METODA BLISSA.doc

METODA BLISSA

Na całym świecie trwają poszukiwania pomocy służących możliwie sprawnej komunikacji osób nie mówiących z otoczeniem. Większość znanych systemów, programów czy urządzeń wymaga jednak umiejętności czytania, pisania (znajomości liter) lub dość dobrej sprawności ruchowej (np. w użyciu gestykulacji). Metoda porozumiewania się, którą przedstawię, wykorzystuje nie litery, lecz międzynarodowy kod obrazkowy autorstwa Austriaka Charlesa Blissa stąd jej nazwa Blissymbolics lub po też po prostu system Blissa.

W codziennym życiu nieustannie spotykamy się z różnymi symbolami przedstawianymi w sposób graficzny (nieliterowy). Są nimi znaki drogowe, znaki informacyjne (poczta, telefon, parking itp.), znaki topograficzne, nawigacyjne, graficzne oznaczenia dyscyplin sportowych. Tzw. systemami pasygraficznymi są także znaki matematyczne, chemiczne, zapisy nutowe w muzyce, system symboli stosowanych w elektronice, informatyce, cybernetyce, zapisy graficzne figur baletowych. Dziś nikt już nie zastanawia się skąd wzięły się owe znaki - po prostu wszyscy z nich korzystamy aby lepiej orientować się w coraz bardziej skomplikowanej rzeczywistości i móc komunikować się bez barier językowych w różnych dziedzinach życia, techniki czy muzyki. Pasygrafia oznacza więc ogólnoświatowe „pismo” o charakterze ideograficznym, w którym używane symbole nie oznaczają pojedynczych głosek lub fonemów, lecz całość pojęcia - samą jego ideę (stąd właśnie „ideografia” czyli „zapisywanie pojęć”). Tak więc np. symbol - rysunek domu, będzie zrozumiałym zapisem samego pojęcia „dom”, a nie dźwięków (różnych w różnych językach), którymi można to pojęcie nazwać. Przykładami pisma ideograficznego są ideogramy babilońskie (mają ok. 6000 lat), systemy powstałe w kulturze Majów i Azteków, zapisy na piramidach i papirusach w kulturze staroegipskiej, a także system zapisu powstały w starożytnych Chinach (ten ostatni, w nieco zmodyfikowanej formie, przetrwał do dziś).

Co to jest i skąd pochodzi system symboli Blissa?

Symbole Blissa to nazwa systemu porozumiewania się, w którym słowa przedstawione są w postaci rysunku. Te rysunki (symbole) są graficzną ilustracją znaczenia (treści, sensu) danego słowa. Podstawowy słownik Blissa zawiera ok. 3000 symboli, które reprezentują ponad 6000 słów. Symbol Blissa umożliwia nazwanie konkretnego przedmiotu, ale również pojęcia abstrakcyjnego np. uczucia. Można więc wskazywać pojedyncze symbole lub też budować z nich całe wypowiedzi zgodnie ze składnią języka ojczystego. 
    Specyfika i wyjątkowość systemu polega na możliwości budowania pełnych zdań, prowadzenia rozmowy, wyrażania opinii i ocen, opisywania zdarzeń i przeżyć, a poprzez to rozwijania w pełni własnej osobowości. Prostota symboli (mimo, iż niektóre symbole wyglądają dość abstrakcyjnie) i logiczna rozbudowa systemu pozwalają na szybkie uczenie się tej metody. 
    System Blissa jest elastyczny. Rozpoczynając od ograniczonej liczby symboli użytkownik Blissa może dzięki różnym strategiom poszerzać swoje słownictwo, rozwijać język według własnych możliwości intelektualnych i środowiskowych. Wszystkie osoby znające język ojczysty użytkownika symboli (jednakże potrafiące czytać lub znające budowę symboli) mogą się z nim porozumiewać i rozmawiać na dowolny temat, gdyż nad symbolami znajdują się napisy, nadające symbolom określone znaczenie. 
    Każde dziecko jest inne, ma właściwą tylko jemu, indywidualną drogę rozwoju. Dlatego też trudno jest określić ile symboli i w jakim czasie opanuje dana osoba. Wiele czynników ma wpływ na powodzenie i nie należy mierzyć sukcesu liczbą wyuczonych symboli. Największą radość przynosi okazana przez dziecko chęć przekazywania myśli, a tym samym spontaniczna potrzeba rozmowy, która została wyzwolona dzięki możliwości i umiejętności posługiwania się symbolami Blissa. W przypadku osób, które dysponują choćby minimalnymi umiejętnościami komunikowania werbalnego, zadaniem pierwszoplanowym powinno być rozwijanie tej najważniejszej formy porozumiewania się, jaką jest mowa. Stosowanie symboli w codziennej komunikacji z otoczeniem nie tylko nie zahamuje rozwoju mowy, ale wręcz jest czynnikiem warunkującym i wspomagającym jej dalszy postęp. 

