Profesor doktor habilitowany Jan Żebrowski urodził się w 1935 roku w Zagrobach koło Łomży. Studia pedagogiczne ukończył w 1962 roku, w 1969 roku uzyskał doktorat, habilitował się w 1987. W latach 1972-73 był stypendystą rządu francuskiego. Od 1992 do 1998 był dyrektorem Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Gdańskiego. Kieruje Zakładem Teorii Wychowania na Wyższej Szkole Pedagogicznej. Zajmuje się problematyką uczestnicwa w kulturze i animacją społeczno-kulturalną. Jest organizatorem corocznych konferencji „Edukacja w społeczeństwie obywatelskim”.
Kultura jest czynnikiem ciągłości, tożsamości społeczeństwa i jego stabilności. Kultura, stabilizując społeczeństwo w okresie gwałtownych zmian politycznych i gospodarczych, sama także się zmienia. Zmiany w kulturze wymagają czasu, rozkładają się na pokolenia, ponieważ dokonują się one w człowieku, w jego świadomości.
Pojęcia ‘animacja’, ‘animator’ są związane z charakterem współczesnego społeczeństwa – masowego, anonimowego, wyalienowanego. Wg Żebrowskiego społeczeństwu należy przywrócić życie, „dać duszę”, pobudzić je do aktywności w różnych dziedzinach. Nieodzowni są specjaliści od komunikacji i ‘reanimacji’ społecznej. I takimi specjalistami są animatorzy. Rozwój, rolę i miejsce animacji społeczno – kulturalnej oraz powstanie zawodu animatora, wg Małgorzaty Kopczyńskiej „warunkują problemu ‘rozbitego społeczeństwa’, którego cechą jest rozpad tradycyjnych form społecznych , kryzysy ekonomiczne, polityczne, moralne, społeczne i kulturalne. Są to problemy społeczeństwa masowego: poczucie utraty bezpieczeństwa, nieprzystosowania, dewiacja czy sformalizowanie.”
Ruch animacji społeczno-kulturalnej oraz społeczno-wychowawczej najszerzej rozwinął się we Francji. Problematyka ta pojawiła się w latach 60 XX w. w opracowaniach naukowych i publicystycznych francuskich, następnie belgijskich, a w latach 80 i 90 angielskich i niemieckich. Zaczęły się także pojawiać pierwsze polskie publikacje z tego zakresu. W wielu krajach – zwłaszcza Europy Zachodniej – odbyły się liczne konferencje i kongresy dotyczące animacji jako nowej koncepcji upowszechniania kultury i edukacji przez kulturę. Aktualnie o animacji jako fenomenie można mówić we Włoszech, gdzie akcentuje się ja w działalności politycznej, w szkole, w Kościele, w sporcie czy kulturze.
„Animacja” (łac. animatio – ożywienie) oznacza pobudzenie społeczności lokalnych (lub środowisk) w ich różnorodnych dziedzinach działalności. Animować to wnosić życie, zachęcać, rozpalać, dodawać bodźca do podejmowania nowych inicjatyw, a więc ożywiać grupę, dodawać sił i odwagi do działania, pośredniczyć i zachęcać do uczestnictwa w życiu społecznym, udzielać wsparcia jakiejś osobie czy grupie w jej pracy nad sobą bądź nad rozwiązywaniem jakichś zadań. Animatorem jest osoba, która dzięki swojemu zapałowi i ruchliwości ożywia towarzystwo, zebranie, widowisko. Ma umiejętność ożywiania idei i wpajania ich innym. Jest tym, kto spontanicznie lub z racji pełnionej funkcji ‘nadaje’ życie środowisku, przekazuje inicjatywę innym osobom, rozbudza pożądanie wiedzy, wpływa na rozwój różnorodnych zainteresowań, ukazuje nowe ideały i wzory życia, prowadzi z ludźmi dialog nad możliwościami rozwijania i zaspokajania zainteresowań i potrzeb kulturalnych.
