1. Pojęcie prawa
Prawo jest to zespół norm regulujących stosunki społeczne ustanowionych lub uznanych przez państwo i zabezpieczonych aparatem przymusu państwowego.
2. Prawo a inne systemy normatywne
Normy prawne wydawane są przez poszczególne organy. Normy prawne obowiązują nas wszystkich. Normy poza prawne powstają spontanicznie w społeczności gdy zostaje upowszechniona (zwyczaj).
Rodzaje norm poza prawnych:
- normy etyczne ( dotyczą zawodu );
- normy religijne ( obowiązują wyznawców );
- normy moralne ( odróżniają dobro od zła );(np. wyrzuty sumienia);
Normy prawne są usankcjonowane przymusem państwowym.
3. Podział systemu prawa polskiego na gałęzie
- prawo kostytucyjne:
Reguluje ustrój państwa, władzę w państwie, prawa i obowiązki obywateli.
- prawo administracyjne:
Pozwolenia na budowę domu, prowadzenie działalności gospodarczej, dowody i paszporty itd.
- prawo finansowe:
Reguluje tworzenie i podział budżetu, dochody i wydatki (podatki).
- prawo karne:
Reguluje procedury przy ściganiu i karaniu przestępców.
- prawo cywilne:
Reguluje stosunki o charakterze majątkowym, śwadczenie usług, leasing itd.
- prawo rodzinne:
Reguluje szwiązki małżeńskie, stosunki między małżonkami, adopcja.
- prawo pracy:
Reguluje stosunki między pracodawcą a pracownikiem.
- prawo międzynarodowe publiczne:
Reguluje stosunki między państwami.
- prawo międzynarodowe prywatne:
Reguluje i roztrzyga kolizje między różnymi systemami prawa ( mieszne małżeństwa - Polak i Niemka).
4. System źródeł prawa
Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierające przepisy prawne. Prawo obowiązuje wówczas gdy jest ono podane na piśmie np: w Dzienniku Ustaw. Źródłami prawa obowiązującymi w Polsce są:
1) konstytucja;
2) ustawy;
3) ratyfikowane umowy międzynarodowe
4) rozporządzenia;
5) akty prawa miejscowego;
Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde ma swoje miejsce. Źrodło prawa niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi. Warunkiem wejścia w życie ustawy jest jej ogłoszenie (np.: w Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim).
5. Konstytucja jako ustawa zasadnicza
Konstytucja jest to ustawa zasadnicza wyposażona w najwyższą moc prawną. Konstytucja określa podstawowe zasady ustroju politycznego państwa. Unormowany jest w niej zarys struktur organów państwowych i sposób ich powoływania, kompetencje tych organów i wreszcie prawa i obowiązki obywateli. Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. O pierwszoplanowej roli konstytucji świadczy to, że wszystkie inne akty prawne muszą być zgodne z konstytucją. Konstytucja stanowi prawną podstawę działalności wszyskich organów w państwie. Sejm, Senat, Prezydent i inne naczelne organy państwowe w Polsce czepią upoważnienie do swej działalności z konstytucji RP. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej została uchwalona przez Zgromadzenia Narodowe (Sejm + Senat) w dniu 2 kwietnia 1997 roku, a następnie przyjęta w ogólnokrajowym referendum.
6. Ustawa jako źródło prawa
Do wydania ustawy uposażony jest Sejm, z istotnym udziałem Senatu, Sejm jest jedynym organem mającym prawo stanowienia ustaw i prawa tego nie może przekazać innemu organowi państwowemu.
Inicjatywę ustawodawczą posiadają:
- posłowie;
- Senat;
- Prezydent;
- Rada Ministrów;
- grupa 100000 obywateli;
Tryb uchwalania ustawy:
- trzy czytania;
- przedstawienie wniosku o przyjęcie projektu;
- głosowanie ( quorum sejmowe, ustawy są uchwalane zwykłą większością głosów );
- rozpatrzenie projektu przez Senat ( na okres 1 miesiąca );
- projekt idzie do prezydenta ( 21 dni ); Gdy prezydent zgłasza veto, to Sejm by je odrzucić i uchwalić ustawę wymaga kwalifikowanej większości 3/5. Po podpisaniu ustawy prezydent zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw.