Inspiracją do stworzenia Blissymbolics były obserwacje Blissa, jakich dokonał podczas pobytu w Szanghaju w 1942 r., gdy jako uchodźca znalazł się wśród Chińczyków pochodzących z różnych prowincji i mówiących różnymi językami, ale doskonale porozumiewających się przy pomocy ujednoliconych symboli. Gdy Bliss przeniósł się w 1946 r. do Australii rozpoczął pracę nad swoim własnym projektem „języka symboli”. Fascynująca go symboliczno graficzna komunikacja miała służyć zachowaniu pokoju na świecie i porozumiewaniu się np. podczas międzynarodowych spotkań. Miała łączyć ludzi prostotą zapisu i „wymowy” tj. umownymi znakami eliminującymi nieporozumienia płynące ze złej interpretacji słów, czytelnymi we wszystkich językach. Bliss nie przewidywał jednak, że ten system mógłby okazać się przydatny do komunikacji z osobami niepełnosprawnymi. Niestety, jego dzieło nie zdobyło popularności jako język międzynarodowy i system Blissa pozostał zapomniany aż do 1971 r. kiedy to ponownie „odkryli” go kanadyjscy. 
    Już pierwsze próby zastosowania metody opartej na symbolach Blissa okazały się bardzo efektywne - zaczęto więc system rozwijać i coraz bardziej popularyzować. 
    W systemie pasygraficznym Ch. Blissa każdy znak (symbol) wiąże się z określonym znaczeniem (treścią, sensem) co oznacza, że całe zwroty i pojęcia mogą być w nim przedstawiane poprzez umowne znaki obrazkowe. Dzięki odwoływaniu się do pojęć, a nie słów, prostocie i logice symboli, system Blissa ma uniwersalny charakter i nie ogranicza się do jednego języka. Jest to w pełnym tego słowa znaczeniu system międzynarodowy będący jakby odmianą „obrazkowego esperanto”. 

 Do Polski Blissymbolics dotarł z Niemiec (z Bonn) w 1987 r., a w rok później powołany został Ośrodek Szkoleniowy Komunikacji Symbolicznej Bliss przy Zarządzie Głównym TPD w Warszawie kierowany przez Annę Lechowicz. Ośrodek, uznany przez BCI za oficjalną filię, odpowiada za prawidłowe rozpowszechnianie i dalszy rozwój systemu w Polsce w zgodzie z zasadami przyjętymi przez BCI. Ponadto prowadzi działalność szkoleniową, udziela informacji, konsultacji i prowadzi poradnictwo dla rodziców. Można tam uzyskać informację, czy w rejonie zamieszkania danego dziecka pracuje wykwalifikowany specjalista metody Blissa.

Jak działa Centrum Komunikacji - Ośrodek Szkoleniowy Blissa?

Metoda Blissa znalazła się w Polsce 12 lat temu dzięki współpracy warszawskiej Szkoły Podstawowej nr 327 z podobną placówką w Hamburgu. Krajowy Komitet Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym Ruchowo przy Towarzystwie Przyjaciół Dzieci nawiązał kontakt z Organizacją Kwakrów Niemieckich, co zaowocowało wymianą specjalistów pomiędzy szkołami. W ciągu roku przetłumaczono na język polski podstawowy słownik symboli niezbędny do budowania indywidualnych tablic. W krótkim też czasie instruktorzy z Niemiec przeprowadzili pierwszy ogólnopolski kurs dla 34 osób pracujących z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Polski Bliss zaczął odtąd „otwierać” różne środowiska specjalistów pracujących z dziećmi i młodzieżą ze złożoną niepełnosprawnością na potrzebę pracy nad rozwijaniem komunikacji i wspomaganiem ich porozumiewania się. Te, wówczas pionierskie działania, rozszerzyły się na cały kraj.

