Średnie państwo.
W okresie Średniego Państwa chciałbym zatrzymać się na chwilę przy okresie Senusereta II - faraona starożytnego Egiptu z XII dynastii. Prawdopodobnie panował od 1882 roku p.n.e. wraz z ojcem Amenemhatem II. samodzielnie w latach 1879-1872 p.n.e. oraz wxaz z synem - Senusęretęm III - kilka miesięcy przed śmiercią w 1872 roku p.n.e.
W czasie swych rządów wprow adzał kolejne etapy, doskonale zaplanowanej reformy państwa, polegające na zarządzania państwem poprzez wysłanników królewskich, rezydujących w większych miastach. Działalność Senusereta głównie skupiała się na zagospodarowaniu bagnistych terenów, położonych wokół największej z oaz na Pustyni Zachodniej - oazy Fajum. Oaza powstała na skutek przedostania się wody z Nilu do zagłębienia tektonicznego. W wyniku zakrojonej na szeroką skalę akcji, bagniste obszary, ns których najstarsze odkryte ślady osadnictwa pochodzą z czasów paleolitu, zostały przekształcone w żyzne tereny uprawne. Wykonano system kanałów nawadniających wokół zbiornika wodnego o współczesnej nazwie Birket Karun (starożytne Jezioro Moeris). Powstały liczne osady, których mieszkańcy uprawiali: pszenicę, jęczmień i len oraz hodowali bydło i owce. Obszary te stały się najbogatszym rejonem rolniczym Egiptu.. Olbrzymim przedsięwzięciem było wybudowanie kanału Józefa, dostarczającego stale wodę z Nilu. Seimseret rozkazał wznieść miasto, rodzaj osady dla rzemieślników zatrudnionych przy budowie kompleksu grobowego króla. Pozostałości tej osady, usytuowanej na skraju terenów uprawnych i pustynnych, w pobliżu współczesnej osady arabskiej Ęl-Lahun, odkrył w 1889 roku William Petrie. Miasto składało się z trzech dzielnic oddzielonych murami, zaplanowanych w równych geometrycznych rzędach. W mieście znajdowała się "dzielnica" prawdopodobnie dla samego władcy i jego świty. Zbudowano tam dwukondygnacyjne luksusowe domy z wieloma pomieszczeniami. Większość jednak stanowiła niewielka jednopoziomowa uporządkowana, regularna zabudowa, przeznaczona dla robotników budowniczych. Otoczono ją niskim murem, chroniącym przed burzami pustynnymi. Zachowały się fragmentarycznie: piramidy władców XII dynastii (XX-XVIII w. p.n.e.) w Hawara i Ąl-Ląhun, świątynie w Maadi (z greckiegoNgrmuiis), świątynia grobowa - "labirynt" w Hawara. ruiny Szedet zwoje papirusów.
Szedet (z greckiego: Herakleopolis, Krokodilopolis, Arsinoe), leżące obecnie w północnej części współczesnego miasta Fajum, pomiędzy dawnym Jeziorem Moeris a Nilem. Jako znane założenie urbanistyczne rozwinęło się dzięki biegnącemu tędy szlakowi handlowemu. Król Amenemhąt I zbudował w nim świątynię boga Sobka, później rozbudowaną przez Amenemhata III. Sobek w mitologii egipskiej to bóg płodności, wody. symbol siły królewskiej. Przedstawiany był jako człowiek z głową krokodyla, czasem jako krokodyl z głową sokoła, lwa. byka. barana lub szakala, lub jako krokodyl ze złotą koroną. Był synem bogini Neit. Egipcjanie wierzyli, ze im więcej jest w Nilu krokodyli, tym lepsze będą zbiory po wylewie tej rzeki.
Miasto stało się głównym ośrodkiem kultowym Sobka, który był przedstawiany z głow ą krokodyla. Władający Egiptem w III w. p.n.e. Ptolemeusz II Filadełfos na cześć swojej siostry i żonv Arsinoe II zmienił nazwę miasta na Arsinoe.
