poprzez wyrażanie uznania i szacunku wobec osób darzących powszechnym uznaniem
Sankcje formalne i nieformalne, pozytywne i negatywne są mechanizmami materialno – społecznymi kontroli społecznej.
Kontrola społeczna czuwa nad zachowaniem bezpośrednio lub pośrednio zagrażającymi bezpieczeństwu i stabilizacji określonego systemu i ładu publicznego.
13. Instytucje społeczne – pojęcie, uwarunkowania powstania instytucji społecznych, rodzaje instytucji, znaczenie instytucji.
Instytucja – to określone osoby, przydzielone im środki i unormowane czynności, które te osoby wykonują na rzecz szerszej zbiorowości by zaspokoić ich potrzeby.
Warunki właściwego funkcjonowania i powstania instytucji społecznych:
a). musi mieć wyraźnie określone pole działania
b). właściwa organizacja instytucji
c). żeby pracownicy mieli świadomość, że oni są pracownikami tej instytucji (najpierw instytucja potem ja)
d). nowo powstająca instytucja musi się tak wkomponować w istniejące instytucje, żeby było to niekonfliktowe albo jak najmniej konfliktowe
Instytucje dzielimy na:
a). formalne – to instytucje, które działają wg reguł wcześniej ustalonych
b). nieformalne – to instytucje, które tworzą się bez konkretnych przepisów (przypadkowo).
Ze wzg. na ich merytoryczne funkcje instytucje dzielimy na:
a). gospodarcze, ekonomiczne – zajmują się produkcją i podziałem dóbr, usługami, obiegiem pieniądza i org. Pracy
b). polityczne – zdobywanie, wykonywanie oraz utrzymanie władzy (partie polityczne, ministerstwa, policja itp.)
c). wychowawcze i kulturowe – wychowanie młodego pokolenia (teatry, muzea, domy kultury itp.)
d). edukacyjne – kształcenie młodego pokolenia (przedszkole, szkoła, rodzina)
e). Sportowe
f). socjalne – instytucje opiekuńczo – wspomagające
g). Religijne
In...
mbenio85