Mniej mówisz - więcej rozmawiasz
(Sekcja: Zdrowie psychiczne, Władysław Pitak, 8 czerwca 2003)
Najczęściej stosowanym sposobem komunikowania się codziennego są bezpośrednie rozmowy z różnymi osobami w rozmaitych sytuacjach . Inaczej rozmawiamy z przygodnym pasażerem w pociągu lub w poczekalni do lekarza , inaczej zachwalamy produkty, jeszcze inaczej negocjujemy warunki postępowania . Zawsze jednak porozumiewamy się przy pomocy słów i gestów. Zawsze się jakoś prezentujemy i zawsze dzieje się to w jakimś miejscu i okolicznościach.
Najczęstsze błędy w komunikowaniu się ludzi. Jak ich uniknąć - zarówno w warstwie słownej , jak też mowy ciała .
Umiejętność komunikowania się na pewno jest sztuką. Biznesmen , polityk , nauczyciel czy sprzedawca powinni posiadać podstawową wiedzę o procesach komunikowania się ludzi, znać pomocne techniki, metody skutecznej komunikacji oraz chcieć je zastosować, np. zmieniając swoje złe nawyki.
Najczęściej wydaje się nam, że porozumiewamy się z drugim człowiekiem tylko przy pomocy słów , czyli tzw. zachowań werbalnych. Wypowiadamy więc słowa zawierające jakieś treści stosując intonację , modulację , akcentowanie i sądzimy , że to wystarczy, aby kogoś przekonać do naszych racji. Czasami w tej warstwie werbalnej przekazujemy rozmówcy nasz stan emocjonalny, zaangażowanie lub jego brak, ukrywając lub podkreślając nasze pochodzenie i wykształcenie.
Bardziej wykształceni mówcy skupiają uwagę słuchaczy poprzez
Bardziej wykształceni mówcy skupiają uwagę słuchaczy poprzez stosowanie pauz , wyraźną artykulację i poprawną dykcję, gramatyczną poprawność, krótkie zdania, używanie czasowników w stronie czynnej i w czasie teraźniejszym.
Wytrawni oratorzy przemawiając do nas używają zrozumiałego słownictwa , przykładów, porównań i przenośni, a także pytań retorycznych czyli takich, na które nie oczekują odpowiedzi.
Najdoskonalsi retorzy mają umiejętność rytmizowania swoich wypowiedzi, stosowania zmiany w tempie, rytmie i dynamice głosu. Przemawiają żywo i różnicują dynamikę głosu w zależności od wielkości audytorium oraz od charakteru wypowiedzi. Potrafią mówić do mikrofonu i występować przed kamerą.
Najlepsi , czyli tzw. złotouści - uczestnicząc w rozmowie zdają sobie sprawę z tego, że słowami można wyrazić tylko podstawowe treści; dla słuchacza i widza większe znaczenie ma pozawerbalne przekazywanie informacji, czyli mowa ciała.
Prezenterzy i komentatorzy telewizyjni wiedzą o tym, że treść wypowiedzi stanowi zaledwie kilka procent komunikacji, znacznie bardziej ważne są: tembr głosu mówiącego, ton i modulacja, ale najważniejsza jest mowa ciała .
Tak naprawdę "słyszymy " oczami. Tylko 7 % wszystkich informacji, które do nas docierają czerpiemy ze słów, 38 % wnioskujemy z tonu głosu, tempa i dynamiki wypowiedzi, natomiast aż 55 % - z mowy ciała ( mimika, gesty, ubiór, zachowanie, okoliczności ) . Dodajmy do tego jeszcze inne zmysły: dotyk, węch, smak, gdyż one także biorą udział w postrzeganiu informacji.
Mowa ciała jest prawdziwsza i ważniejsza od wypowiadanych słów.
Swoim wyglądem, ubiorem, sposobem poruszania się, zajmowaniem pozycji w przestrzeni informujemy otoczenie, kim jesteśmy lub za kogo chcemy uchodzić. Niewerbalne komunikaty na ogół dotyczą uczuć, ocen i preferencji , ale przy ich użyciu można wygrywać nawet wojny.