7. Pojęcie kodeksu i kodyfikacji, ustawy ogólnej i szczgólnej
Kodeks jest to obszerny akt normatywny, oparty na jednolitych zasadach, zazwyczaj w formie ustawy, regulujący w sposób kompleksowy pewną dziedzinę stosunków. Aktualnie w Polsce obowiązuje szereg kodeksów, np: kodeks karny, kodeks cywilny, kodeks rodzinny i opiekuńczy, kodeks postępowania karnego, i inne. Potocznie nazwę kodeksu nadaje się także niektórym aktom, które w rzeczywistości kodeksami nie są, np: kodeks drogowy. W każdym państwie prowadzona jest działalność mająca na celu doskonalenie prawa. Trzy formy tej działalności zasługują na
szczególną uwagę:
a) unifikacja prawa, ( ujednolicenie prawa na terenie państwa ).
b) inkoporacja prawa, ( jest to zebranie rozproszonych dotąd przepisów w jeden zbiór, w ramach którego zostają one uszeregowane według określonych zasad ).
c) kodyfikacja prawa, ( kodyfikacja jest najwyższą formą procesu doskonalenia prawa. Kodyfikacja polega na zebraniu poszczególnych przepisów w jeden nowy akt prawny-kodeks. Poza wprowadzeniem z góry założonej systematyki prace kodyfikacyjne obejmują eliminowanie kolizji między normami. W rezultacie - w oparciu o obowiązujące dotąd przapisy - powstaje nowy, jednolity akt prawny, a dotychczasowe przepisyzostają uchylone. Kodyfikację przeprowadza się w ramach pewnej dziedziny prawa, często całej gałęzi ).
8. Umowa międzynarodowa jako źródło prawa
Umowy międzynarodowe retyfikuje Prezydent. Ratyfikacja niektórych umów międzynarodowych wymaga uprzedniej zgody Sejmu. Należą do nich umowy dotyczące: a) pokoju, sojuszy, układów politycznych i wojskowych; b) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji; c) członkostwa Polski w organizacjach międzynarodowych; d) znacznego finansowego obciążenia państwa. Wrazie gdy następuje kolizja umowy międzynarodowej a jakąś ustawą, wówczas pierszeństwo ma umowa międzynarodowa. W przypadku innych umów międzynarodowych, Prezes Rady Ministrów powiadamia Sejm o zamiarze przedłożenia umowy Prezydentowi do ratyfikacji. W umowie międzynarodowej państwo polskie może przekazać organiazcji międzynarodowej (np. Unii Europejskiej), kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sparach. Sejm może w sprawie podpisania umowy międzynarodowej zarządzić referendum.
9. Rozporządzenie jako źródło prawa
Rozporządzenia są wydawane przez naczelne organy administracj państwowej, do których - jak o tym jest dalej mowa - należą: a) Rada Ministrów, b) Prezes Rady Ministrów, c) ministrowie,
d) przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prawo wydawania rozporządzeń ma również Prezydent. Rozporządzenie może być wydane na podstawie wyraźnego, szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie. Organ wydający rozporządzenie obowiązany jest powołać się w nim na udzielone mu upoważnienie. Dlatego tekst rozporządzania rozpoczyna się z reguły od słów: ,, Na podstawie art. ... ustawy z dnia ... ( Dz. U. Nr ..., poz. ... ) zarządza się, co następuje''. Celem, któremu służy rozporządzenie jest wykonanie ustawy. Rozporządzenie dotyczy z reguły jednego z zagadnień uregulowanych w sposób ogólny w ustawie. Rozporzadzenie ma stworzyć szczegółowe przepisy wykonawcze, które umożliwiłyby wcielenie ustawy w życie.
Rozporządzenie - co wynika z jego miejsca w systemie źródeł prawa - nie może naruszać przepisów żadnej z obowiązujących ustaw. Inaczej mówiąc nie może zawierać przepisu, który byłby sprzeczny z postanowieniami jakiejkolwiek ustawy. Za pomocą rozporządzenia nie można zmieniać ustawy. Niezbędnym warunkiem uzyskania przez rozporządzenie mocy prawnej jest jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw. Podobnie jak ustawa, rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, chyba że samo stanowi inaczej.
