HISTORYZM
Historyzm – nurt w XIX-wiecznej architekturze światowej polegający na naśladownictwie stylistyki minionych epok.
Początkowo opierał się na przeciwstawieniu klasycyzmowi i zainteresowaniu przeszłością badaną w sposób naukowy. Zbiegł się z romantyzmem w sztuce i literaturze. Powstał z romantycznej tęsknoty za tym co dalekie, za historią i nieskrępowaną naturą. Człowiek nastrojony romantycznie uciekał od zbiorowości, szukał samotności, tego co osobiste, rodzime i ludowe, szukał bezkształtności i dowolności – jako przeciwieństwa przymusu zawodowego i społecznego, prostoty graniczącej z prymitywizmem. Był przeciwny racjonalizmowi, chłodowi, wyniosłości charakterystycznej dla klasycyzmu. Za tym wszystkim stała także niepewność wobec teraźniejszości.
Architektura i sztuka do XVIII wieku były wykładnią określonego porządku społecznego, opierającego się na prawie dziedziczenia, robiącego wrażenie wiecznego trwania, porządku wspieranego autorytetem władzy, kościoła, elit społeczeństwa. Ład ten drastycznie załamał się w czasie rewolucji francuskiej. Głoszone i wprowadzane w życie prawa człowieka, przekształcanie się poddanych w obywateli zniweczyło wielowiekową tradycję. Ciągłość trwania została przerwana. „Sznur naszyjnika pereł został przerwany, teraz miało się garść pełną pereł, którymi można było się swobodnie bawić” (Peter Meyer, Historia sztuki europejskiej, t. 2, Warszawa 1973r., s. 240). Przeszłość stała się skarbnicą, z której dowolnie można było czerpać wzory do naśladowania.
Zainteresowanie przeszłością w architekturze zbiegło się z rozwojem nauk historycznych. Było wynikiem badań nad przeszłością. Od początku XIX stulecia prowadzono intensywne prace nad dziejami architektury. Zaczęto opisywać, rozróżniać, datować budowle początkowo średniowieczne, następnie późniejsze. Podstawy badań nad romanizmem i gotykiem stworzyli de Gerville, Thomas Rickman, Ksawery Kraus, a zwłaszcza Eugène Viollet-le-Duc. Na tych badaniach oparli się architekci, wskrzeszając na całym świecie neostyle (neoromanizm, neogotyk, neorenesans, neobarok).
W historii architektury historyzmu można rozróżnić trzy fazy rozwojowe: historyzm romantyczny (do około 1870), ścisły historyzm (około 1870-1890) i późny historyzm (po 1890).
· Historyzm romantyczny stopniowo wyparł klasycyzm. Preferowanymi stylami były neogotyk i neorenesans, jednak wiązano ze sobą elementy nie występujące w poszczególnych stylach, tak że twórczość nie oznaczała wiernego naśladowania poszczególnych stylów, lecz subiektywną interpretację. Pojawiały się też motywy pozaeuropejskie (np. bizantyjskie lub mauretańskie).
· Ścisły historyzm powstał na podstawie XIX-wiecznych badań naukowych. Projektowano łącząc elementy dozwolone w danym stylu, odrzucając ich swobodną interpretację. Wytworzono kanony opisywalnych neostylów, korzystano z wzorników. Preferowanym stylem stał się neorenesans.
· Późny historyzm odchodzi od neorenesansu i orientuje się na neobarok. Ścisłe przepisy poprzedniej fazy zostają zastąpione przez bardzo swobodną interpretację elementów dekoracyjnych, które nie są już organizowane ściśle osiowo. Pojawiają się liczne wykusze, ryzality, kopuły, a także balkony. Można zaobserwować dążność do przepychu i monumentalizmu. Niektóre elementy dekoracyjne, np. kwiatowe, wskazują już na rodzącą się secesję.
· Gottfried Semper
· Edwin Oppler
· Eugène Viollet-le-Duc
· Horace Walpole
· Felix Henry
Gottfried Semper
(ur 29 listopada 1803 w Altonie - ob. część Hamburga, zm. 15 maja 1879 w Rzymie) - niemiecki architekt epoki historyzmu, tworzący głównie w stylu neorenesansowym, działający także w Szwajcarii.
Semper urodził się w wówczas należącej do Holsztynu Altonie jako syn zamożnego fabrykanta, piąte z ośmiorga rodzeństwa. Nauki pobierał w Johanneum w Hamburgu, a po maturze w 1823 rozpoczął w Getyndze studia matematyczne i historyczne. W 1825 studiował architekturę u Friedricha von Gärtnera w Monachium.
W 1826 wyjechał do Paryża i rozpoczął pracę w pracowni architektonicznej Franza Christiana Gaua. W Paryżu był świadkiem wydarzeń rewolucji lipcowej 1830. W latach 1830-1833 odbył podróże po Włoszech i Grecji w celu zapoznania się z architekturą starożytną. W 1832 przez cztery miesiące brał udział w wykopaliskach na ateńskim Akropolu, przede wszystkim zajmował się budzącym kontrowersje zagadnieniem, czy budowle antyczne były pierwotnie pokryte polichromią czy też nie. Twierdząca odpowiedź na to pytanie zawarta w publikacji z 1834 pod tytułem Vorläufige Bemerkungen über bemalte Architectur und Plastik bei den Alten (Pierwsze uwagi na temat polichromowanej architektury i rzeźby u starożytnych) zyskała mu szeroki rozgłos.
