1. Teoria gospodarowania Arystotelesa
Natomiast Arystoteles - IV w p.n.e. posługiwał się metodą indukcji, tzn. na podstawie faktów szczegółowych wyprowadza się wnioski ogólne, czyli od szczegółu do ogółu". Arystoteles - filozof, największy uczony starożytności, uważany za „polihistoria". Swoim rozumem ogarnął całość ówczesnej wiedzy. Uczeń Platona, a nauczyciel Aleksandra Macedońskiego (największego wodza czasów). Powstała w wyniku ekspansji na wschód kultura hellenistyczna. Według Arystotelesa najwyższym dobrem każdego człowieka jest szczęście. Na pierwszym miejscu stawia dobra duchowe - dobra materialne stanowią tylko środek do osiągnięcia celów etycznych, dlatego problemy ekonomiczne stanowa tylko część etyki. U Platona występuje przewaga państwa nad jednostką. Nie ma jej jednak u Arystotelesa - jego zdaniem samo państwo jest wynikiem naturalnych skłonności ludzi, które władza państwowa powinna uszanować. Wszystkie naturalne skłonności człowieka nie mogą, bowiem być złe i powinny znaleźć możliwość praktycznej oceny realizacji.
2. Poglądy na własność Arystotelesa i św. Tomasza z Akwenu
Arystoteles za podstawowe prawo naturalne każdego człowieka uznał prawo do życia społecznego, którego treścią są:
· Prawo do wolności politycznej.
· Prawo do założenia rodziny,
· Prawo do własności prywatnej.
Własność prywatna uznana została za niezmienny i wieczny tryb własności. Stwarza ona zdaniem Arystotelesa wyższą wydajność pracy, daje wyższa, gwarancje pokoju i zgody, oraz zapewnia większą troskę o rozwój. Z powyższych względów Arystoteles przeciwny jest własności wspólnej. Doceniając znaczenie zróżnicowania majątkowego, opowiadał się za rozbudowa i umocnieniem klasy średniej. Była to zasada umiarkowana. Opowiadał się za średnim typem własności.
Rozróżniał dwa typy gospodarki:
• gospodarkę naturalną
• gospodarkę towarowa
Na podstawie obserwacji podziału pracy i wymiany Arystoteles dochodzi do rozróżnienia dwóch własności towaru:
· Wartości użytkowej,
· Wartości wymiennej.
Każda rzecz w jego przekonaniu może być użyta w dwojaki sposób:
· Do zaspokojenia potrzeb
· Do wymiany np.: te same sandały mogą być zarówno noszone jak i wymieniane,sprzedawane ( wymiana).
Najwybitniejszy przedstawiciel myśli kanonistycznej - św. Tomasz z Akwinu. Żył w XIII w. Nawiązywał do Arystotelesa. Starał się w komponować normy, zasady myśli chrześcijańskiej w system teoretyczny Arystotelesa. Był zakonnikiem dominikańskim, arystokratą, wykładał we Włoszech i w Paryżu. Kanonizowany, uznany za świętego. Dzieło „Summa Theologika".
Uważał, że natura ludzka została skażona grzechem pierworodnym. Ten grzech spowodował, że w przyrodzie występuje ograniczona ilość dóbr, n jednocześnie jako cecha natury ludzkiej występuje egoizm. Z powodu egoistycznego charakteru natury ludzkiej nic może istnieć wspólnota dóbr. Za słabe bowiem byłyby wówczas bodźce do pracy, a więc i dochód społeczny byłby za mały.
Nie podzielał poglądu Arystotelesa na naturalny charakter własności prywatnej. Nie uważał, że własność prywatna jest wynikiem prawa naturalnego, choć nie twierdził aby było sprzeczne z prawem naturalnym. Uznał własność prywatną za instytucję prawa pozytywnego, a więc prawa podlegającego zmianom.
Własność prywatna jest konieczna. Z powodu egoistycznego charakteru natury ludzkiej własność prywatna jest najbardziej dogodną formą ustroju społeczno-gospodarczego. Ustrój taki zmusza jednostkę do maksymalnego wysiłku. Zwykły śmiertelnik chce mieć rodzinę i pragnie zapewnić jej byt i powinien powiększać swą zamożność. Pewien stopień zamożności jest, bowiem potrzebny dla utrzymania poziomu moralnego. Własność prywatna wymagając pracowitość i zapobiegliwość ludzi, (bo o rzeczy wspólne nikt się nie troszczy), jednocześnie daje większą gwarancję spokoju i porządku w społeczeństwie.