10. Uchwała i zarządzenie jako źródło prawa
Uchwała jest to w najogólniejszym sensie forma aktu prawnego zawierającego decyzję organu kolegialnego (np. Sejmu, Rady Ministrów, Sądu Najwyższego ). W tym znaczeniu uchwały są np. wszystkie -> akty normatywne kolegialnych organów państwa niezależnego i miejsca w hierarchi -> źródeł prawa. Uchwała są zarówno -> ustawa, apel Sejmu, jak i -> rozporządzenie RM czy KRRiTV. Zwykle do podjęcia uchwały niezbędne są określone quorum i odpowiednia większość głosów.
Zarządzenie jest to akt normatywny o charakterze wewnętrznym, obowiązujący tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty. Zarządzenia mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.
11. Prawo miejscowe jako źródło prawa
Prawo miejscowe jest prawem powszechnie obowiązującym na obszarze działania organów, które je stanowiły, np. województwa lub gminy. Stanowienia prawa miejscowego należy do samorządu terytorialnego. Organy gminy mogą wydawać przepisy gminne dotyczące wewnętrznego ustroju gminy oraz zasady i tryby korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Prawo miejscowe jest najmniej ważnym prawem w stosunku do konstytucji. Prawo miejscowe to również przepisy wydawane przez wojewodę na podstawie upoważnień zawartych w ustawach i obowiązujące na terenie województwa. Szczególnym rodzajem prawa miejscowego są rozporządzenia porządkowe. W rozporządzeniach porządkowych wojewoda ustanawia nakazy lub zakazy.
12. Pojęcie, budowa i rodzaje norm prawnych
Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.
Norma prawna charakteryzuje się następującymi cechami.
Ma charakter ogólny i nie indywidualizuje osoby, na której ciąży wynikający z niej obowiązek. Każdy, kto znajdzie się w sytuacji opisanej przez normę, ma obowiązek zachowywać się tak jak norma nakazuje. Norma prawna ma charakter dwustronny. Z każdej normy wynika dla jednej osoby obowiązek, a dla drugiej prawo, będące korelatem tego obowiązku. Jeśli dłużnik ma obowiązek zwrócenia długu w oznaczonym terminie, to w tym samym terminie wierzyciel ma prawo domagać się zwrotu pożyczonej kwoty. Jedno i drugie wynika z tej samej normy prawnej. Norma prawna jest zagwarantowana przymusem państwowym, stosowanie się do niej nie jest więc zależne od zainteresowanych osób.
Norma prawna zbudowana jest z trzech części.
W jej skład wchodzą:
1) hipoteza, ( każda norma prawna znajduje zastosowanie tylko w pewnej sytuacji ).
2) dyspozycja, ( dyspozycja jest to część normy prawnej, która wskazuje obowiązujący - w danej sytuacji - sposób zachowania. Co należy zrobić, a co jest zabronione - o tym informuje właśnie dyspozycja. Jest ona kluczową częścią normy ).
3) sankcja, ( sankcja jest to ta część normy prawnej, która mówi, jakie ujemne skutki pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozycji ).
W systemie prawnym występują dwa rodzaje norm prawnych, które róznią się między sobą charakterem i mocą obowiązującą. Są to: a) normy bezwzględnie obowiązujące ( normy imperatywne zawierają niepodważalny nakaz państwa, od wypełnienia którego nie można się uchylić ). b) normy względnie obowiązujące ( normy dyspozytywne mają odmienny charakter. Strony umowy zobowiązane są w trakcie jej wykonania postępować zgodnie z normami dyspozytywnymi tylko wtedy, gdy spraw, których norma dotyczy, nie uregulowały inaczej w umowie).
13. Stosunek prawny i jego elementy
Wśród tak pojmowanych stosunków społecznych wyodrębnia się grupa stosunków, ktore są ze społecznego punktu widzenia interesów państwa, ważne. Państwu nie jest obojętne, jak w pewnych przypadkach ludzie będą wobec siebie postępowali. Chcąc ich skłonić do postępowania korzystnego dla siebie, państwo reguluje te stosunki za pomocą norm prawnych. Takie stosunki nazywamy stosunkami prawnymi.
Stosunkiem prawnym jest stosunek społeczny uregulowany przez prawo.
