SCIAGAWKA ROZWOJOWA.doc

   cechy zabawy  :                 .               > przyjemność i radość z wykonywania czynności                                               > dobrowolność uczestnictwa                > poznanie nowych wartości i informacji                                               > kreatywność ,                                      > stworzenie odrębnego świata fikcji     > zaspokojenie różnych potrzeb ludzkich                                         Zabawę tematyczną  M. Tyszkowa  traktuje jako swoistą formę autokomunikacji, dziecko wykonując określone czynności ruchowe i siłowe „przepowiada" czyli komunikuje sobie samemu informacje w granicach przeciętnej konwencji ludycznej i umownej sytuacji                                  W autokomunikacji dziecko mówi do siebie  w ten sposób że odtwarza i ujawnia na zewnątrz treści własnych doświadczeń , pochodzących z interakcji z innymi ludźmi.                    E. Hurlock wyróżniła 4 zasadnicze funkcje zabawy:                                   1. funkcja kształcąca – polega na tym , iż dziecko w zabawie kształci swoje zmysły wzbogaca wiedzę o świecie , poznaje samego siebie , rozwija           2. funkcja wychowawcza – zabawa rozbudza u dziecka określony stosunek do otoczenia  społecznego , poznaje normy społeczne i reguły postępowania , uczy się rzetelności i uczciwości                                           3. funkcja terapeutyczna – dziecko podczas zabawy uwalnia się od napięći emocji , uczy się różnych sposobów wyrażania swoich uczuć oraz rozwiązywania swoich problemów 4. funkcja projekcyjna – dziecko w zabawie wchodzi w różne sytuacje , wykonuje różne zadania , pelni różne role i dzięki temu ujawnia swoje właściwości . Natomiast wychowawca  może odkryć i lepiej poznać mocne i słabe strony wychowanka .                   E. Hurlock bez przeprowadzenia klasyfikacji ujmuje funkcje zabawy od strony korzyści, jakie czerpie – nieświadomie – dziecko od zabawy. Według niego dziecko bawi się dla :       1. rozszerzania kręgu swoich doświadczeń – w zabawie dziecko nie tylko  jednostkę np. długotrwała bezczynność czy aktywność przekraczająca wydolność danej osoby wywołuje negatywne emocje; Czynniki związane z daną emocją przez doświadczenie jednostki, bodźce pierwotnie neutralne (bez mocy wywoływania emocji) mogą stać się dla człowieka źródłem nawet silnych emocji w wyniku określonych wydarzeń, jednostka uczy się reagować na nie emocją np. kobieta pogryziona w dzieciństwie przez psa, na widok psów reaguje strachem.        Czynniki wynikające ze związku powstałego między oczekiwaniami jednostki a informacjami, z jakimi się styka. Oczekiwania człowieka najczęściej dotyczą przyszłych zdarzeń oraz wyników jego własnej czynności. Źródłem emocji może być rozbieżność między oczekiwaniami a rzeczywistością np. bodźce nowe, zmienne, konfliktowe czy złożone. Zgodnie z hipotezą optimum rozbieżności, brak rozbieżności jest obojętny emocjonalnie, mała rozbieżność wzbudza dodatnie emocje. Natomiast jeśli ta rozbieżność wzrasta - pojawiają się proporcjonalnie coraz silniejsze emocje negatywne.   Emocje w okresie dojrzewania Dojrzewanie biologiczne i związany z nim rozwój psychiczny obejmuje wiek od około 11-12 roku życia do około 18-19 roku życia, przy odchyleniach indywidualnych tak w jedną jak i w drugą stronę. W polskiej psychologii stosuje się najczęściej nazwę  w i e k  d o r a s t a n i a. Okres ten obejmuje dwie fazy, które w przybliżeniu oddziela 16 rok życia.                       Faza I  - zwana dojrzewaniem, pokwitaniem, faza biologiczna – charakteryzuje    się ogólnym niezrównoważeniem, wyrażającym się w nadmiernej  reaktywności. Faza II  - o ile procesy biologiczne są ustabilizowane, to próby samodzielnego kształtowania własnego życia ,czyli poszukiwanie wyjścia z chaosu  przeżyć i niezrównoważonych działań.                   Urok młodości to e m o c j e. Barwę i intensywność przeżyć z czasów młodości pamięta się przez całe życie.      Pod względem formalnym w emocjach wyróżniamy:                                        1.realnie oceniają swoje możliwości i mają postawę bardziej sceptyczną wobec rzeczy udziwnionych takich jak np. pseudo – cudy.                                   3. Mają silny charakter i integrację wewnętrzną, w moralnym tego słowa znaczeniu. Osoby dojrzałe są bardziej poważne „na serio”, odpowiedzialne i tolerancyjne. Posiadają silnie wewnętrznie uwarunkowane zasady.        4. Mają wyższy poziom przystosowania interpersonalnego i intrapersonalnego. Osoby, które mają wyższy poziom dojrzałości stosują mniej mechanizmów obronnych, są mniej egoistyczne i nie są nieufne.               Inteligencja emocjonalna wg Daniela Golemana są to zdolności rozpoznawania przez nas naszych własnych uczuć i uczuć innych, zdolności motywowania się i kierowania emocjami zarówno naszymi własnymi, jak i osób, z którymi łączą nas jakieś więzi. Krótko mówiąc, jest to panowanie nad naszymi emocjami i ich wykorzystywanie do osiągnięcia sukcesu. Są to zdolności odmienne od inteligencji akademickiej, czyli umiejętności czysto intelektualnych, mierzonych ilorazem inteligencji, ale je uzupełniające. Wiele osób, które mają wiedzę książkową, ale cierpią na niedostatek inteligencji emocjonalnej, pracuje dla ludzi o niższym ilorazie inteligencji, górujących nad nimi umiejętnościami z zakresu inteligencji emocjonalnej.                                       Na podstawie wieloletnich badań stwierdził, że w naszym życiu osobistym i zawodowym dużą rolę odgrywa inteligencja emocjonalna, która ma wpływ na to, jak wykorzystujemy swoja wiedzę i umiejętności.  Na inteligencję emocjonalna składa się pięć kompetencji emocjonalnych i społecznych. Są to:  
- samoświadomość - wiedza o swoich stanach wewnętrznych, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, czyli świadomość emocjonalna, poprawna samoocena, wiara w siebie, tj. silne poczucie własnej wartości i świadomość swoich możliwości i umiejętności;  
- samoregulacja - panowanie nad swoimi stanami wewnętrznymi,