Do arsenału pozawerbalnych sposobów komunikowania się należą:
- wyraz twarzy , mimika - informują o stanach emocjonalnych , adekwatnych do treści,
- postawa i ruch ciała - służą podkreślaniu wypowiedzi słownej i ujawniają nasz stopień zaangażowania w rozmowę , a także samopoczucie i stosunek do rozmówcy,
- kontakt wzrokowy - patrzenie w oczy rozmówcy czyni nas wiarygodnymi i pomaga w skupianiu jego uwagi na nas i temacie rozmowy,
- przestrzeń między osobami - odległość świadczy o sympatii lub niechęci,
- kontakt dotykowy - w zachowaniu zgodnym z normami społecznymi - wyraża bliskość partnerów,
- powierzchowność , ubiór i fryzura - niosą informacje o naszym statusie , atrakcyjności i postawie wobec ludzi.
W czasie wywiadu, przemówienia czy występu przed kamerą , przez tzw. " kanał werbalny" przechodzą tylko niezbite fakty. To, co zostaje w naszej pamięci, przekazywane jest przez "kanał niewerbalny". Półtony, nastroje i uczucia mają największy wpływ na powodzenie i skuteczność wypowiedzi. Wiedzą o tym także dziennikarze prasowi i dlatego często zamiast przekazywać nam o zdarzeniach informacje, przekazują wiadomości zawierające komentarze i określenia modalne których zadaniem jest nas poruszyć lub zbulwersować. Na przykład zamiast informacji : "Wczoraj , o godz. 20:00 kierowca poloneza potrącił na przejściu mężczyznę w wieku ok. 70 lat", możemy otrzymać wiadomość następującej treści : " Wczoraj , w godzinach wieczornych , pijany kierowca - jadąc niesprawnym polonezem - potrącił na oznakowanym przejściu dla pieszych chorego staruszka ".
Jednym z najczęściej popełnianych błędów - przy stosowaniu mowy ciała - jest opieranie się na pojedynczych gestach. Mowa ciała ma także swoją gramatykę , interpunkcję, własny oddech, rytm i dynamikę. Dobry mówca umie dopasować do wypowiedzi słownej swoje gesty. Niektórzy opracowują - nawet do prostego przemówienia - całą " choreografię gestów ".
Oglądałem kiedyś w telewizji, a później na deskach scenicznych międzynarodowe popisy artystów estradowych, których zadaniem było przedstawić ten sam tekst posługując się przede wszystkim mową ciała. Występujący artyści potwierdzili zgodnie, że gesty są wspólnym językiem świata. Wszędzie tak samo wyraża się radość, wściekłość i smutek, zainteresowanie, strach i zaskoczenie, a nawet złość, wstręt, pogardę i wstyd.
Przy pomocy całego ciała płaczemy i uśmiechamy się, ale im wyżej stoimy w hierarchii władzy, tym oszczędniejsze są nasze gesty . Im jesteśmy starsi , tym bardziej hamujemy mowę naszego ciała. Tak więc władza i wiek redukują nasze gesty - mowę ciała.
Przy wszystkich niezaprzeczalnych zaletach nowoczesnych mediów, podstawowa komunikacja ludzi między sobą pozostaje jednak ciągle sposobem najważniejszym i najbardziej różnorodnym. Bill Gates powiedział ,że nawet " internet stworzony jest pod słowo mówione".
Można zadać sobie pytanie, czy możliwa jest sytuacja, w której nie zachodzi komunikowanie się osób między sobą? Myślę, że jest to niemożliwe, gdyż w kontakcie ze światem - celowo czy mimowolnie, werbalnie czy niewerbalnie - zawsze wysyłamy jakieś znaki. Nawet świadoma odmowa komunikacji, np. odpychające milczenie lub ignorowanie kogoś jest informacja coś oznaczającą .
Badacze języka uważają, że każda wypowiedź może przebiegać na czterech poziomach :
1. Informacja - chodzi o sformułowaną wypowiedź dot. np. stanu rzeczy, np. : "Jestem zadowolony"
2. Apel - za informacją może ukrywać się prośba lub wezwanie, np. "Mały Tomek jest chory na białaczkę?"
3. Wyznanie - fakt zaistnienia choroby może ukrywać wypowiedź o stanie duszy, np. Sądzę, że stawiają mi za duże wymagania).
4. Chęć kontaktu - za pomocą wypowiedzi chcielibyśmy uprzytomnić sobie reakcję innych lub ją wywołać, np. " czuję się chory, ale nie wiem , jak to powiedzieć szefowi".
Wymienione poziomy języka mieszczą się w komunikatach odnoszących się do codziennych sytuacji. Ważne jest więc, abyśmy częściej zadawali sobie pytanie: co naprawdę ma na uwadze człowiek komunikując nam pewne kwestie? Uświadomienie sobie tych poziomów języka może pomóc nam w wyostrzeniu naszego oka i ucha .
Jakie są więc warunki skutecznej mowy ?