Inne cechy charakterystyczne to powtarzalność elementów , regularność orientowanego układu, zróżnicowanie wielkości domów w zależności od rangi społecznej .Druga, wielką inwestycją w Delcie, w edług danych greckich zrealizowaną w czasach Senusereta, było przekopanie kanału, łączącego bezpośrednio Deltę z Morzem Czerw onym. Rozmiary kanału pozwalały na przepływanie nim nawet dużych statków i okrętów. Kanał wymagał jednak ciągłych napraw , obsypujących się brzegów . Usprawniał jednak i znacznie skracał komunikację pomiędzy Deltą i morzem.
5. Okres nowego państwa.
Po kolejnym zjednoczeniu Egiptu, wraz z panowaniem XVIII dynastii, rozpoczął się następny okres świetności Egiptu. W tym czasie panowanie Egipcjan zostało rozszerzone na sąsiednie terytoria. Stolicą imperium były Teby. które w tym czasie przeżywały swój największy rozkwit. W architekturze wykształci! się monumentalny kanon świątyń egipskich. Stawały się one coraz bardziej złożonymi kompleksami urbanistycznymi. Wybudowane wcześniej świątynie były rozbudowywane na szeroką skalę. Zdarza się, że wcześniejsze fragmenty wyburzano, a odzyskany materia! wykorzystywano ponownie, Do świątyń prowadził monumentalne aleje procesyjne z szeregami posagów sfinksów, ustawionych po obu jci stronacli Wejście na dzicdztniec obramowane jest z dwóch stron potężnymi pylonami. Poza nie mogli wejść* tylko kapłani i dostojnicy. Zatem to pylony stały sie wizytówką świątyń. Pokrywano je bogatymi reliefami, opowiadającymi o czynach faraonów zwyciężających wroga i oddających cześć bogom. Przed pylonami ustawiano potężne posągi faraonow.
Za pylonami rozpościerał się obszerny czworokątny dziedziniec, otoczony portykami. Było to miejsce odprawiania publicznych ceremonii. Prosty lud mógł je obserwować z placu przed pylonami. W głębi budowano zazwyczaj salę hypostylową. za nią salę ofiarną z ołtarzem i salę pojawień. W drzwiach sali pojawień ukazywał się posąg bóstwa w izw. barce kultowej (była to przenośna łódź ozdobiona na rufie i dziobie wizerunkami bóstwa, czyli np. głową barana - Amon. głową sokoła - Re). Za salą pojawień znajdowało się sanktuarium, w którym przechowywano posąg bóstwa. Do zespołu świątyń należała też sadzawka z krokodylami. W tvm też okresie utrwalił się typ świątyń - grobowców kutych w skale. Istotnym z urbanistycznego punktu widzenia było oddzielenie miejsca pochów ku od świątyni grobowej. Komora grobowa, wykuta w skale u podnóża góry. była połączona z świątynią grobową długim, podziemnym korytarzem. Stąd rząd świątyń grobowych pobudowanych w Tebach Zachodnichna granicy pól uprawnych. Obok nich stawiano kaplice kultowe, w których odbywały się uroczy stości pogrzebow e.
