w9.doc

Wykład 9

UCZENIE SIĘ

Uczenie się – uwagi wstępne:

·         Pamięć a uczenie

·         Definicja uczenia

·         Formy uczenia

Historia badań nad uczeniem się i pamięcią

·       PAMIĘĆ – wcześniej Ebinghaus

- strukturalizm

- nurt poznawczy

·       UCZENIE SIĘ – Thorndike

- funkcjonalizm

- nurt behawioralny

Kiedy mówimy o uczeniu się?

·       „ młodzież szkolna uczy się”

·       „uczenie się na błędach” à doświadczenie

·       „Michajłowicz był uczniem Pawłowa” à kontynuator

Ø      wspólne:

UCZENIE SIĘ – działanie, skutki, zmiana w przyszłym zachowaniu

Definicje uczenia się

4

1) proces (zmiany)

2) zmiana – skutek procesu zmiany

1) empiryczne

2) teoretyczne

Ø      Ziemowit Włodowski (jedna z najpopularniejszych)

„Uczenie się jest to PROCES prowadzący do zmian w zachowaniu się osobnika, które nie zależą wyłącznie od funkcji jego receptorów i efektorów, zachodzą na podłożu indywidualnego doświadczenia i jeżeli nie odznaczają się trwałością to zawsze polegają na wystąpieniu elementów nowych w porównaniu z poprzedzającym je zachowaniem”

Ø      Hilgard i Margnis

„Uczenie się jest stosunkowo trwałą ZMIANĄ (skutek czy proces?) w zachowaniu, która występuje w rezultacie wzmacnianego ćwiczenia”

Ø      Andersen (J)

„Uczenie się jest procesem, poprzez który na skutek doświadczenia zachodzą względnie trwałe zmiany (zmęczenie nie jest zmianą o charakterze uczeniowym) w potencjale zachowaniowym” (nie wszystko, czego organizm się nauczył ujawnia się w zachowaniu).

àW wyniku uczenia się jest pamięć a pamięć = zmiana

àWykonanie behawioralnym przejawem pamięci

Ø      Woodworth (często krytykowana)

„Uczenie się jest to proces zdobywania nowej wiedzy i nowych sposobów reagowania”

EMPIRYCZNE DEFINICJE UCZENIA

¨   Operacjonizm:

Ø      Pogląd na nauke sformułowany przez Percy W. Bridgmana (1927) „Logic of modification physics”

·       Cechy definicji operacyjnych:

- nazwać je definicjami, to tyle co powiedzieć, że dotyczą one pojęć, a nie praw, a nazwać je operacyjnymi to wyeliminować z nich wszystko oprócz podstawowych wielkośći i manipulacji matematycznych”

·       Wiąże uczenie z obserwowalnymi wydarzeniami!

Ø      Edwin R. Guthrie

·       „zmiany w zachowaniu, które następują jako rezultat zachowania, będziemy nazywali uczeniem”

TEORETYCZNE DEFINICJE UCZENIA

·       wskazują na mechaniczny proces uczenia!

·       Fizjologiczne (zmiany w układzie nerwowym; plastyczność układu nerwowego)

·       Poznawcze (uczenie a procesy spostrzeżeniowe)

·       Skojarzeniowe (uczenie = wytworzenie skojarzeń między wydarzeniami występującymi w bliskiej odległości)

·       Traktujące uczenie jako modyfikację zachowania

RODZAJE UCZENIA SIĘ

·       Czy wszystkie rodzaje zachowań można zmieniać w wyniku uczenia?

·       J. Altman (1970) – 3 RODZAJE ZACHOWAŃ:

1) zachowanie o sztywnym programie morfogenetycznym (np. oddychanie)

2) zachowania o dającym się modyfikować programie epigenetycznym (komponent wrodzony + wyuczenie; np. zaloty u ptaków)

3) zachowanie kształtowane przez uczenie się w kontakcie ze środowiskiem

Ad 2.

Habituacja - zjawisko o charakterze adaptacyjnym, polegające na zmniejszeniu siły reakcji, z jej zaniku, gdy wywołujący ją bodziec trwa nieprzerwanie lub gdy się powtarza (średni poziom natężenie)

à wyeliminowanie niepotrzebnych reakcji

à reakcja wrodzona, organizm uczy się jej zaprzestania

Imprinting – trwałe społeczne przywiązanie do tego gatunku, z którym zetknął się ptak bezpośrednio po wykluciu z jaja. Zjawisko to obserwuje się również wtedy, gdy pisklę spotyka się z przedmiotem (np. atrapą kaczki, piłką, itp.) pod warunkiem, że przedmiot jest w ruchu i jest większy od pisklęcia.