2. funkcja wychowawcza – zabawa rozbudza u dziecka określony stosunek do otoczenia  społecznego , poznaje normy społeczne i reguły postępowania , uczy się rzetelności i uczciwości  3. funkcja terapeutyczna – dziecko podczas zabawy uwalnia się od napięći emocji , uczy się różnych sposobów wyrażania swoich uczuć oraz rozwiązywania swoich problemów ; 4.funkcja projekcyjna – dziecko w zabawie wchodzi w różne sytuacje , wykonuje różne zadania , pelni różne role i dzięki temu ujawnia swoje właściwości . Natomiast wychowawca  może odkryć i lepiej poznać mocne i słabe strony wychowanka .                   E. Hurlock bez przeprowadzenia klasyfikacji ujmuje funkcje zabawy od strony korzyści, jakie czerpie – nieświadomie – dziecko od zabawy. Według niego dziecko bawi się dla :

1.      rozszerzania kręgu swoich doświadczeń – w zabawie dziecko nie tylko samo jest ( bo musi być ) pomysłowe, ale korzysta z pomysłów innych osób – dzieci lub dorosłych, wzbogacając swoje doświadczenia ,, rozwija’’ stopniowo zdolność dostrzegania bogactwa w otaczającym świecie rzeczywistym.

2.      przyjemności związanej z nowymi doświadczeniami zmysłowymi i nowymi doświadczeniami emocjonalnymi – wiąże się to z zaspokojeniem potrzeby wrażeń;

3.      rozwiązania kontaktów społecznych i usprawnienia swojej komunikacji z innymi – w zabawie dziecko uczy się sposobów nawiązywania i podtrzymywania kontaktów społecznych w różnorodnych sytuacjach, uczy się wyrażać swoje myśli i uczucia w aprobowany społecznie

- pobudzenie emocjonalne i tzw.

-  znak emocji / + przyjemne, - przykre

- jakość – np. radość i miłość to nie to samo, chociaż zbliżone pobudzenie i znak taki sam. 