Pojawił się nowy typ głowic, tzw. kompozytowy. Na płaszczyznach kapitelu rzeźbiono wizerunki bogini Hatłior skierowane na cztery strony świata. Przykładem takiego rozwiązania są kapitełe zachowane w świątyni Hatszepsut. W malarstwie i rzeźbie pojawił się nowy sposób przedstawiania wizerunku postaci w tzw. kontrapoście (jest to kompozycja, w której postać człowieka całym ciężarem spoczywa na jednej nodze przy zrównoważeniu postawy przez lekkie wygięcie tułowia i ramienia w stronę przeciwną). Poprzez odejście od obowiązujących kanonów wytworzył się bardziej naturalistyczny styl w rzeźbie i malarstwie, przez lekkie wygięcie tułowia i ramienia w stronę przeciwną). Poprzez odejście od obowiązujących kanonów wytworzył się bardziej naturalistyczny styl w rzeźbie i malarstwie, czyli również w zdobnictwie. Do najbardziej znanych przykładów dzieł tego okresu należą: studiiun portretu królowej Nefertiti oraz złota Maska Tutanchamona. Popiersie królowej zostało odnalezione w warsztacie rzeźbiarskim w Tell el-Amarna. Wykonana z wapienia rzeźba świadczy o wysokim kunszcie artysty, doskonale zachowana polichromia podkreśla rysy królowej. Rzeźba znajduje się w Muzeum Egipskim w Berlinie. Złota maska Tutanchamona została odnaleziona w grobowcu w Dolinie Królów. Precyzyjnie wykonana, bogato inkrustowana masą szklaną maska doskonale oddaje rysy młodego króla. Czoło zdobią wizerunki głowy kobry i sępa. które zgodnie z wierzeniami miały go chronić. Maska przechowywana jest w Muzeum Egipskim w Kairze. Wprowadzono też nowy motyw tematyczny - sceny batalistyczne. Do najlepiej zachowanych zabytków tego okresu należą w Tebach: świątynia w Luksorze. Zespół świątyń w Karnaku. w Nubii - świątynia w Abu SnnbeL w Tebach Zachodnich: grobowce kute w skale. np. Hatszepsut. grobowce w Dolinie Królów i Dolinie Królowych.
Tell el-Ainarna (staroegipskie Achetaton) - miejscowość nad środkowym biegiem Nilu. na jego wschodnim brzegu, około 320 km na południe od Kairu. Jedno z najważniejszy ch stanowisk archeologicznych w Egipcie. W drugiej połowie XIV w. p.n.e. faraon - reformator religijny Amenhotep IV (Ech na ton) zbudował tu. na dziewiczej ziemi, stolice swego państwa, a zarazem główny ośrodek nowej religii. Po śmierci Echnatona miasto opuszczono. W sztuce egipskiej wystąpił tzw\ okres ąnianienski. Pojęcie wywodzi się od. współczesnej nazwy obszaru l eli el-Amarna. Charaktery zował się on daleko idącymi odstępstwami od obowiązujących kanonów. Wyobrażenia osób były zgodne z rzeczywistością, ukazywały nawet niedoskonałości postaci. Wizerunki Echnatona przedstawiają króla jako osobę o wydłużonej twarzy. wąskich ramionach i szczupły ch rękach, wąskiej talii i szerokich biodrach. Po śmierci Echnatona sztuka amarneńska nie zanikła całkowicie. Arty ści przenieśli się do Memiis. W czasach Nowego Państwa, jeszcze kilkakrotnie za rządów Ramzesów, dochodziła do głosu maniera amarneńska. Jednak w sztuce egipskiej powszechnie obowiązującej, nastąpił powrót do oficjalnych kanonów.
Pozostałości stolicy zostały zburzone, ale dostarczyły badaczom wiele cennych znalezisk. W centralnej dzielnicy zbudowano Wielką Świątynię i Wielki Pałac. W pobliżu Archiwum Państwowe, w którym w 1887 roku odnaleziono klinowe tabliczki z korespondencją dyplomatyczną - tzw. listy z Amarna. Zespół budowli państwowych otaczały willowe dzielnice urzędników, warsztaty7, pracownie ( m.in. należąca do Totmesa. w której odnaleziono sKnne popiersie Nefertiti). kopalnie alabastru.
Od osiemdziesiątych lat XIX w prace wykopaliskowe prowadzili tu kolejno Urban Bouriant, Flindres Petrie Ludwik Borchardt. Od nazwy miasta pochodzi nazwa stylu w sztuce egipskiej okres amarneński.