Osoby lub grupy osób uczestniczące w stosunku prawnym nazywają się podmiotami albo stronami stosunku prawnego. W każdym stosunku uczestniczą przynajmniej dwa podmioty. Istotą stosunku prawnego jest to, że podmiot stosunku prawnego może żądać od drugiego podmiotu określonego zachowania i sam może wobec niego postępować w określony sposób.
W każdym stosunku prawnym występuje 5 elementów:
a) prawo podmiotowe,
b) obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu,
c) podmiot prawa,
d) podmiot obowiązku,
e) przedmiot stosunku prawnego.
Za elementy stosunku prawnego uważa się więc strony tego stosunku oraz prawa i obowiązki, które im przysługują, a nadto przedmiot stosunku czyli to, o co w danym stosunku chodzi ( rzeczy, dobra materialne, działania ). Gdy Adam pożyczy Piotrowi 1000 zł, powstaje między nimi stosunek prawny, który trwa tak długo, póki Piotr nie zwróci pieniędzy lub zobowiązanie w inny sposób nie wygaśnie. Piotr ma obowiązek zwrócić pożyczkę, a Adam ma prawo domagać się zwrotu, dłużnik jest podmiotem obowiązku, a wierzyciel podmiotem prawa. Przedmiotem stosunku prawnago jest to wszystko, do czego odnoszą się prawa i obowiązki stron ( w tym przykładzie zwrot 1000 zł ).
W związku z powyższymi wiadomościami o stosunku prawnym i jego elementach należy przypomnieć, że termin ,, prawo " może być rozumiany dwojako. Mówiąc o prawie można mieć na myśli zarówno przepisy, jak i tak zwane prawo podmiotowe. Z tym ostatnim spotykamy się właśnie w stosunku prawnym.
Prawo podmiotowe to przysługująca określonemu podmiotowi prawa możność domagania się od innego podmiotu prawa pewnego zachowania się ( oddania pieniędzy, udzielenia urlopu, wykonania zamówienia ).
Prawa podmiotowe wynikają z przepisów prawnych. Na przykład wierzyciel może domagać się od dłużnika zwrotu pożyczonej kwoty dlatego, że takie prawo podmiotowe przyznają dającemu pożyczkę przepisy kodeksu cywilnego. Egzekowanie praw podmiotowych może następować na drodze prawnej.
14. Pojęcie i rodzaje praw podmiotowych
Prawo podmiotowe jest jednym z podstawowych pojęć prawa cywilnego i odgrywa w tej gałęzi prawa węzłową rolę. Jest też powszechnie zaliczane w nauce prawa cywilnego do konstrukcji o kluczowym znaczeniu. Poglądy doktryny na istotę i charakter prawa podmiotowego są rozbieżne. Dotyczy to także sytuacji w nauce polskiej. Przedstawione poniżej stanowisko odpowiada jednej z koncepcji prawa podmiotowego; cechuje je pewne uproszczenie.
Prawem podmiotowym jest przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego oraz wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób.
Prawo podmiotowe zakreśla granice sfery możności działania uprawnionago. W tych granicach uprawniony może podejmować wszelkie działania, np. właściciel roweru może na nim jeździć lub nie, rozebrać na części, użyczyć innej osobie, wynająć. Prawo podmiotowe istnieje jednak, choćby żadne działanie nie zostało podjęte. Źródłem prawa podmiotowego są normy prawne, ktore ustanawiają sferę możności postępowania i zakreślają jej granice. Każde prawo podmiotowe ma oparcie w przepisach prawa cywilnego. Prawa podmiotowe występują tylko w ramach stosunku prawnego. Prawu podmiotowemu odpowiada więc ciążący na innej osobie obowiązek.
Prawo podmiotowe jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do uprawnienia. W stosunku cywilnoprawnym występuje z reguły kilka uprawnień, mają one znacznie równorzędne lub nierównorzędne, powstają jednocześnie lub niejednocześnie, a ich losy w czasie trwania stosunku prawnego mogą być różne. Uprawnienia te razem wzięte tworzą prawo podmiotowe.
Z różnych podziałów praw podmiotowych w prawie cywilnym szczególnie ważny jest podział na:
1) prawa podmiotowe bezwzględne,
2) prawa podmiotowe względne.
