Historyzm
Historyzm – nurt w XIX-wiecznej architekturze światowej polegający na naśladownictwie stylistyki minionych epok.
Początkowo opierał się na przeciwstawieniu klasycyzmowi i zainteresowaniu przeszłością badaną w sposób naukowy. Zbiegł się z romantyzmem w sztuce i literaturze. Powstał z romantycznej tęsknoty za tym co dalekie, za historią i nieskrępowaną naturą. Człowiek nastrojony romantycznie uciekał od zbiorowości, szukał samotności, tego co osobiste, rodzime i ludowe, szukał bezkształtności i dowolności – jako przeciwieństwa przymusu zawodowego i społecznego, prostoty graniczącej z prymitywizmem. Był przeciwny racjonalizmowi, chłodowi, wyniosłości charakterystycznej dla klasycyzmu. Za tym wszystkim stała także niepewność wobec teraźniejszości.
Źródła historyzmu
Architektura i sztuka do XVIII wieku były wykładnią określonego porządku społecznego, opierającego się na prawie dziedziczenia, robiącego wrażenie wiecznego trwania, porządku wspieranego autorytetem władzy, kościoła, elit społeczeństwa. Ład ten drastycznie załamał się w czasie rewolucji francuskiej. Głoszone i wprowadzane w życie prawa człowieka, przekształcanie się poddanych w obywateli zniweczyło wielowiekową tradycję. Ciągłość trwania została przerwana. „Sznur naszyjnika pereł został przerwany, teraz miało się garść pełną pereł, którymi można było się swobodnie bawić”[1]. Przeszłość stała się skarbnicą, z której dowolnie można było czerpać wzory do naśladowania.
Zainteresowanie przeszłością w architekturze zbiegło się z rozwojem nauk historycznych. Było wynikiem badań nad przeszłością. Od początku XIX stulecia prowadzono intensywne prace nad dziejami architektury. Zaczęto opisywać, rozróżniać, datować budowle początkowo średniowieczne, następnie późniejsze. Podstawy badań nad romanizmem i gotykiem stworzyli de Gerville, Thomas Rickman, Ksawery Kraus, a zwłaszcza Eugène Viollet-le-Duc. Na tych badaniach oparli się architekci, wskrzeszając na całym świecie neostyle (neoromanizm, neogotyk, neorenesans, neobarok).
Fazy rozwojowe
W historii architektury historyzmu można rozróżnić trzy fazy rozwojowe: historyzm romantyczny (do około 1870), ścisły historyzm (około 1870-1890) i późny historyzm (po 1890).
* Historyzm romantyczny stopniowo wyparł klasycyzm. Preferowanymi stylami były neogotyk i styl arkadowy od ok. 1850 wypierany przez neorenesans, jednak wiązano ze sobą elementy nie występujące w poszczególnych stylach, tak że twórczość nie oznaczała wiernego naśladowania poszczególnych stylów, lecz subiektywną interpretację. Pojawiały się też motywy pozaeuropejskie (vide styl neomauretański).
* Ścisły historyzm powstał na podstawie XIX-wiecznych badań naukowych. Projektowano łącząc elementy dozwolone w danym stylu, odrzucając ich swobodną interpretację. Wytworzono kanony opisywalnych neostylów, korzystano z wzorników. Preferowanym stylem stał się neorenesans.
* Późny historyzm odchodzi od neorenesansu i orientuje się na neobarok. Ścisłe przepisy poprzedniej fazy zostają zastąpione przez bardzo swobodną interpretację elementów dekoracyjnych, które nie są już organizowane ściśle osiowo. Pojawiają się liczne wykusze, ryzality, kopuły, a także balkony. Można zaobserwować dążność do przepychu i monumentalizmu. Niektóre elementy dekoracyjne, np. kwiatowe, wskazują już na rodzącą się secesję.
Wybrani przedstawiciele historyzmu
* Gottfried Semper
* Edwin Oppler
* Eugène Viollet-le-Duc
* Horace Walpole
* Felix Henry
Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc (ur. 27 stycznia 1814 w Paryżu, zm. 17 września 1879 w Lozannie) – francuski architekt, historyk sztuki i konserwator.