Własność nie jest jednak celem sama w sobie, lecz posiada charakter funkcji społecznej. Winna służyć społeczeństwu i spełniać swój cel, tj. maksymalizować produkcję społeczna,Istota własności należy do Boga. Stąd Tomasz z Akwinu poddał własność wielu ograniczeniom. Za przykładem Arystotelesa, nie chciał przede wszystkim dopuścić do nadmiernej nierówności bogactw. Wyznawał zasadę „złotego środka". Prawa właściciela ograniczył do samego tylko posiadania i administrowaniem majątkiem. Natomiast użytkowanie dochodów z własności przeznaczył dla ogółu. Egoizm rządzący produkcją miał być wyłączony z dystrybucji, tzw. podziału dochodu społecznego. Właścicielowi przyznane zostało jedynie prawo skorzystania z otrzymanego dochodu do wysokości zaspokojenia swoich potrzeb odpowiadających statusowi jego przynależności stanowej. Nadwyżkąwłaściciel miał się dzielić z ubogimi w postaci jałmużny. Zadaniem jednostki jest także podwyższenie uzyskanego już poziomu konsumpcji, ale w sposób umiarkowany, tak by nie stało się to przyczyna grzechu.
3. Nauka społeczno- ekonomiczna św. Tomasza z Akwinu(j.w.)
4. Teoria pieniądza i procentu w średniowieczu i w epoce odrodzenia
Arystoteles wywarł bardzo silny wpływ na myśl ekonomiczną średniowiecza - szczególnie rola tzw. funkcji pieniądza arystotelesowej.
Wyróżnia dwie funkcje pieniądza:
• pieniądz - miernik wartości
• pieniądz - pośrednik w wymianie.Za funkcje uboczna uznaje: .
• funkcję tezauryzacji, czyli gromadzenia skarbu. Pieniądz jest narzędziem gromadzenia skarbu.
W średniowieczu sformułowano dwie teorie pieniądza - obie nawiązują do luźnych teorii Arystotelesa (jego wypowiedzi):
1) teoria dominalna (nominalistyczna) - („nomos" - prawo (gr.) „dominus" - pan (lać.]. Teoria ta głosi, że pieniądz czerpie swoją wartość z mocy prawa i zwyczaju. Monarcha nadaje wartość pieniądza, może nawet wyrabiać pieniądze ze skóry - jego stempel wystarcza, by pieniądz miał wartość..
2} teoria kruszcowa (metaliczna, substancjonalna) - głosi, że pieniądz czerpie swoją wartość z wartości kruszcu, z którego został wykonany ( tj. metalu szlachetnego - złota, srebra.)
W średniowieczu powstały dwie teorie pieniądza -jw. częstym zjawiskiem było zjawisko fałszowania pieniądza (in. psucia) - dodawano inne metale. Prawo bicia pieniądza - tzw. regale mennicze. Wybijano monety o niniejszej wadze, lub z gorszego stopu. To zjawisko ujawniało się na rynku - rosły ceny, co uderzało w interesy grup społecznych o stałych dochodach (duchowieństwo, mieszczanie)
Tomasz z Akwinu wyróżniał:
• wartość pieniądza zewnętrzna (nadaje ją monarcha) - zwolennik nominalistycznej teorii:
• wartość pieniądza wewnętrzna, (którą pieniądz czerpie z metalu, z którego jest wykonany)
Podkreślaj, że ze względów etycznych, moralnych monarcha nic powinien fałszować monety. Posługiwał się też argumentami moralnymi. Generalnie Tomasz z Akwinu jest zwolennikiem nominalistycznej teorii pieniądza.
W wieku XIV - rozwijają się miasta, mieszczanie są zainteresowani utrzymaniem stałości pieniądza, stąd też przewagę zyskuje kruszcowa teoria pieniądza. Tą teorie głosił biskup Mikołaj Orezme (Orezmiurz).