6. Epoka późna.
Rozpad państwa wyczerpanego długimi wojnami nastąpił za panowania ostatnich Ramzesów. Po trzecim okresie przejściowym, w Epoce późnej, nastąpił regres sztuki monumentalnej. Sztuka egipska zaczęła w znacznym stopniu ulegać wpływom obcym. W powstałych w tym czasie rzeźbach można zauważyć cechy zaczerpnięte ze sztuki asyryjskiej, perskiej i greckiej. Ale i sztuka egipska odcisnęła swoje piętno na działalności artystów tych narodów. Pierwsze trzysta lat po upadku Nowego Państwa to powrót w rzeźbie i malarstwie do wzorów z początków Nowego Państwa i zaznaczenie się wpływów szkoły amarneiskiej. Rzeźby pochodzące z końca okresu przejściowego cechuje ciekawa kompozy cja, subtelność i eleganckie proporcje.
Kuszy ci po dojściu do władzy, podczas swoich prawie stuletnich rządów (XXV dynastia), próbowali wskrzesić wzory z czasów panowania X\TH dynastii. Za czasów panowania XXVI dynastii wracano także do kanonów z okresu Starego Państwa. Zwłaszcza w rzeźbach tego okresu, wyrażających konformizm postawy politycznej dynastii.
7. Okres ptołomejski.
Kolejny okres świetności Egipt zawdzięcza Grekom, którzy wyparli Persów. Grecy byli zafascynowani kulturą Egipcjan. Próbowali zatem wskrzesić dawniejsze tradycje. Dzieła tego okresu mają wiele cech kompozycji sztuki greckiej. Przejawia się to w malowidłach, w portretach postaci. Ciało zachowuje charakterystyczny skręt, ale twarz portretowana jest en face. Przedstawiane postacie czasem noszą greckie stroje. Rozkwit przezywała sztuka brązownicza. Pow stały wtedy liczne posążki bóstw- wykonane z tego materiału. Cechują się dbałością o wykończenie detalu, piękną formą i perfekcją wykonania. Równocześnie Grecy kontynuują własne tradycje. Kwitnącym ośrodkiem tego nurtu staje się Aleksandria.
Przypuszczalnie miasto założył Aleksander Macedoński w 332 roku p.n.e. Jednak według opublikowanego w "New Scientist" artykułu autorstwa Alaina Verona i współpracowników z Uniwersytetu Paula Cezanne'a w Aix-en-Provence. miasto istniało już od około 2686 roku p.n.e.. a Aleksander jedynie doprowadził do rozwoju miasta i nazwał je swoim imieniem. Ośrodek życia kulturalnego i wielki port Morza Śródziemnego. Za rządów Ptolemeuszów by! stolicą Egiptu, za czasów rzymskich siedzibą władz prowincji. Pod koniec starożytności jeden z czterech największych ośrodków chrześcijaństwa w basenie Morza Śródziemnego (pozostałe to Antiochia Syryjska. Konstantynopol i Rzym). Badania w Aleksandrii prowadził m.in. polski archeolog, prof. Kazimierz Michałowski.
Aleksandria znana jest w świecie z 2 budowli:
Biblioteki Aleksandryjskiej - największej biblioteki świata starożytnego, założonej w Aleksandrii przez Ptolemeusza I Sotera za radą Demetriusza z Faleronu (datuje się to wydarzenie na lata około 350-283 p.n.e.).
Biblioteka działała przy Museionie. ówczesnym odpowiedniku instytutu badawczo- uaukowego. Ptolemeusz II Filadelfos przyczyni! się istotnie do zgromadzenia wielu znaczących zbiorów. Nakazał przeszukania rejonu śródziemnomorskiego w poszukiwaniu cennych pism. Niektóre wykupywano, inne tylko przepisywano. Każdy, kto wjeżdżał do Aleksandrii z jakąś księgą, musiał ją zostawić w depozycie biblioteki- by można było ją skopiować.