Poświęcił się badaniom architektury średniowiecznej. Jest jednym z ojców współczesnej wiedzy o konserwacji zabytków. Zasłynął dzięki renowacji średniowiecznych budowli. Od 1863 roku był profesorem uczelni École des Beaux Arts w Paryżu.
Autor opracowań słownikowych dotyczących średniowiecza np. architektury.
W swoim podejściu do sztuki konserwatorskiej charakteryzował się puryzmem stylowym. Często usuwał późniejsze dobudowy i dodatki. Uzupełniał brakujące elementy i rekonstruował ubytki. Zajmował się rekonstrukcją wnętrz i otoczenia budowli zgodnie ze stylem w jakim były one budowane. Jego niewątpliwą zasługą było uratowanie wielu budowli przed zniszczeniem i zainteresowanie sztuką średniowiecza.
Viollet-le-Duc często krytykowany jest za swoiście pojęte "ulepszanie" budowli zabytkowych - dodawał obiektom zabytkowym elementy, które nigdy nie powstały, przy równoczesnym usuwaniu istniejącej tkanki zabytkowej, niezgodnej z jego wyobrażeniami. Trzeba jednak mieć na uwadze, że prowadził swoją działalność w XIX wieku, kiedy podejście do architektury było inne niż współczesne. Obecnie, z uwagi na spustoszenia jakie spowodowały I i II wojna światowa w tkance zabytkowej Europy, usuwanie elementów "narosłych" przeprowadza się rzadko, a rekonstrukcję tylko w przypadku istotnych dowodów potwierdzających istnienie wcześniej elementów do odtworzenia.
Dokonania [edytuj]
* Opracowanie słownika dotyczącego średniowiecznej architektury francuskiej: "Dictionnaire raisonné de l'architecture française du XIe au XVIe siècle"
Opracowanie słownika mebli francuskich: "Dictionnaire raisonné du mobilier français de l'époque carolingienne à la Renaissance (Bance et Morel, Paris, 1858 à 1870)" ;
Spis renowowanych obiektów [edytuj]
* Kościoły:
o Sainte-Marie-Madeleine w Vézelay
o Saint-Louis w Poissy
o Notre-Dame w Semur-en-Auxois
o Saint-Nazaire w Carcassonne
o Saint-Sernin w Tuluzie
o Sainte-Chapelle w Paryżu z Félix Duban i Jean-Baptiste-Antoine Lassus
o Saint-Ouen w Rouen
o Katedra Notre-Dame w Paryżu - (wraz z Paulem Abadie i Jean-Baptiste-Antoine Lassus)
o Bazylika Saint-Denis koło Paryża
o Bazylika Saint-Nazaire w Carcassonne
o Katedra Saint-Michel w Carcassonne
o Notre-Dame de Semur-en-Auxois
o Katedra Notre-Dame-de-l'Assomption de Clermont
o Katedra Notre-Dame w Lozannie (Szwajcaria)
o Katedra Saint-Maurice de Mirepoix
o Chartreuse Notre-Dame-des-Prés de Neuville-sous-Montreuil
* Ratusze:
o Roquetaillade
o Narbonne
o Saint-Antonin-Noble-Val (Tarn-et-Garonne)
o Compiègne
* Zamki i mury miejskie:
o zamek w Pierrefonds - (stanowił scenografię do wielu filmów np"goście,goście")
o fortyfikacje miejskie w Carcassonne- 1849r. (obecnie należy do światowego dziedzictwa UNESCO)
o Château de Roquetaillade w Gironde
o Château de Coucy
o Château d'Antoing w Belgii
Polski akcent [edytuj]
* Na podstawie wstępnych szkiców Violet-le-Duca odbudowany został zamek w Gołuchowie - 1875-1885.
* Le-Duc zaprojektował też wykonany w 1876 roku ołtarz do krypty św. Leonarda na Wawelu, gdzie mszę prymicyjną odprawił Karol Wojtyła
Charles Garnier (6 listopada 1825 - 3 sierpnia 1898) - francuski architekt.
Zasłynął jako twórca Opery Paryskiej, zbudowanej w latach 1861 - 1875 w stylu neobarokowym oraz Opery w Monte Carlo.