30 września 1834 Semper został dzięki staraniom Franza Christiana Gaua powołany na stanowisko profesora Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie. Rosnące miasto potrzebowało nowej infrastruktury, zaś dwór królewski zamawiał wytworne budowle, co dało młodemu architektowi szerokie pole do popisu.
Semper początkowo należał do zwolenników nawiązującego do architektury wczesnochrześcijańskiej, bizantyjskiej i romańskiej stylu arkadowego (Rundbogenstil), który propagował w swojej publikacji Über den Bau evangelischer Kirchen (O budowie kościołów ewangelickich). W tym okresie preferował silną centralizację przestrzeni, podkreślaną także w bryle budynku poprzez wieżę, kopułę lub nadbudowę, a jednocześnie oszczędną dekorację, nadającą budynkowi wrażenie zamkniętości i masywności. Stworzył wówczas zburzoną w czasach hitlerowskich synagogę w Dreźnie, jak również projekty kilku kościołów ewangelickich, m.in. niezrealizowany św. Mikołaja w Hamburgu. Szczególnie interesujące są rozwiązania urbanistyczne stosowane przez Sempera, przede wszystkim w położonym wokół placu z Zwingerem, Kościołem Dworskim i zamkiem zespole zabudowy, rozszerzonym o Galerię Malarstwa i Teatr Dworski (obecnie Opera Sempera). Dalsze dzieła z okresu drezdeńskiego to szpital Maternihospital, pałac miejski bankiera Martina Wilhelma Oppenheima i zbudowana dla niego Villa Rosa, wzór dla niemieckiej architektury willowej.
1 września 1835 Semper poślubił Berthę Thimmig, z którą do 1848 doczekał się sześciorga dzieci.
W 1849 Semper wraz z Richardem Wagnerem, jako republikanie z przekonania, wzięli udział w drezdeńskim powstaniu majowym w czasie Wiosny Ludów i m.in. planował barykady. Po upadku powstania poszukiwany od 16 maja 1849 listem gończym Semper zbiegł z Królestwa Saksonii. List gończy został wprawdzie odwołany w 1863, lecz Semper nigdy nie powrócił do Drezna. Gdy pierwszy budynek Teatru Dworskiego spłonął w 1869 i król Saksonii Jan I na wyraźne prośby mieszkańców zamówił nowy projekt, Semper dostarczył plany, lecz zlecił ich realizacje swemu synowi, Manfredowi.
Poprzez Zwickau, Hof, Karlsruhe i Strasburg Semper udał się do Paryża. Jesienią 1850 wyjechał do Anglii, gdzie otrzymał wprawdzie kilka zleceń, lecz nie znalazł stałego zatrudnienia. Z tego względu poświęcił się w czasie pobytu w Londynie intensywniej pracom teoretycznym. Powstały wówczas Cztery elementy architektury (1851) oraz Nauka, przemysł i sztuka (1852). W tym czasie powstały też ważne części głównej publikacji Sempera, Styl w sztukach technicznych i tektonicznych albo Estetyka praktyczna, wydanej w 1860 i 1863 w dwóch tomach. Pod wpływem Richarda Wagnera Semper powrócił w 1855 na kontynent europejski - do Zurychu.
W Szwajcarii powstał w tym czasie, w dobie gwałtownego rozwoju przemysłu, pomysł zorganizowania wspólnej dla całej konfederacji uczelni technicznej. Projekty zgłoszone na konkurs budynku dla niej, które Semper oceniał jako ekspert, zostały uznane za niezadowalające. Ostatecznie sam Semper zaprojektował nowy budynek uczelni. Stojący na górującym nad starym miastem wzgórzu, w miejscu nieco wcześniej wyburzonych umocnień widoczny zewsząd gmach stał się symbolem nowej epoki. Początkowo wzniesiona przez Sempera siedziba Politechniki mieściła także uniwersytet.
Od 1855 Semper był profesorem architektury nowej politechniki i między innymi dzięki wielu swoim uczniom - często także uznanym architektom - uzyskał międzynarodową sławę. Dzięki profesorskiej pensji sprowadził rodzinę z Saksonii do Szwajcarii. W latach 1864-1866 zaprojektował dla króla Bawarii Ludwika II Teatr Richarda Wagnera w Monachium, który nie doczekał się jednak realizacji.
W latach 60. XIX w. dyskutowano w Wiedniu na tzw. sprawą muzeów, czyli możliwością przeniesienia rozproszonych w różnych miejscach eksponatów z cesarskiej kolekcji do nowych gmachów. Semperowi zlecono opracowanie projektu gmachów muzealnych przy wiedeńskim Ringu. W 1869 zaprojektował olbrzymie forum cesarskie, które jednak nie zostało zrealizowane w tej formie. Przed zamkiem Hofburg powstały natomiast na podstawie jego planów dwa gmachy muzealne i teatr. W 1871 Semper przeniósł się do Wiednia, aby nadzorować realizację budynków. Ponieważ stale dochodziło do konflików z przydzielonym mu architektem Karlem von Hasenauerem, w 1876 Semper wyjechał z Wiednia. W następnym roku zapadł na zdrowiu. Zmarł w 1879 w czasie podróży do Włoch.
Semper został upamiętniony pomnikami przed gmachem Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie (autor: Johannes Schilling) i przed ...
Maarta91