   Nietrudno zauważyć, że w okresie dorastania pobudzenie emocjonalne jest bardzo nasilone. Uzewnętrznia się to w intensywności zachowania widocznej gdy młodzież jest w grupie; hałaśliwy śmiech, pokrzykiwania, popychanie się – w domu mówią podniesionym głosem, trzaskają drzwiami, żywiołowo okazują radość i zmartwienie. Widoczna jest duża chwiejność emocji, zwłaszcza w

I fazie: po żywiołowej radości młodzik pogrąża się w smutku.

  Ta chwiejność emocjonalna niejednokrotnie utrudnia rozumienie dorastających.

Niewielki to jeszcze problem wychowawczy, gdy przejaw pobudzenia emocjonalnego jest uzewnętrzniony, gorzej bywa, gdy pobudzenie emocjonalne wywołane jest wewnętrznymi przeżyciami, a na zewnątrz maskowane. Tłumione stany intensywnego pobudzenia mogą być podłożem nerwic.

    Wspomnieć należy tu, że młodzież często ukrywa swoje uczucia z potrzeby intymności i z buntu przeciw wtrącaniu się dorosłych. 

     Jeśli idzie o znak emocji to literatura psychologiczna mówi

 / np. Przetacznikowa/, że zależy on głównie od doświadczeń dorastającego. Gdy może on swe dążenia realizować, gdy ma sukcesy, gdy jest akceptowany i rozumiany – to przeważają emocje dodatnie. Jednakże w I fazie dorastania występuje większa zmienność znaku emocji, ponieważ w tej fazie jest intensywniejszy rozwój fizyczny, wzmożona pobudliwość nerwowa , i wciąż jeszcze mała zdolność do kontroli. 

Gdy chwiejność emocjonalna powoli ustępuje pojawia się skłonność do nastrojów – zwłaszcza u dziewcząt.

Nastroje to słabo nasilone stany emocjonalne o niejasnej, nieokreślonej treści. Powstają niekiedy na tle hormonalnych przemian ustroju, bądź po przeżyciu doznanym wcześniej, oddalonym.

Odrębną kategorią emocji poprzez swój związek z procesami umysłowymi stanowią uczucia. Przeżywamy je świadomie, często w formie bardziej złożonej np. uczucie żalu, tęsknoty, uczucie winy....

impulsami i możliwościami czyli samokontrola, utrzymywanie norm uczciwości i prawości, sumienność, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian, innowacyjność;  
- motywacja - skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, zaangażowanie, inicjatywa, optymizm;  
- empatia - uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i niepokojów innych osób, czyli rozumienie innych, świadomość polityczna, tj. rozpoznawanie emocjonalnych prądów grupy i stosunków wśród przedstawicieli władzy;  
- umiejętności społeczne - umiejętność wzbudzania u innych pożądanych reakcji, czyli wpływanie na innych, porozumienie, łagodzenie konfliktów, przewodzenie, tworzenie więzi, współpraca i współdziałanie, umiejętności zespołowe.

FAZY ROZWOJU PLASTYCZNOŚCI  DZIECKA

Okres bazgrot (czas trwania od 2,do 4,0 lat) czyli formowania się schematu
stadium  bazgrot albo gryzmolenia,  Dzieci zaczynają rysować w bardzo rożnym wieku, zależnie od tego, kiedy dostana ołówek do reki i kiedy naucza się nim w sposób właściwy posługiwać. Dzieci w mniej więcej do 1,5 r.ż, nie kojarzą ołówka czy kredki z papierem.

fazie bazgrot linearnych Gdy przypadkowo, uda się postukując zaostrzonym końcem ołówka, pozostawić na papierze na papierze jakiś ślad, pobudza je to do kreślenia krótkich, urywanych linii; ołówek trzymając „w garści” wykonuje całym przedramieniem  kółko, faliste linie, zygzaki czy pętle. Dziecko nieraz nie patrzy nawet na to, co rysuje, kreski powstają mechanicznie, wyłącznie rytmicznym ruchom reki, faza b. figuralnych ( kształty zamknięte: spiczaste, jajowate i koliste, a później prostokątne).Dzieci 3 letnie uczą  się prawidłowo trzymać narzędzie pisarskie i coraz lepiej opanowują ruchy palców i dłoni. Z chaosu kreślonych linii zaczynają powstawać proste linie, kreski, łuki, pojedyncze punkty, pętelki z czasem kółka. Z łatwością potrafią