Karol Fryderyk Schinkel (niem. Karl Friedrich Schinkel także Carl Friedrich Schinkel) (ur. 13 marca 1781 w Neuruppin, zm. 9 października 1841 w Berlinie) – niemiecki architekt, projektant i malarz, jeden z wybitniejszych twórców okresu klasycyzmu w Prusach, tworzący także w stylu arkadowym. Szkołą Schinkla (niem. Schinkelschule) nazwano działalność grupy niemieckich architektów kontynuujących styl Schinkla.
Urodzony w Neuruppin (Brandenburgia) w rodzinie urzędnika kuratorium szkolnego. W wieku sześciu lat stracił ojca. Podjął studia w Berlińskiej Akademii Budownictwa pod kierunkiem Friedricha Gillyego, z którym rychło się zaprzyjaźnił. Po opuszczeniu akademii (nie ukończył studiów) Schinkel wyjechał (1803) w podróż studyjną do Francji i Włoch, podczas której, w Rzymie, spotkał się z Aleksandrem Humboldtem. Po powrocie do Berlina (1805) zarabiał na życie jako malarz. Jednak gdy w 1810 zapoznał się z dziełami Caspara Davida Friedricha eksponowanymi na wystawie w Berlinie, zrezygnował z kariery malarskiej i poświęcił się w całości architekturze.
W 1810, dzięki protekcji Humboldta, Schinkel uzyskał nominację na stanowisko radcy budowlanego rządu pruskiego, a w 1820 został mianowany członkiem Akademii Sztuk w Berlinie. W 1830 Schinkel objął dyrekcję berlińskiego urzędu budowlanego, a w 1838 powierzono mu stanowisko dyrektora generalnego pruskiego urzędu budownictwa.
W 1809 bierze ślub z Susanne Berger, córką szczecińskiego kupca.
Schinkel zaprojektował wiele budowli, zarówno w samym Berlinie, jak i na całym terenie Prus. Niektóre z jego projektów weszły do europejskiego kanonu architektury neoklasycystycznej. Dla kontrastu z kojarzonym z niedawnymi francuskimi okupantami stylem empire, projekty Schinkla nawiązywały raczej do architektury greckiej niż rzymskiej. Architekt uważany jest za jednego z protagonistów nurtu określanego terminem Greek Revival.
Najważniejsze realizacje Schinkla w Berlinie to odwach straży królewskiej (Neue Königs Wache) z 1818, budynek teatru (Neues Schauspielhaus przy Gendarmenmarkt) zbudowany w latach 1819 - 1821, Akademię Marynarki Wojennej przy Unter den Linden, gmach muzeum (Alte Museum na Wyspie Muzealnej) 1823 - 1830. Uwieńczeniem berlińskiej działalności Schinkla jest budynek Akademii Budownictwa (Bauakademie) zbudowany 1832 - 1835.
Zleceniodawcami Schinkla była także pruska rodzina królewska, dla której przebudował pałac w Mysłakowicach, Charlottenhofie i Charlottenburgu (Nowy Pawilon). Był współtwórcą projektu poczdamskiego zamku Babelsberg.
Architekt chętnie przyjmował zlecenia arystokracji na budowę bądź przebudowę pałaców i zamków. Projektował budowę pałaców w Antoninie, Kwiliczu, Owińskach Samostrzelu i Miłosławiu. Jego szkice wykorzystano przy przebudowie zamku w Kórniku.
Według projektów Schinkla zbudowano teatry w Aachen (1822), Hamburgu (1826), odwach staromiejski w Dreźnie a także ratusze w Kołobrzegu i Oławie (przebudowa). Schinkel nie stronił również od budownictwa sakralnego - według jego projektów wybudowano szereg berlińskich kościołów: św. Pawła w dzielnicy Gesundbrunnen, św. Jana na Moabicie, św. Elżbiety przy Invalidenstrasse i kościoła Nazaretanek w dzielncy Wedding. Jego autorstwa jest również projekt kościołów św. Mikołaja w Poczdamie, św. Marcina w Krzeszowicach, św. Stanisława biskupa w Buku, św. Krzyża w Czaplinku i ewangelicko - augsburskich w Giżycku, Kątach Wrocławskich oraz Ozimku. Zaprojektowany przez Schinkla kościół w Lidzbarku Warmińskim jest obecnie wykorzystywany jako cerkiew.