Główną bibliotekę zwano Brucheion. w .Aleksandrii założono także mniejszą bibliotekę przy Świątyni Serapisa - Serapeion. Brucheion nie był dostępny dla wszystkich osób. księgi w nim znajdujące się mogli przeglądać tylko ludzie wybrani, najczęściej byli to uczeni. Zbiory przechowywane w Serapeionie były dostępne dla mieszkańców miasta.
Latarni morskiej na Faros. jedego ze starożytnych cudów świata, zbudowanego około 280 p.n.e. - 279 p.n.e. na podstawie planów architekta Sostratosa na polecenie Ptolemeusza L ukończona podczas rządów jego syna Ptolemeusza II. Możliwe, że pomysłodawcą budowy latarni był sam Aleksander Macedoński. Latarnia znajdowała się na przybrzeżnej wysepce Faros. która mając sztuczne połączenie ze stałym lądem poprzez groblę heptastadion. stanowiła część kompleksu urbanisty cznego, a głównie w ejściem do portu w Aleksandrii. Ocenia się. że była to wieża o wysokości ok. 100 120 m. Miała dolną kondygnację o przekroju kwadratu, nad nią wznosiła się kolejna, ośmiokątna i trzecia o przekroju okrągłym. Latarnia zwieńczona była kopułą wspartą na ośmiu kolumnach. Na niej ustawiony był posąg Posejdona o wysokości około 7 m. W tamtych czasach była to najwyższa budow la na świecie o podstawie krótszej od jej wysokości. Latarnię dość dokładnie opisał arabski geograf i podróżnik z XI wieku - Abu Abdallah Mohammed Edrisi. Jej uproszczony wizerunek zachow ał się też na monetach i malowidłach. Nazwisko architekta jest znane dzięki zachow anej pod starożytnym tynkiem inskrypcji: "Sostratus. syn Deksyfanesa. poświęcił tę budowlę bogom ocalenia, w imieniu wszystkich tych. którzy żeglują po morzach", którą najprawdopodobniej zostawił sam budowniczy w tajemnicy przed królem.
Po zmierzchu rozpalano na latarni ogień. Chrust był dostarczany na szczyt wieży na grzbietach osłów, a potem przez tragarzy. Odbijane metalowymi lustrami światło widoczne było z kilkudziesięciu kilometrów i znakomicie ułatwiało nawigację żeglarzom zdążającym do Aleksandrii (według Józefa Flawiusza. 30 mil morskich). Budowla została uszkodzona kilkakrotnie na skutek trzęsień ziemi, była też przebudowywana. Prawdopodobnie już w II wieku runęła najwyższa część latarni.. Wieża została ostatecznie zniszczona przez trzęsienie w 1375 roku. Pozostałe po niej ruiny zniknęły w 1480 r. Sułtan Egiptu użył ich do budowy na tym miejscu fortu. Obecnie na fundamentach latarni znajduje się Muzeum Morskie.
Z tego okresu pochodzą znane portrety fajumskie. Rzeźby okresu ptolemejskiego wyróżniają się realizmem, psychologiczną koncepcją. Zachowane rzeźby głów kapłanów (zielone głowy) stały się wzorem dla sztuki portretowej starożytnego Rzymu. Druga szkoła, rodzima, kontynuowała architekturę monumentalną. Z tej drugiej szkoły pochodzą takie budowle jak świątynia w File. Edfu i Denderze.
Występowanie dwu odrębnych, choć wpływających na siebie kultur powodowało także sporządzanie dokumentów państw owych w dw óch językach, odmiennymi, właściwymi dla nich rodzajami pisma. Taką inskrypcję wyryto na sławnym kamieniu z Rosetty. Dzięki temu znalezisku udało się odczytać hieroglify egipskie.
