Prus Bolesław - FILOZOF I PROSTAK.doc

FILOZOF I PROSTAK

TO I OWO

właściwie zaś:

ANI TO ANI OWO

czyli 48 powiastek dla pełnoletnich dzieci

Niektóry kupiec, z cesarskiego miasta Szang-hai, imieniem Y-ang, pożyczył kilkadziesiąt srebrnych pieniędzy od pewnego biedaka S-ju, który na zebranie takiej sumki ciężko przez kilkanaście lat pracować musiał. Umówili się przytem, że S-ju za procent zostanie u Y-anga stróżem na lat trzy.

Przez ten czas S-ju sprawował się dość pilnie, dom i podwórze w czystości utrzymywał, z pobliskiego źródła na osłach wodę przywoził, pana swego czcił i do pagody regularnie uczęszczał. Sąsiedzi, patrząc na to, zazdrościli Y-angowi odźwiernego, jemu zaś przepowiadali długie życie i liczne potomstwo.

Upływały lata i dawno już minął termin, w którym S-ju miał pieniądze od Y-anga odebrać; zniecierpliwiony wreszcie długiem oczekiwaniem, udał się do pana i przypomniał mu o swoim długu. Ale Y-ang z oddaniem nie śpieszył się, z dnia na dzień odkładał, aż wkońcu, posławszy S-ju do miasta, wezwał żonę jego po odebranie należnych pieniędzy.

— Małżonko odźwiernego S-ju — rzekł do wchodzącej — masz-że ów kwit z mojem imieniem, który panu i mężowi twemu dałem, na znak, że złożył u mnie pieniądze?

— Mam, panie nasz — odpowiedziała zamężna S-ju i wydobywszy papier, oddała go Y-angowi.

Y-ang papier wziął, rozdarł, w ogień rzucił i rzekł:

— Odejdź, dobra kobieto, z przed oblicza mojego, albowiem oddałem już to, co się wam należało!...

Gdy S-ju wrócił do domu i od żony dowiedział się, co zaszło, wpadł w wielki gniew i pobiegł do mandaryna ze skargą. Zasłyszawszy otem Y-ang, również wybrał się na sądy, ale z pękatym workiem.

A gdy wszedł do przybytku sprawiedliwości, wezwał na ustęp mandaryna sędziego, milczek ofiarował mu i niewinności swej dowiódł, jak przystoi. Wówczas mandaryn kazał,

aby S-ju wprowadzono do wysłuchania wyroku, w którym było, co następuje:

„S-ju, kulisie! nakłoń ucha twego ku wargom moim, al­bowiem mądrość niemi gada.

„Jeżeli miałeś kwit od Y-anga na złożone u niego pienią­dze, pocoś żonie: oddał papier tak cenny? Sam siebie okrada, kto białogłowie skarb powierza, wołają mędrcy; nie Y-ang więc ciebie, ale ty sam siebie okradłeś i jesteś przeto zło­dziejem.

„Jeżeli! okradł samego siebie, a Y-anga o kradzież oskar­żył, przeto jesteś znowu potwarcą. Jeżeli zaś jesteś i złodzie­jem i potwarcą, będziesz więc miał oczy wyłupione i głowę uciętą.

Przez ulice miasta Szang-hai na plac kaźni prowadzony S-ju, krzyczał i płakał tak, że aż się ludzie oglądali. Przecho­dzący w tę porę filozof Y-ak zapragnął uspokoić biedaka i w tym celu zapytał S-ju, czego tak głośno krzyczy?

— Ach! — odpowiedział nieszczęśliwy — i jakże nie mam krzyczeć, kiedy niedość, że mi pieniądze zabrali, ale jeszcze oczy mi wyłupią i głowę utną!... Niechby choć głowę zostawili!...

— Znać zaraz, że nie jesteś filozofem — rzekł Y-ak — inaczej prędkobyś się pocieszył. O S-ju! zastanów się tylko nad słowami mojemi i powiedz: co ci po głowie, jeżeli oczy będziesz miał wyłupione?...

— Prawda — odpowiedział S-ju — ale w takim razie pocóż mi chcą oczy wyłupić?...

— Człowieku z gminu! — zawołał oburzony filozof — a cóż ci po oczach, jeżeli, głowę będziesz miał uciętą?...

Po tych słowach filozofa radość i spokój zapełniły całą ziemię. Cieszył się Y-ak, albowiem wiedział, iż w mądrości nikt mu nie wyrówna; cieszyli się mandaryni, albowiem nie­dawno zatonął okręt angielski na Żółtem morzu; cieszył się lud, albowiem był wielki urodzaj na ryż i herbatę; cieszył się wreszcie oprawca Fu, albowiem tego dnia wielu ludziom roz­maite członki obcinał i szaty ich zabierał.

Tylko kulis S-ju psuł radość ogólną swojemi niewcze­snemi wrzaskami i skargami; nikt mu się jednakże nie dzi­wił, albowiem dobrze wiedziano, że był prostakiem i nie znał się na filozofji.