Schinkel miał także wkład do teorii architektury, znany jest jako autor dwóch prac (Sammlung architektonischer Entwürfe i Werke der höheren Baukunst) o charakterze teoretycznym, zawierających, między innymi, niezrealizowane, monumentalne projekty architektoniczne - projekt budowy pałacu na ateńskim Akropolu dla króla Grecji Ottona,a także rezydencji carów Rosji w Oriandzie na Krymie.
W Bydgoszczy Schinkel projektował gmach Rejencji (1834 - (1836), w Toruniu kościół ewangelicki św. Trójcy na Nowym Mieście. Zrealizowana w Poznaniu rozbudowa Biblioteki Raczyńskich nie przetrwała do dziś (wschodnie skrzydlo zostało zburzone w 1945 w trakcie działań wojennych). Schinkel był projektantem pałacu arcybiskupiego w Gnieźnie i dwóch kanonii położonych w jego pobliżu.
Schinkel uważany jest również za pioniera naukowego podejścia do zagadnień konserwacji zabytków. Jako pierwszy postulował wykonywanie inwentaryzacji przed rozpoczęciem prac konserwatorskich. Nadzorował, między innymi, roboty konserwatorskie na zamku w Malborku.
Schinkiel jest autorem projektu pomnika feldmarszałka Kutuzowa w Bolesławcu i wnętrza mauzoleum von Prillwitzów w Przelewicach. Nie stronił również od mniejszych form architektonicznych (studzienka św. Ottona z Bambergu w Pyrzycach), projektowania wnętrz, scenografii teatralnych i biżuterii. Zaprojektował także order Żelaznego Krzyża.
Zamek w Kamieńcu Zabkowickim (1838) - letnia rezydencja Hohenzollernów - był ostatnim projektem schorowanego architekta. W 1840 przeżył poważny wylew, po którym nigdy już nie wstał z łóżka. Zmarł w Berlinie.
Henryk Marconi (ur. 7 stycznia 1792 w Rzymie, zm. 21 lutego 1863 w Warszawie) – architekt pochodzenia włoskiego, od 1822 w Polsce, jeden z najwybitniejszych i najbardziej płodnych polskich architektów pierwszej połowy XIX wieku.
Kształcił się początkowo pod kierunkiem ojca, Leandra (1763-1837), następnie w latach 1806-1810 jednocześnie na uniwersytecie i Akademii Sztuki Pięknych w Bolonii. Od 1811 roku uczył rysunku w szkole średniej w Lugo. Do Polski został sprowadzony w 1822 r. przez generała Ludwika Michała Paca w celu ukończenia pałacu w Dowspudzie. Od 1827 zajmował stanowisko w Wydziale Przemysłu i Handlu Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, Duchownych i Oświecenia Publicznego, a w latach 1851-1858 był profesorem w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. Po zamknięciu uczelni wykładał on przez co najmniej 10 lat[1].
Rodzina
Poślubił córkę ogrodnika hr. Paca, Szkotkę Małgorzatę z Heitonów (1807-1884). Panna młoda była kalwinistką i niektóre ich dzieci wychowano na katolików, podczas gdy inne na kalwinistów. Razem byli rodzicami m.in.: Karola, Władysława, Leandra, Eleonory Kolberg (1832-1882), Jana (1845-1921) inżyniera, oraz Henryka (1842-1920) przemysłowca. Wnukiem Henryka i Małgorzaty był Bohdan.
Bratem Henryka był Ferrante.
Henryk Marconi został pochowany na cmentarzu Powązkowskim, podczas gdy jego żona, córka i synowie Henryk, Jan i Władysław na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie.