Zachowane zabytki świątyń i grobowców przez tysiąclecia wystawione były na niszczycielskie działanie słońca, wilgoci i wiatru niosącego olbrzymie ilości pustynnego piasku. To spowodowało, że bogate polichromie miały szansę zachować się tylko wewnątrz grobowców. Dzisiejszy obraz pozostałości cywilizacji egipskiej nie pokazuje bogactwa i intensywności barw polichromii i złoceń, jakimi były one pokryte. W czasach faraonów nie były one tak szare jak obecnie. Wprost przeciwnie, były to budowie o żywej i bogatej kolorystyce pokryw ających je malowideł i reliefów.
Relatywnie mniej możemy powiedzieć o sztuce urbanistycznej starożytnego Egiptu. Siedliska ludzkie ze względu na niską jakość materiałów budowlanych, zwłaszcza w wcześniejszych okresów, prawie się nie zachowały. Charakterystyczną cechą urbanisty ki jest budowa miast o regularnej siatce ulic. No i oczywiście bogato rozbudowyw ane kompleksy' świątynno- nekropolne.
Starożytna Mezopotamia.
Teren Mezopotamii, czyli Międzyrzecza Tygrysu i Eufratu, to miejsce gdzie rozwinęło się bardzo mało kultur i starożytnych cywilizacji. Pierwotnie znane były one jedynie z przekazów pozostawionych przez starożytnych Greków. Pierwsze badania archeologiczne, prowadzone początkowo przez amatorów i poszukiwaczy skarbów miały miejsce w XIX wieku. Jednym z najcenniejszych znalezisk były gliniane tabliczki pokryte pismem klinowym. Odczytanie ich rozpoczęło czas poznawania długich dziejów Mezopotamii. Okazało się. że w istocie dłuższych niż Egiptu. Tereny te były zamieszkane już w okresie paleolitu. Do starożytnych państw związanych z Mezopotamią należą: Sumer. Akad. Asyria. Babilonia. Sztukę (w tym urbanistykę i architekturę) tego rejonu świata reprezentują:
* sztuka sumeryj ska i akadyj ska. * sztuka babilońska. * sztuka asyryjska.
1. Sztuka sumeryjska i arkadyjska.
1.1 Pradzieje
Najstarsze ślady osadnictwa znalezione na terenach Mezopotamii pochodzą z ósmego tysiąclecia p.n.e. Są to niewielkie osady złożone z glinianych domów na planie koła. W tych półziemiankach odkryto kamienne podłogi i paleniska. Znalezione też gliniane figurki zwierząt i ludzi. Z początkowym okresem Neolitu związana jest kultura Dżarmo, datowana na siódme tysiąclecie p.n.e. Odnaleziona osada złożona była z glinianych domów budowanych na planie prostokąta. Domy miały po kilka pomieszczeń i podwórze. Odnaleziona ceramika to figurki kobiet symbolizujących Boginię Matkę, figurki zwierząt oraz lepione ręcznie naczynia. Naczynia wykonano z gliny zmieszanej z sieczką, pokryto je czerwoną polewą. Część naczyń zdobiły proste ornamenty liniowe.
Okres szóstego tysiąclecia p.n.e. to stopniowy rozwój osadnictwa na terenach nizinnych. Z tych czasów pochodzą trzy kultury rolnicze, które budowały domy z gliny zmieszanej z sieczką oraz z trzciny. Część domów zdobiona była malowanymi pasami. W jednej z osad odkryto sklepienie nad wejściem w formie łuku wykonanego z gliny. Odkryte kultury to (od północy w kierunku południowym):
* kultura Halaf.
* kultura Hamsuna.
* kultura Samarra.
Najokazalsze są osady kultury Samarra. Niektóre z nich otaczały rowy i mury obronne wykonane z suszonej cegły.