·       „podążanie za” – reakcja wrodzona

obiekt (bodziec) – wyuczony à niebezpieczne , bo gdy się zafiksuje na eksperymentatora torze, to nie będzie chciał wchodzić w kontakt z innymi kaczkami

·       okres krytyczny – kilka do kilkunastu godzin od wyklucia

UCZENIE SIĘ NOWYCH FORM ZACHOWANIA

·       elementarne rodzaje uczenia:

- warunkowanie klasyczne

- warunkowanie instrumentalne

·       założone reakcje uczenia się

·       uczenie się przez rozwiązywanie problemów (uczenie poznawcze)

- wglądu

- prób i błędów

WARUNKOWANIE KLASYCZNE:

Pawłow (wcześniej Tutmaier?, ale niezbyt J)

1) bodziec bezwarunkowy (pokarm) à reakcja bezwarunkowa (ślinienie)

2) bodziec obojętny (dzwonek) à brak reakcji (tylko odruch orientacyjny)

3) bodziec warunkowy - bo nie wiadomo czy się uwarunkuje - (dzwonek) à bodziec bezwarunkowy (pokarm)

4) bodziec warunkowy (dzwonek) – reakcja warunkowa (pokarm)

Reakcja bezwarunkowa:

·       wrodzona

·       automatyczna

·       niezmienna

Reakcja warunkowa:

·       podobna, ale nie tożsama z reakcją bezwarunkową

·       słabsza niż RB

·       może być przeciwna RB (jeśli jest to korzystniejsze!)

Warunki wystąpienia reakcji warunkowej:

·       styczność w czasie bodźca warunkowego i bodźca bezwarunkowego

- optymalny okres między początkiem zadziałania bodźca warunkowego powtarzalność pojawieniem się bodźca warunkowego wynosi 0,5 sekundy

·       powtarzalność sytuacji, w której występują oba bodźce (czasem, gdy jest silny bodziec, wystarczy raz!)

Szybkość wystąpienia, siła i trwałość reakcji warunkowej zależy od:

·       siły reakcji bezwarunkowej

·       siły bodźca warunkowego (wyrazisty bodziec)

·       obecność innych bodźców obojętnych, na tle których zachodzi warunkowanie (może się uwarunkować na inne silniejsze bodźce)

WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE (SPRAWCZE)

·       w toku warunkowania instrumentalnego organizm uczy się tego, że osiągnięcie lub uniknięcie bodźca bezwarunkowego jest możliwe dopiero po wykonaniu określonej reakcji, niezależnej od reakcji

bodziec warunkowy

(pokarm)

R1---------------------------------------------------Bb------------------------------------------------Rb

reakcja instrumentalna

(ruch łapą psa, naciśnięcie dźwigni)

reakcja bezwarunkowa

(ślinienie)

Ø      Skinner!!!

Klasyfikacja zachowań według Skinnera:

·       Reaktywne:

- wywołane przez określony bodziec

- pawłowskie reakcje bezwarunkowe

·       Sprawcze (nie znamy przyczyny zachowania):

- reakcje ruchowe

- reakcje werbalne

WZMOCNIENIE – pojawienie się pozytywnego (+) czynnika wzmacniającego lub eliminacja negatywnego (-) czynnika wzmacniającego, czego konsekwencją jest zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia zachowania, po którym doszło do danego zdarzenia

·       Pierwotne (zaspokojenie potrzeb biologicznych)

·       Wtórne (~warunkowanie klasyczne)

Wzmocnienie pozytywne – polega na dodaniu do sytuacji pozytywnego (+) czynnika wzmacniającego, którym może być otrzymanie pokarmu, pieniędzy, itp., czego konsekwencją jest zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia poprzedzającego je zachowania

Wzmocnienie negatywne – polega na wyeliminowaniu z sytuacji czynnika zwanego negatywnym czynnikiem wzmacniającym lub bodźcem awersyjnym, którym może być stan napięcia organizmu, ból, hałas, zagrożenie itd., które powodują zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia poprzedzającego je zachowania

np. boli nas głowa – tabletka – usunięcie bólu – zwiększenie prawdopodobieństwa sięgnięcia po tabletkę

à warunkowanie ucieczki

·       Wzmocnienie jest stosowane co pewien czas i może być przetwarzane przez określone zachowanie organizmu

à warunkowanie unikania (klasyczne +instrumentalne)

·       Wprowadzenie bodźca, który zapowiada pojawienie się wzmocnienia negatywnego, jednak organizm, przez odpowiednie zachowania może nie dopuścić do wystąpienia tego wzmocnienia

KARA – każdy czynnik będący konsekwencją zachowania, zmniejszający prawdopodobieństwo ponownego wystąpienia tego zachowania

·       Kara pozytywna – czynnik powodujący zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia zachowania zostaje dodany do sytuacji (np. mandat)

·       Kara negatywna – czynnik powodujący zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia zachowania zostaje usunięty z sytuacji (np. zakaz oglądania TV)

NAGRODA – zdarzenie lub rzecz mające dla osoby wartość pozytywną. Może to być pochwała lub dobra ocena, jednak najczęściej przez nagrodę rozumie się w języku potocznym jakąś sumę pieniędzy, medal

à nie musi zwiększać prawdopodobieństwa wystąpienia zachowania, jeżeli zwiększy to wtedy jest to wzmocnienie pozytywne

nagradzamy osobę, wzmacniamy zachowanie !!!

WARUNKOWANIE

Klasyczne

·       Rw jest związane z Rb

·       Somatyczna lub autonomiczna

·       Wzmocnienie niezależne od zachowania organizmu

·       Podział wzmocnień na pozytywne i negatywne nie wpływa na przebieg warunkowania

Instrumentalne

·       Rw jest różne od Rb

·       Somatyczna (charakter behawioralny)

·       Wzmocnienie jest czynnikiem określonej reakcji

·       Podział wzmocnień wpływa na przebieg zachowania

Prawidłowości wykryte w badaniach nad warunkowaniem:

1) W...