Ważniejsze dzieła
Neorenesansowe
· szpital św. Łazarza (ul. Książęca, ok. 1840, zniszczony 1939-44)
· kościół św. Karola Boromeusza (ul. Chłodna, 1841-43)
· dworzec Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w Warszawie (1844-5, zburzony 1925-30)
· pałac Andrzeja Zamoyskiego w Warszawie (ul. Nowy Świat, 1846, zniszczony 1939-44, odbudowany 1948-50)
· Hotel Europejski (ul. Krakowskie Przedmieście, 1855, zniszczony 1944, odbudowany 1949-51)
· gmach Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Warszawie (ul. Kredytowa, 1856, zniszczony w 1944, odbudowany w 1950 i 1962-71)
· pałac Branickich (ul. Nowy Świat, 1853-6, zniszczony 1944, odbudowany 1946-9)
· kościół św. Anny w Wilanowie (1857-70), fundacji Aleksandry Potockiej
· kościół Wszystkich Świętych w Warszawie (pl. Grzybowski, 1859-63)
Klasycystyczne
· pałac Paca w Warszawie, przebudowany i rozbudowany z dawnego barokowego pałacu Radziwiłłów (ul. Miodowa, 1824-8, zniszczony w 1944, odbudowa w 1947-51)
· Nowy Ratusz w Radomiu
· świątynia dorycka w Natolinie (1834)
· Sanatorium Marconi w Busku-Zdroju (1835)
· Pałac Wielopolskich w Chrobrzu (1857–60)
· ratusz w Błoniu (1842) (powiat warszawski zachodni)
· Wodozbiór w Ogrodzie Saskim w Warszawie (1852)
· rozbudowa pałacu w Jabłonnie (1834-43)
· poczta w Augustowie (1828)
· ratusz w Augustowie (1835-36) (zniszczony w czasie II wojny światowej)
· Szpital Św. Trójcy w Kaliszu (1840–41)
· ratusz w Kole
· przebudowa Pałacu Kossakowskich w Warszawie
· dworzec kolei Warszawsko-Wiedeńskiej Sosnowiec Główny
· Starostwo powiatu Stanisławowskiego w Mińsku Mazowieckim (1847-1853)[2]
Neogotyckie
· pałac Paca w Dowspudzie (1820-22, rozebrany w 1867 - ocalała tylko brama, inspirowany gotykiem angielskim)
· kościół w Różance koło Lidy na Białorusi (1827)
· grobowiec Stanisława Kostki Potockiego i jego żony Aleksandry w Wilanowie (1836)
· projekt przebudowy zamku Illien wzorowanego na zamku malborskim (1838-43)
· projekt pałacu w Zbójnie (1833)
· brama w Morysinie w Warszawie zamykająca wschodni odcinek osi założenia pałacowo-parkowego w Wilanowie (1846, w ruinie)
Gottfried Semper (ur 29 listopada 1803 w Altonie - ob. część Hamburga, zm. 15 maja 1879 w Rzymie) - niemiecki architekt epoki historyzmu, tworzący głównie w stylu neorenesansowym, działający także w Szwajcarii.
Semper urodził się w wówczas należącej do Holsztynu Altonie jako syn zamożnego fabrykanta, piąte z ośmiorga rodzeństwa. Nauki pobierał w Johanneum w Hamburgu, a po maturze w 1823 rozpoczął w Getyndze studia matematyczne i historyczne. W 1825 studiował architekturę u Friedricha von Gärtnera w Monachium.
W 1826 wyjechał do Paryża i rozpoczął pracę w pracowni architektonicznej Franza Christiana Gaua. W Paryżu był świadkiem wydarzeń rewolucji lipcowej 1830. W latach 1830-1833 odbył podróże po Włoszech i Grecji w celu zapoznania się z architekturą starożytną. W 1832 przez cztery miesiące brał udział w wykopaliskach na ateńskim Akropolu, przede wszystkim zajmował się budzącym kontrowersje zagadnieniem, czy budowle antyczne były pierwotnie pokryte polichromią czy też nie. Twierdząca odpowiedź na to pytanie zawarta w publikacji z 1834 pod tytułem Vorläufige Bemerkungen über bemalte Architectur und Plastik bei den Alten (Pierwsze uwagi na temat polichromowanej architektury i rzeźby u starożytnych) zyskała mu szeroki rozgłos.
30 września 1834 Semper został dzięki staraniom Franza Christiana Gaua powołany na stanowisko profesora K...
Maarta91