Z kulturą Samarra wiąże się zastosowanie po raz pierwszy na Bliskim Wschodzie sztucznego nawadniania pól. dzięki czemu rolnictwo osiągnęło bardzo wysoki poziom. Konstrukcje mieszkalne wznoszone były na planie koła bądź prostokąta, a do ich budowy posługiwano się cegłą mułową. Pod podłogami domostw często znajduje się pochówki, szczególnie dzieci, które wyposażano w kamienne paciorki, gliniane i alabastrowe statuetki bogiń i naczynia. Część zbudowanych domów miała plan w kształcie litery T.
Kultura Halaf datow ana jest na okres od ok. 6500 p.n.e.. kiedy nastąpiła wielka fala migracji na Bliskim Wschodzie. Prawdopodobnie część ludności dotychczas związana ze zjawiskiem zwanym kulturą Hassuna oddzieliła się i stworzyła własną kulturę i technokompleks. z silnymi wpływami innych kultur, zwłaszcza anatolijskich. Zanik znalezisk związanych z kulturą Halaf. czyli tzw. jej „upadek"1 przypada na ok. 5500 p.n.e.
Wiąże się to najczęściej z intensywnym rozwojem ludności kultury obeidzkiej na południu Mezopotamii oraz wysuszeniem klimatu w tym okresie. Na początku V tysiąclecia w w kultury zaczęły zanikać (najpóźniej, około 4500 roku p.n.e.. zanikła kultura Halaf).
W jednej z osad halafaekieh odkryto pozostałości świątyni zbudowanej na szczycie wzgórza otoczonego murem z gliny. We wszystkich osadach odnaleziono lepione ręcznie naczynia i figurki z gliny. Naczynia były zdobione motywami geometrycznymi i figuralnymi. W naczyniach kręgu kultury hałafackiej dno zdobiono malow anymi rozetami. Pojawiły się też pieczęcie stemplowe zdobione geometrycznymi, liniowymi ornamentami.
Na przełomie piątego i szóstego tysiąclecia, na południu Mezopotamii, pojawiła się ki Endu. najstarsza forma kultury Ubajd (tzw. Ubajd I). Ludność nadal zamieszkiwała domy budowane z suszone j cegły i ręcznie lepiła ceramiczne naczynia. W Eridu odnaleziono też ślady budowli sakralnej wzniesionej na planie prostokąta. Wraz z rozwojem, wpływy kultury Ubajd przesunęły się na północ.
Drugi etap rozwoju tej kultury jest nazywany Ubajd II. Odnalezione w osadach tego okresu gliniane figurki ludzi charaktery zuje mocno wydłużony kształt. Następny okres, to Ubajd III. W odnalezionych pozostałościach osad tego okresu natrafiono na świątynie wznoszone na usypanych z ziemi platformach, licowanych cegłą. Świątynie w planie prostokąta mają trzy pomieszczenia, z których środkowe to cełla. Największym momentem przełomowym w ceramice było wprowadzenie do użytku koła garncarskiego. Jednocześnie rozpoczął sic okres stopniowego ubożenia motyw ów dekoracyjnych. Ostami, czwarty okres kultury Ubajd (Ubajd IV) to czw arte tysiąclecie p.u.e W" połowie tego tysiąclecia kulnira Ubajd przekształciła się w kulturę Unik. W* tym okresie ręczme wykonywane naczynia ceramiczne o bogatej dekoracji malarskiej spotykane są jeszcze na północy. Ceramika wykonywana na kołach garncarskich ma coraz uboższą dekorację, czasem jest jej w ogóle pozbawiona. Motywy malowane zastępują ornamenty z nacinanych lub odciskanych linii. W okresie ok. 3300 r. p.u.e. pojawiły się pierwsze pieczęcie cylindry czne zdobione reliefem. Figurki człowieka z tego okresu mają mocno wydłużony kształt, o staranniej wykonanych głowach i ramionach oraz symbolicznie zaznaczonych nogach. Końcowy okres kultury Unik przypada na początek rozwoju smnery iskich miast-państw.
1.2. Okres ...
Maarta91