sposób, uczy się właściwie                                                                                                                                 rozumieć komunikaty werbalne, a szczególnie zabawy, uczy się trafnego spostrzegania społecznego, rozpoznawania stanu emocjonalnego partnera, jego punktu widzenia, uczy się więc także rozumienia cudzych stanów i cudzych argumentów, a także coraz lepiej poznaje samego siebie i odkrywa swoje słabe i mocne strony, odkrywa swoje możliwości;

4.   by wyrazić tłumione dotąd emocje – przede wszystkim by pozbyć się agresywności ( bezpieczniej społecznie jest ją wyładować w zabawie ) i by zapanować nad lękiem.

Twórczość- Proces działania ludzkiego dający nowe i oryginalne wytwory oceniane w danym czasie jako społecznie wartościowe; może przejawiać się w każdej dziedzinie działalności ludzkiej.

Ujęcie szerokie: wytwarzanie dział sztuki, działalność techniczna, naukowa, społeczna, a także tworzenie samego siebie;

Ujęcie węższe: proces przeżyciowo- realizacyjny podporządkowany wytworowi, zaś wytwór powstający w tym procesie jest czymś względnie trwałym, istniejącym subiektywnie, nowym i wartościowym.             Można zauważyć także kilka charakterystycznych grup określeń twórczości rozpatrywanych w obrębie czterech kategorii (S. Popek):

·   twórczość jako dzieło (wytwór);

·   twórczość jako proces;

·   twórczość jako zespół zdolności;

·   twórczość jako zespół stymulatorów społecznych.

W powyższym przeglądzie definicji twórczości większość z nich należy do kategorii traktującej twórczość jako proces. Określenia tegoż procesu przedstawiają się różnie, ale wszyscy autorzy zgodni są co do kilku jego cech: dynamiczny (odnosi się do działalności, aktywności ludzkiej), prowadzący do nowych wartości materialnych (wytwór) bądź niematerialnych (autokreacja), o wymiarze

Uczucia zależą przede wszystkim od rodzaju bodźców wywołujących oraz od potrzeb je pobudzających. Charakterystyczne dla dorastających są uczucia przeciwstawne ; gdy zarazem przeżywa się radość i smutek, miłość i nienawiść.

Przeciwstawne /ambiwalentne /uczucia zdają się wynikać z nieustalonego systemu wartości młodego człowieka.

Dla młodzieży w tym okresie charakterystyczny jest wzrost uczuć społecznych czyli takich, których źródłem są sytuacje społeczne. Często mają silne zabarwienie dodatnie lub ujemne np. zwycięstwo w rywalizacji sportowej, pozytywna ocena w szkole albo wstyd, lęk, zazdrość. Szczególnie często pojawia się lęk i gniew. Mają one różną postać i nasilenie... od nieśmiałości, poprzez drżenie dłoni, rumieńce na twarzy i szyi, lęk przed niepowodzeniem... Specyficzną kategorią lęków są lęki szkolne, których źródłem są interakcje nauczyciel – uczeń.      Gniew z kolei u dorastających zaliczamy do zachowań agresywnych. W tym okresie stwierdza się wyraźną dynamikę zachowań agresywnych. Wśród młodych gniew jest jawny i infantylny, wyrażany poprzez płacz, tupanie nogami, trzaskanie. U starszych / II faza/ te zachowania poddane są kontroli, a przyjmują postać tylko burkliwego odzywania się, niespokojnym chodzeniem, zaciskaniem pięści albo dąsaniem się, albo zaciętym milczeniem. Reakcje gniewu zmniejszają się chociaż w ciągu całego życia u człowieka występują duże różnice indywidualne w przejawach agresywności. Dlatego trudno na podstawie agresywnych zachowań w okresie dorastania przewidywać późniejsze zachowania.         A związki międzyosobnicze? Czyż nie są źródłem silnych, często przez całe życie pamiętanych uczuć?                          Miłość i przyjaźń obok uniesień radosnych bywa źródłem zazdrości lub zawiści.                  Intensywną barwę mają zwłaszcza związki przyjaźni między dziewczętami. Ileż udręk, niepewności i obaw zawiera młodzieńcza miłość. Jest często krucha, ale ma niezapomnianą wartość.