Zjawisko pobierania procentu - jego poglądy na procent - Tomasz z Akwinu nie wychodzi w zasadzie poza koncepcję Arystotelesa. Stwierdza, że pieniądz nie rodzi pieniądza. Uważa on, że zyski płynące z pożyczki są sprzeczne z zasadą ekwiwalentnej wymiany a zatem niedopuszczalne. Potępiona zostaje więc lichwa. Tomasz z Akwinu usprawiedliwia jednak niektóre przypadki pobierania wynagrodzenia za pożyczkę, np. rekompensata za ryzyko, procent za zwłokę, co w dalszym rozwoju kanonistycznej myśli ekonomicznej zostało szerzej rozbudowane.
Myśl kanonistyczna średniowiecza wychodziła z założenia, że pieniądz jest niepłodny, pobieranie procentu jest grzechem.
5. Merkantylizm – cechy ogólne i etapy rozwoju
Merkantylizm - (.mercare" - z lać. handlować, inerkator - kupiec ). Rozwinął się po odkryciach geograficznych przełomu XV - XVI wieku.
Merkantylizm jako doktryna ekonomiczna dzieli się na dwie fazy:
1. Bulionizm - system monetarny rozwinął się w XVI wieku. Ucieleśnieniem wszelkiego bogactwa były kruszce szlachetne: srebro i złoto. W tym okresie polityka gospodarcza miała charakter obronny (defensywny). Dążono do osiągnięcia dodatniego bilansu kruszcowego, aby złoto i srebro w jak największych ilościach napływało do kraju.
Nazwa bulionizm - pochodzi od sztab złota i srebra.
2.Merkantylizm właściwy, czyli system protekcjonistyczny XVII -XVIII wiek. Celem polityki gospodarczej stało się dążenie do osiągnięcia dodatniego bilansu handlowego. Zauważone, że opłaca się eksport kruszców, aby zakupić surowce, potem je przetworzyć i wyeksportować wyroby gotowe. Prowadziło to do uprzemysłowienia kraju.
3.Kameralizm lub colbertynizm - (kamera - administracja podatkowa). Kameraliści kładli nacisk na zwiększenie dochodów państwa przez podatki oraz zwiększenie liczby ludności.
6. Merkantylizm w Europie Zachodniej i w Polsce. Przedstawiciele
Wyrazicielami merkantylizmu właściwego byli:
Pół. Włochy - Antonio Serra,
Anglia - Tomasz Mun, John Hales, Oliwier Cromwel,
Francja - Bazthelemy de Laffemos, Antoine Montehzetien, Jan Colbert,Polska - Stanisław Zaremba, Jan Grodwagner, Andrzej M. Fredro,
Wyrazicielami merkantylizmu byli:
Północne Wiochy - wiek XVII merkantylizm właściwy - 1613 rok. Przedstawicielem był Antonio Serra. Pisze w początkach wieku XVII Broszura - podkreśla, że warunkiem posiadania dodatkowego bilansu handlowego jest rozwój- gospodarczy kraju. Nie można tego osiągnąć poprzez manipulowanie kursami walutowymi. Wskazuje na przewagę przemysł nad rolnictwem. Produkcja przemysłowa jest niezależna od przyrody, produkty rzemiosła nie ulegają zepsuciu, można je przewozić na duże odległości.
Na danym obszarze można dowolnie powiększać produkcję przemysłowa, co mc jest możliwe - przy produkcji rolnej. Wskazywał na zapobiegliwość mieszczan jako warunek bogactwa, ich pracowitość.
Merkantylizm rozwijał się we wszystkich krajach zachodniej Europy. Anglią – John Hales (1549) Tomasz Mun (1630)
John Hales - opowiadał się za rozwojem przemysłu włókienniczego.
Tomasz Mun był najwybitniejszym - Jego dzieło to „Bogactwo Anglii w handlu zagranicznym'. Aby zwiększyć bogactwo Anglii zalecał zamianę odłogów na poła uprawne, uprawę lnu, konopi, tytoniu w celu dalszego przerobu, aby ograniczyć ich import z innych krajów. Popiera rozwój przemysłu, zaleca troskę rządu o jakość wyrobów angielskich. Popiera rybołówstwo Wg niego Anglia powinna rezygnować z pośrednictwa handlowego Holendrów (była to potęga morska), którzy z tego tytułu osiągali duże korzyści. W tym celu należy towary przewozić na statkach angielskich lub statkach kraju, z którego towar pochodzi. Uznawał celowość tzw. aktów nawigacyjnych. Doprowadziło to do wojny angielsko - holenderskiej. Zwycięskiej dla Anglii. Akty nawigacyjne określił Oliwier Cromwel.