Prawami podmiotowymi bezwzględnymi są prawa podmiotowe skuteczne przeciwko każdej osobie. Prawo podmiotowe przysługujące tylko względem oznaczonej osoby jest prawem podmiotowym względnym. Do praw względnych należą wszystkie wierzytelności, wierzyciel bowiem może domagać się spełnienia świadczeń tylko od dłużnika.
15. Uprawnienie i roszczenie
UPRAWNIENIE jest to podstawowy element prawa podmiotowego; określona wiązka uprawnień powiązanych funkcjonalnie, tworząc sferę możliwości postępowania w ramach określonego prawa podmiotowego, np.własność jako prawo podmiotowe składa się ze szczególnych uprawnień korzystania ( posiadania, używania, pobierania, pożytków).
ROSZCZNIE jest to część prawa podmiotowego.
16. Pojęcie i rodzaje zdarzeń prawnych
Zdarzenia prawne dzielą się na zdarzenia i na działania. Różnica między nimi polega na tym, że pierwsze są niezależne, a drugie zależne od woli człowieka. Zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu tworzą niewielką grupę ( śmierć człowieka, grad niszczący ubezpieczone zasiewy, inne klęski żywiołowe wywołujące skutki prawne ) i nie podlegają dalszemu podziałowi. Działania natomiast tworzą rozgałęziony system. Działania dzielą się na czyny i akty prawne. Czynami są takie zdarzenia, które zostały dokonane bez zamiaru wywołania skutków prawnych ( włamujący się do magazynu złodziej działa wprawdzie z określonym zamiarem, ale nia jest nim bynajmniej wywołanie skutków prawnych ). Natomiast aktami prawnymi są zdarzenia wywołane w zamiarze spowodowania skutków prawnych. Na przykład kupujący zawiera umowę ze sprzedawcą właśnie po to, by ten miał obowiązek przenieść na niego własność rzeczy za zapłatą ceny kupna. Czyny dzielą się z kolei na dozwolone i niedozwolone. U podstaw tego podziału leży stosunek obowiązujących przepisów prawnych do danego czynu. Czynem niedozwolonym jest każdy czyn zabroniny przez prawo. Czynem dozwolonym jest natomiast czyn, którego prawo nie zabrania, łącząc z nim jednak określone skutki prawne. Czyn dozwolony jako zdarzenie prawne nie oznacza więc każdego czynu zgodnego z prawem, lecz tylko taki, który rodzi stosunek prawny albo powoduje jego zanik lub zmianę. Przykładem czynu dozwolonego jest między innymi tzw. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia. Akty prawne dzielą się na: czynności prawne, akty administracyjne oraz orzeczenia sądowe konstytutywne.
17. Przestrzeganie i stosowanie prawa, etapy stosowania prawa
Przestrzeganie prawa należy rozumieć takie postępowanie obywateli i organów państwowych, które jest zgodne z obowiązującymi przepisami.
Stosowanie prawa polega na posługiwaniu się przez organy państwowe przepisami prawnymi, które służą do podejmowania decyzji.
Stosowaniem prawa zajmują się tylko organy państwowe.
Stosowanie prawa odbywa się w jednej z dwóch następujących form:
1) ustalenie istnienia między stronami stosunku prawnego i sprecyzowanie jego treści, czyli: sąd lub organ administracji państwowej stwierdza, że między stronami istnieje stosunek prawny o określonej treści, i w związku z tym strony mają wobec siebie takie to i takie prawa i obowiązki. Przykładem tej formy stosowania prawa jest wyrok sądu w karnej, gdzie sąd stwierdza fakt popełnienia przestępstwa i w ten sposób ustala istnienie stosunku prawnego pomiędzy państwem a przestępcą, a jednocześnie precyzuje go wymierzając karę, orzekając o kosztach procesu itd.
2) stworzenie między stronami nowego stosunku prawnego, czyli: w skutek wydania przez organ państwowy aktu prawnego, między stronami powstaje nowy stosunek prawny, np. wyrok rozwodowy stwarza między stronami nową sytuację prawną, gdyż zrywa istniejący dotąd między nimi stosunek prawny.
Występują trzy etapy stosowanie prawa:
- ustalenie stanu faktycznego;
-...
Krzysztofbhp