Postawy i opinie o metodzie Blissa

Dotychczasowe sukcesy metody Blissa w Polsce są duże, choć wciąż niezbyt niewiele się o nich pisze. Mamy już w kraju wielu przeszkolonych specjalistów (nauczycieli, logopedów, rodziców, psychologów i innych osób). Praca z dziećmi symbolami Blissa osiągnęła już w naszym kraju stadium, w którym bez obaw można podejmować ją w szkołach specjalnych, poradniach i w ramach nauczania indywidualnego (w domach dzieci), a więc wszędzie tam, gdzie jest taka potrzeba i gdzie znajdą się odpowiednio przeszkoleni specjaliści. 
    Postawy rodziców i specjalistów wobec stosowania metody Blissa bywają różne. Ma ona swoich gorących zwolenników i przeciwników. Uprzedzenia wypływają najczęściej z dwóch obiegowych opinii: pierwszej, że dziecko nie będzie dążyło do rozwijania mowy dźwiękowej posługując się gotową obrazkową „protezą mowy”; i drugiej, według której rozwijanie nowej metody i tak nie poprawi zdolności komunikacyjnych dziecka, bo nikt nie będzie wiedział jak rozmawiać z nim tym systemem (zostanie więc publicznie uznane za „dziwne”). Często uważa się też, że dziecko znajdzie się na „przegranej pozycji” skoro zamiast mowy głośnej będzie musiało używać obrazków. Najczęściej jednak słyszę od rodziców uwagę, że dziecku nie jest potrzebny żaden taki lub podobny system, bo oni rozumieją się z nim doskonale. Czy jednak rzeczywiście tak jest? A w jaki sposób dziecko niemówiące ma „opowiedzieć” mimiką lub gestem o zdarzeniu, w którym nie uczestniczyli rodzice? To prawda, że osoba stale przebywająca z dzieckiem z łatwością poznaje co chciałoby w danej chwili zakomunikować - kontekst pozwala nam najczęściej domyślić się, zinterpretować sygnały dziecka. Wciąż jednak jest to zaledwie nasza interpretacja, a nie bezpośrednia wypowiedź.

W wielu placówkach brakuje przydziału godzin na konwersację metodą Blissa, panuje także swoisty opór nauczycieli do wykorzystywania słowników dziecka (tablic komunikacyjnych) w czasie zajęć, a przez rodziców - w domu. Najprawdopodobniej nie wynika to ze złej woli kogokolwiek, ale ze zwykłego braku wiedzy o tej metodzie, najczęściej jednak w braku przekonania do skuteczności takiej formy porozumiewania się. Wciąż pokutuje w naszej oświacie stereotyp, że skoro to dość nowa metoda, to wystarczy „coś przeczytać” (np. notatki z kursu Blissa), a potem postępować według schematu. Ale okazuje się, że w przypadku Blissa nie jest to możliwe, bo każde dziecko ma tu swój indywidualny program rozwoju komunikacji. Metoda Blissa nie znajduje też zwolenników wszędzie tam, gdzie terapię mowy ogranicza się do tradycyjnych, standardowych ćwiczeń logopedycznych. A przecież logopeda musi stać się dziś „terapeutą mowy”, a nie tylko „nauczycielem mówienia” czyli dobrego i szybkiego wywoływania u dziecka kolejnych dźwięków, potem słów itd. Trzeba mieć świadomość, że nie każde dziecko z niemożnością mówienia nauczymy posługiwania się mową dźwiękową, a nawet jeśli będzie to możliwe, to w wielu przypadkach upłynie długi czas zanim dziecko zacznie mówić.

Wśród nauczycieli są opinie, że nie jest możliwe zastosowanie metody Blissa na lekcji, bo np. tylko dwoje dzieci w klasie nie mówi. Inna nauczycielka uznała, że w „słowniku” dziecka nie ma symboli do nauki przedmiotów szkolnych (środowiska społeczno-przyrodniczego, muzyki, religii...), a więc niech używa tablicy tylko na języku polskim. Do pracy metodą Blissa nie jest bezwzględnie konieczna akceptacja nauczycieli, rodziców czy innych osób (poza samym dzieckiem), choć warto oczywiście zabiegać o współpracę najbliższego otoczenia. Użycie systemu Blissa nie poprawi bowiem znacząco zdolności komunikacyjnych dziecka gdy w jego otoczeniu będą głośno wypowiadane (i nie wyjaśniane) negatywne opinie o tym, że używa ono „protezy”, „sztucznego języka”, lub gdy utrudni mu się dostęp do tablicy znaków. Dziecko doświadczając takiej otwartej niechęci wcześniej lub później ten system komunikacji odrzuci. Z drugiej strony akceptacja metody przez nauczycieli niewiele zmieni jeśli sama metoda zacznie być podporządkowywana potrzebom obowiązującego programu szkolnego powinna ona przecież służyć konkretnemu dziecku, a nie jedynie procesowi nauki przedmiotów szkolnych. 
    W metodzie Blissa najczęściej fascynuje ludzi sam sposób porozumiewania się z inną osobą za pomocą znaków. Jak to...