Na okres dorastania

namalować słoneczko z pięknymi promyczkami, czy też głowę z włosami. Następnie przychodzi czas na tzw. ,,głowonogi” – jest to prosty schemat rysowania postaci głowa + doczepione do niej nogi.

Okres przedschematyczny ( czas trwania 4,0 – 7,0 lat)
Na początku tego okresu dziecko z ,,głowonogów” przechodzi w fazę tzw. ,,głowotułowia” (dziecko dodaje narysowanym postaciom tułów, złożony z pojedynczej kreski bądź rysowany w kształcie bryły); ponadto dziecko tworzy rysunki konturowe i płaszczyznowe pozbawione proporcji obfitujące w rozmaite koła i linie. Po ukończeniu 4 roku życia dziecko znacznie poszerza swój rysunkowy świat. Oprócz frontalnie przedstawionej postaci ludzkiej spotykamy przedmioty z najbliższego otoczenia czyli:: domki, drzewa, kwiaty, pojazdy itp. Są to rysunki bardzo uproszczone , prawie symboliczne.
5-6 latki ciągle ćwiczą i udoskonalają wcześniej poznane techniki malarskie. np. .rysując postacie przedstawiają je już w proporcjach zbliżonych do naturalnych. ,uwzględniają niemal wszystkie części ciała wraz z detalami (kolor, długość włosów, piegi, styl ubierania się itp.).

Okres schematyczny (czas trwania 7,0 – 9,0 lat) (ideoplastyka)
Dzieci ćwiczą szczególnie palce i dłonie jest to ważny element przygotowujący je do pisania.
W tym okresie jest dużo ćwiczeń związanych z formowaniem plasteliny, modeliny, jest sporo miejsca na wycinanki, wydzieranki, a także odwzorowywania, łączenie punktów, malowanie szlaczków, pisanie po śladzie.
7 latki malują wedle wcześniej wypracowanych schematów. Można to łatwo zaobserwować bowiem dany przedmiot dziecko rysuje zawsze w taki sam charakterystyczny sposób.
Również i płeć wpływa na tematykę rysunków. I tak dziewczynki malują księżniczki, ładne kobiety, kwiaty, zwierzątka przy czym chłopcy pojazdy,

indywidualnym i społecznym.

W literaturze przedmiotu często utożsamia się twórczość z procesem twórczym (M.S. Szymański 1987, s. 45). Proces twórczy w całym swoim przebiegu jest kreacją: przetwarzaniem, organizacją, odkrywaniem, powoływaniem form i znaczeń dotychczas nie istniejących (T. Marciniak 1976, s. 32). W związku z takim rozumieniem. W procesie twórczości wyróżnia się kolejno po sobie następujące fazy: przeżyciowa, koncepcyjna, realizacyjna (T. Marciniak) 1976, s. 31). Takie ujmowanie twórczości zbliżone jest w swym znaczeniu do nielicznych definicji twórczości dziecka – jednego z wielu rodzajów twórczości wyznaczonych przez różne klasyfikacje.  Twórczość dziecka to w znaczeniu (W. Okoń 1992, s. 218):

·    węższym : twórczość plastyczna dziecka,

·    szerszym: wielostronna działalność dziecka, której owocem są nowe i oryginalne wytwory w dziedzinie poznania, sztuki i techniki; może nią być zarówno rozwiązanie problemu naukowego, skonstruowanie urządzenia technicznego, jak i ułożenie wierszyka, skomponowanie piosenki czy namalowanie obrazu. Jeśli dziecko rozwiązuje problem, którego rozwiązanie jest znane, lub gdy samodzielnie konstruuje przedmiot już przez kogoś wynaleziony, mówi się o twórczości wtórnej czy subiektywnej (W. Okoń 1992, s. 218).

  Rozwijanie twórczości plastycznej należy do podstawowych zadań wychowania plastycznego w przedszkolu. Twórczość ta umożliwia rozwój pewnych dyspozycji psychicznych, sprawności umysłowej, manualnej, pamięci wzrokowej, wyobrażani przestrzennej, ruchowej i kolorystycznej.