Merkantylizm angielski miał charakter wszechstronny, głoszono potrzebę rozwoju rolnictwa, przemysłu i handlu.
Merkantylizm we Francji - druga połowa XVI wieku - wojny religijne miedzy katolikami a hugenotami (byli to zwolennicy kalwinizmu). Wojny zakończyły się objęciem władzy przez Henryka IV Burbona. Ogłosił Edykt mantejski - koniec XVI wieku - gwarantujący swobody religijne hugenotom.
Przedstawiciele:
• Beztheleny de Laffemos - przyczynił się do rozwoju przemysłu jedwabniczego (naturalnego) nad Rodanem (Lion).
• Antoine Montehzetien - jest autorem pracy „Traktat o ekonomi politycznej" - początek XVII wieku (1615). On pierwszy wprowadził nazwę „ekonomia polityczna" - ta nazwa przyjęła się w tradycji angielsko-francuskiej. Wskazuje na potrzebę uprzemysłowienia we Francji.
• Jan Baptysta Colbert - był ministrem skarbu w drugiej połowie XVII wieku (za panowania króla Ludwika XIV).Realizowana przez niego polityka to merkantylizm (colbertyzm). Postawił na rozwój przemysłu, nawet kosztem rolnictwa, które obciążano dużymi podatkami a uzyskane dochody Colbert przeznaczał na finansowanie zakładanych manufaktur państwowych i prywatnych (udzielał subsydiów). Ażeby zwiększyć zyski manufakturzystów wprowadził cła eksportowe na zboże francuskie, utrudniony był eksport nadwyżek zboża z Francji do innych krajów. Miało to na celu ochronę manufaktur - niskie ceny zboża - to niskie ceny żywności. Dzięki temu właściciele mogli obniżać płace robotnikom manufaktur. Otrzymywali wtedy wyższe zyski. Przemysł francuski rozwijał się kosztem rolnictwa w sposób jednostronny - Colbert postawił na rozwój przemysłu zbrojeniowego - dla potrzeb licznej armii francuskiej. Toczyły się liczne wojny, był to okres ekspansji Francji w Europie. Drugi przemysł -artykuły luksusowe dla potrzeb wyższych władz ludności (koronki, meble, karety" itp.). Zaniedbano, więc produkcję artykułów powszechnego użytku - było to dużym marnotrawstwem.
W Anglii postawiono na rozwój produkcji artykułów nabywanych przez szerokie rzesze ludności - dzięki temu z czasem przemysł angielski wysunął się na pierwsze miejsce w Europie.
MERKANTYLIZM W POLSCE
Polska - XVII wiek - największy kraj w Europie środkowo-wschodniej. Eksport zboża -przez Gdańsk. Transportowano głównie w XVI wieku. Polska była głównym eksporterem zboża, również bydła - przeprowadzano siada wołów (również z Polski)
W Polsce rozwijał się bulionizm szlachecki (wiek XVI). Władza królewska była słaba, słabe mieszczaństwo. Głosił on tzw. „zawarcie granic" - tzn. żeby kupcy polscy nie wyjeżdżali za granice. Sądzono, że do Polski będą przybywać kupcy zagraniczni i szlachta będzie mogła im dyktować warunki kupna-sprzedaży. Szlachta domagała się redukcji grubego pieniądza - czyli obniżenia kursu waluty zagranicznej (złotego dukata i srebrnego talara) w stosunku do monety polskiej (złoty, grosz). Oba postulaty były naiwne, nie mogły być zrealizowane.
Inny postulat - walka ze zbytkiem (głównie zbytek mieszczan)..
Druga połowa XVII wieku pisze wtedy Andrzej M. Fredro (opowiada się za uprzemysłowieniem Polski).
Wiek XVIII czasy saskie - przedstawicielami merkantylizmu byli Stefan Garczyński (wojewoda poznański) - dzieło „Anatomia Rzeczpospolitej Polskiej", w której porównywał stan gospodarki Polski do chorego ciała. Za potrzeba uprzemysłowienia i poprawa doli chłopów, opowiadał się ksiądz Stanisław Konarski - reformator szkolnictwa pijarów.