Głównym celem animacji jest zmiana postaw jednostek i stosunków interpersonalnych poprzez bezpośrednie oddziaływanie. Oddziaływanie to dokonuje się w toku różnych czynności; wspomaga je pedagogika, odwołując się do metod aktywnych. Animacja łączy trzy ściśle połączone ze sobą procesy:
1. proces odkrywania – chodzi tu o stworzenie takich warunków, aby grupa i każda jednostka ujawniła swoje problemy, wątpliwości, pragnienia; w animacji proces ten dokonuje się poprzez styczność z dziełami i twórcami
2. proces tworzenia związków – to kontakty ludzi między sobą, jak również z dziełami i twórcami; u podstaw tych związków leży wzajemne zrozumienie i porozumienie oraz konflikt i negacja
3. proces twórczości (kreacji) – wyraża się dzięki sprzężeniu jednostek i grup z ich otoczeniem poprzez ekspresję, inicjatywę, odpowiedzialność i działania twórcze
Procesy te są ze sobą połączone i charakteryzują najbardziej istotne cechy animacji: ich celem jest, wg Mioduszewskiej, przede wszystkim inspirowanie twórczości w miejsce powtarzania i wynalazczości zamiast imitacji.
Animacja pojawia się w szczególności w społeczeństwach demokratycznych, w których ceni się spontaniczną aktywność jednostek i grup. Jest wyrazem rosnących swobód obywatelskich i kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego. Chodzi tu o aktywność grup samoorganizujących się ‘dla wzięcia losu we własne ręce’, o aktywność stowarzyszeń społecznych i środowisk lokalnych. Anna Schindler podkreśla, że animacja jest wyrazem akcentowania wielości sposobów uczestnictwa w kulturze, podkreślania różnorodności stylów życia, istnienia odrębnych tradycji kulturowych, istnienie rozmaitych subkultur w ramach kultury dominującej. Animacja może wspierać ideę ‘małych ojczyzn’.
Animacja jest ‘córką’ powszechnej edukacji w swoim poszukiwaniu możliwości dostępu do kultury dla wszystkich: jest systemem, rezultatem sukcesywnych okresów i działań, które łączą ruchy powszechnej edukacji.
Można ją także traktować jako proces, dzięki któremu dochodzi do aktywizacji jednostek i grup, ale przede wszystkim odkrywania w sobie sił twórczych i wyzwalania zachowań ekspresywnych. Jest procesem wspomagania dynamicznego wrastania jednostki i małych grup społecznych w kulturę grupy lokalnej czy regionalnej. Animacja ma bardziej na uwadze grupę społeczną niż jednostkę.
Wg Leona Dyczewskiego, animator powinien:
1. rozwijać więzi osobowe, tworzyć różnorodne grupy, podejmować działania integracyjne w środowisku lokalnym, budować i rozwijać więzi międzyludzkie, tworzyć zespoły współdziałania
2. kształtować poczucie wartości i ważności, świadomości odrębności i umiłowania własnego środowiska
3. uczyć lepszych sposobów wykonywania prac codziennych i rozbudzać chęci do prac artystycznych – ugruntowanie twórczej i aktywnej postawy wobec życia przez konkretne wskazówki
4. łączyć przeszłość z przyszłością – wydobywać z bogatego skarbca przeszłości idee, ludzi, wydarzenia, przedmioty i wiązać je odpowiednio z aktualną problematyką
5. kształtować umiejętności korzystania z kultury ogólnej, a przede wszystkim z nowoczesnych środków nowoczesnego komunikowania
6. rozwijać infrastrukturę społeczno-kulturalną
Ostatnio coraz częściej obok terminu ‘animator’ upowszechnia się pojęcie ‘lider’. Liderować to stać na czele, prowadzić, kierować. Cieszy się sympatią w grupie, dominuje w niej, a grupa pracuje na jego pozycję. Animator też przewodzi grupie i jest w niej główną osobą, lecz stosuje inne techniki i metody oddziaływania. Nie dyryguje ludźmi, nie stara się być przywódcą, ale wyzwala siły drzemiące w ludziach i w środowiskach, na które oddziałuje – stoi w środku grupy, integruje ją. Animator nie przerodzi się w dyktatora czy w absolutnego władcę, co u lidera jest możliwe. Ważne jest, aby animator kultury nie przekształcił się w lidera, a takie niebezpieczeństwo może mu zagrażać.
IMAMAE