         Odgrywa bardzo ważną rolę, zaspokaja u dziecka ogromne potrzebę działania, wyzwala napięcia wewnętrzne a jednocześnie zaznajamia go z problemem sztuki. Pomaga dziecku nie tylko spostrzegać i utrwalać w pamięci charakterystyczne cechy przedmiotów, zwierząt

przypada także kształtowanie się tzw. Uczuć wyższych. Zalicza się do nich uczucia estetyczne, moralne, patriotyczne, religijne.                     Czasami uczucia te bywają maskowane, bowiem młodzież wstydzi się wielkich słów i dramatycznych gestów. Bywa, że są skupieni i cisi a tylko blask ich oczu pozwala się domyśleć co czują.

Rozwój uczuć w okresie dorastania idzie w kierunku dojrzałości uczuciowej, jest to przejście od nie kontrolowanego uzewnętrzniania uczuć do poddania ich kontroli, od nieopanowanego ulegania uczuciom do ich opanowania, od egocentryzmu do socjocentryzmu. Pełnej dojrzałości nie osiąga się w okresie dorastania, jej ukształtowanie przypada na lata dalsze a i wtedy ludzie uzyskują to w różnym stopniu i w różnym zakresie. 

Emocje mają więc wpływ na: 

1. procesy fizjologiczne – somatyczne, wegetatywne,

2.  procesy motoryczne – aktywność, praca, hobby, zachowania / werbalne i niewerbalne /,

3. procesy poznawcze – wrażenia, spostrzeganie, wyobrażenia,

4. procesy umysłowe – myślenie, analiza i synteza, operacje umysłowe, sądy, przekonania, opinie.

DOJRZAŁOŚĆ EMOCJONALNA- zdolność do przeżywania emocji intensywnych bez poczucia winy i leku; umiejetność zachowania równowagi miedzy wyrażaniem uczuć a ich kontrolą; osoba dojrzała emocjonalnie kieruje się w postępowaniu swoimi poglądami, planami, jest odpowiedzialna za swoje czyny, potrafi przewidzieć skutki swojego postępowania, kieruje się w podejmowaniu decyzji uczuciami wyższymi- zdolność do wyrzeczeń

cechy stanów uczuciowych-pobudliwość, stabilność, intensywność, głębia 

Dojrzałość emocjonalna wyraża się przede wszystkim tym, że człowiek osiągnął zdolność kontrolowania swoich przeżyć, uczuć i wzruszeń. Mówiąc po prostu potrafi się opanować. Na

żołnierzyki czy też urządzenia techniczne – taki dobór tematów  w pracach plastycznych jest związany z zainteresowaniami dzieci.
Okres poschematyczny (rozwój w kierunku fizjoplastyki) (9,0 – 12,0 lat)
Okres początkowego realizmu Jest to faza w której dziecko zaczyna odchodzić od wyrażania się za pomocą linii do przedstawiania płaszczyznowego.
Ponadto dziecko wypowiada własne emocje za pomocą kolorów i ekspresyjnej linii ujmowanej subiektywnie. Tak jak w poprzednim okresie dzieci wyrażają się za pomocą rozmaitych technik malarskich.
Tworząc wyrażają swoje przeżycia, marzenia często są to ich fantazje. To właśnie za pomocą rysunku wyrażają to czego nie potrafią wyrazić słowami. Jako twórcy czują się kimś ważnym, podnoszą swoje poczucie wartości.
Dobrą inspiracją do malowania może być przeczytana książka, obejrzany film, obserwacje z wycieczki, spaceru. SAMOWIEDZA- jest w znacznym stopniu zdeterminowana przez rozwój biologiczny, intelektualny i społeczny młodzieży

Składniki samowiedzy:

- sądy opisowe ( ja realne)

- samooceny (wartości)

- sądy o standardach osobistych (ja idealne)

- sądy o regułach generatywnych ( jednostka sama tworzy wiedze o sobie)

- sądy o regułach komunikacji ( publiczna prezentacja własnej osoby)

Opisy tych składników

- pojawiają się wszystkie elementy wiedzy o sobie

- wzrasta bogactwo sądów dotyczących charakteru

- samooceny są bardziej ogólne i krytyczne

- w tym czasie przyjmowane są bardz...