Późny merkantylizm w Polsce - panowanie Stanisława Poniatowskiego reprezentowali: koniec XVIII wieku:
• Józef Wybicki to autor hymnu polskiego,
• Jan F. Nex.
Dobre postulaty nie miał, kto realizować, gdyż władza była słaba.
7.Krytycy merkantylizmu w Anglii i we Francji.. Ilościowa teoria pieniądza Davida Huma
Anglia - bardzo rozwinięty przemysł manufakturowy- najbardziej rozwinięty gospodarczo kraj w Europie, duży eksport do kolonii angielskich i-na kontynent europejski. Nie bano się konkurencji ze strony innych państw. Silna władza królewska i ingerencja państwa w sprawy gospodarce zaczęła im ciążyć. Jest to państwo drogie przez aktywna politykę, nakłada podatki na ludność, aby mieć środki.
Postulowano ograniczenie działalności gospodarczej państwa. Zarówno w społeczeństwie jak i w gospodarce działają pewne mechanizmy samoregulujące, które samoczynnie regulują przebieg zjawisk gospodarczych. Stąd nadmierna ingerencja państwa jest zbędna. Te mechanizmy samoregulujące określano mianem praw natury. Pojawiają się krytycy merkantylizmu. Te poglądy mają wówczas charakter „heretycki' w ramach dominującego merkantylizmu.
Do krytyków merkantylizmu w Anglii zaliczono:
W. Petty - druga połowa XVII wieku Petty - wyróżnił:
· Cenę naturalną
· Cenę polityczną
· Cenę bieżącą
Opowiadał się za teorią wartości opartą na pracy. Zajmował się problemem ceny, dla wartości użytkowej towaru, praca jest ojcom, a przyroda marka.
Dudleg North -"koniec XVII wieku. Napisał „Rozważania o handlu”. Opowiadał się za wolnością handlu w skali światowej.
Dawid Hume (171 l - 1776) filozof, w dziedzinie religijnej był agnostykiem - człowiek powątpiewający, ubocznie zajmował się problemami ekonomicznymi. Był zwolennikiem zasad liberalizmu gospodarczego, czyli wolności gospodarczej. Jest twórcą ilościowej teorii pieniądza, będącej pewnej odmiany teorii nominalistycznej.
Pisze pod wpływem „rewolucji cen" - wystąpiła po odkryciach geograficznych, napływały wielkie ilości kruszców, malała wartość pieniądza. Głosił, że pieniądz czerpie wartość z faktu, że obiega. Państwo nie powinno troszczyć się o dodatni bilans handlowy, gdyż następuje automatyczny przepływ kruszców z jednego kraju do drugiego.
We Francji krytykami merkantylizmu byli:
Piotr Boisquillebezt (buażilbert) - chłopi byli bardzo obciążeni podatkami we Francji (wiek XVII/XVIII). „Traktat o dominach zboża" - podkreśla, że należy troszczyć się głównie o rolnictwo, gdyż jest ono najważniejszą gałęzią gospodarki. Należy się troszczyć o dochody i konsumpcję - wysokie dochody i konsumpcja ożywiają gospodarkę. Był przeciwnikiem merkantylizmu.
Krytycy przyczyniali się do rozwoju rozumowania ekonomicznego. Kierunkiem panującym był jeszcze merkantylizm, ale sytuacja zmieniła się dopiero w drugiej połowie XVIII wieku, gdy powstały dwa systemy ekonomiczne:
· Fizjokratyzm,
· System Adama Smitha.
7. Fizjokratyzm – koncepcja porządku naturalnego i produktu czystego.
Fizjokratyzm – okres przemysłowy od feudalizmu do kapitalizmu – okres panowania przyrody, rodzi się we Francji w epoce silnej presji demograficznej, są to rządy klas ludności, zagadnienia produkcji rolnej jej rozwoju (jest to zagadnienie ekonomii). Powstają duże gospodarstwa kapitalistyczne, rosną potrzeby pieniężne właścicieli ziemi, rośnie opór chłopów. Fizjokratyzm powstał w latach 50-tych XVIII w, założyciel Quesnay. Fizjokratyzm wyraża interesy burżuazji rolnej. Źródło wartości dodatkowej sfera produkcji, którą jest rolnictwo tworzące „czysty produkt”
utrzymujący klasę właścicieli , prawo chłopa...
kamila-anna