Myślę , że każdy bez trudu potrafi przytoczyć negatywne przykłady wystąpień i określi, jak nie należy przemawiać . Aby wystąpienie dotarło do słuchaczy i pozyskało ich uwagę, muszą być spełnione trzy podstawowe warunki:
1. Zrozumiale sformułowany komunikat. Dobrze przygotowana mowa umożliwia słuchaczowi zrozumienie treści bez większych problemów. Uwaga ta może wydać się oczywista, ale warto ją podkreślić, choćby ze względu na fakt, że mówca często mówi "obok" słuchaczy lub "ponad ich głowami". Wtedy może powstać sytuacja, której boją się zarówno aktorzy jak i muzycy: paraliżujące milczenie lub brak jakiejkolwiek reakcji ze strony audytorium . Z drugiej strony rampy, sceny czy mównicy siedzą ludzie, którym także nie sprawia przyjemności słuchanie kogoś, kto mówi niewyraźnie jakby coś przeżuwał , który ma spuszczone oczy, albo ma wzrok utkwiony gdzieś pod sufitem, ma skrzyżowane ramiona i opuszczoną brodę. Mówiący musi umieć i chcieć "postawić się" w sytuacji słuchaczy, wyobrazić sobie, jakie mogą być ich zdolności w zakresie myślenia i mówienia, ich oczekiwania, przewidzieć ich ewentualne reakcje.
2. Zdolność przekonywania Każdy człowiek posługując się językiem używa go często w celach perswazyjnych, w najszerszym tego słowa zakresie. Skuteczna perswazja to jedno z fundamentalnych założeń retoryki. Sztuką jest takie ułożenie mowy, by słuchacze sami przekonali się do słuszności argumentów i przyjęli je za własne. Przygotowując mowę należałoby przewidzieć, jakie jej treści mogą wzbudzać największe kontrowersje czy wręcz opór słuchaczy i jak te treści przekazać, by mimo wszystko "zapanować" nad tematem, jakie dobrać argumenty, by dotrzeć do słuchaczy.
3. Naturalna pewność mówcy podczas wystąpienia. Wystąpienia niektórych mówców cechują takie zachowania jak nerwowe chrząkanie, jąkanie, zacinanie i towarzysząca temu nadmierna gestykulacja. Zachowania takie są odbierane jako niepewność i zdenerwowanie mówcy i mogą odwrócić uwagę słuchaczy od przekazywanego komunikatu. Niepewny mówca podważa wiarygodność swoich racji. Ogarnięty paniką nie jest w stanie skupić się na swoich myślach ani na ich rzeczowym przedstawieniu. Naturalna pewność mówcy jest zazwyczaj wyrazem pozytywnych uczuć względem samego siebie i wywiera na słuchaczach dobre wrażenie. Jeżeli więc przed publicznością czujemy się niepewnie to oznacza, że nasza samoocena spada. Powinniśmy także interpretować samoocenę naszego partnera lub widzów i odpowiednio się do niej dostosować. Powinniśmy wyrażać językiem całego ciała naszą samoocenę wobec rozmówcy. Jakie zachowania świadczą o wysokiej samoocenie? Wyprostowana sylwetka, rozluźnione ramiona, spokojne ruchy, w tym także rąk i nóg. Głos wyraźny i czysty, stały kontakt wzrokowy, równowaga ciała podczas stania i siedzenia. Jak ujawnia się niska samoocena ? Ruchy nerwowe, ręce i stopy niespokojne, bezmyślna zabawa swoimi rękami i dotykanie palcami różnych części twarzy. Głos słaby, cichy i niewyraźny, nerwowe i nierówne oddychanie, błądzący wzrok , albo wpatrywanie się w podłogę, przewracanie oczami, brak równowagi ciała podczas stania i siedzenia. Również siedzenie na brzeżku krzesła, zajmowanie miejsca w kącie, albo blisko drzwi wyjściowych. Trzy podstawowe kryteria: zrozumiale sformułowany komunikat, zdolność przekonywania i naturalna pewność wystąpienia są warunkami koniecznymi każdej udanej i skutecznej mowy. Spełnienie tych warunków wymaga umiejętności. Osiągnięcie tych umiejętności wymaga ćwiczeń, wyostrzonej uwagi i świadomości mówcy, który musi stale trenować i poddawać się samokontroli. Trzeba bowiem koniecznie uświadomić sobie własne braki w odniesieniu do tych umiejętności i cierpliwie, ale uparcie nad nimi pracować.
Władysław Pitak - logopeda medialny
wiktorynka3