β-laktamy
Jest to bardzo szeroka grupa antybiotyków, do której należą: penicyliny, cefalosporyny, monobaktamy, karbapenemy i inhibitory β-laktamaz. Wszystkie działają podobnie, hamując syntezę ściany komórkowej bakterii i w konsekwencji prowadząc do śmierci bakterii (działanie bakteriobójcze). Ich aktywność przeciwbakteryjna oraz skuteczność terapeutyczna zależą od czasu utrzymywania się antybiotyku w surowicy w stężeniu przekraczającym wartość minimalnego stężenia hamującego (MIC) wzrost bakterii wywołujących zakażenie. Największą wadą β-laktamów jest wrażliwość na działanie β-laktamaz, enzymów bakteryjnych, które rozkładają cząsteczkę antybiotyku i w ten sposób ją inaktywują. Aby temu zapobiec, niektóre preparaty łączy się z inhibitorami β-laktamaz (takimi jak np. kwas klawulanowy, tazobaktam, sulbaktam).
Penicyliny
Poszczególne penicyliny różnią spektrum i aktywnością przeciwbakteryjną.
· Penicyliny o szerokim spektrum działania:
Ampicylina
Amoksycylina
Piperacylina
· Penicyliny o wąskim spektrum: (nie ma na rozpisce)
Penicylina benzylowa (G)
Penicylina fenoksymetylowa
· Penicyliny wrażliwe na B-laktamazę:
Benzylpenicylina
Fenoksymetylpenicylina
· Penicyliny oporne na B-laktamazę:
Kloksacylina ( penicylina przeciwgronkowcowe)
· Połączenia penicyliny z inhibitorami B-laktamazy:
Ampicylina z inhibitorem enzymu
Amoksycylina z inhibitorem enzymu
Tikarcylina z inhibitorem enzymu
Sultamycylina
Piperacylina z inhibitorem enzymu
Penicyliny należą do najbezpieczniejszych i najlepiej tolerowanych antybiotyków (ale nie są pozbawione działań niepożądanych).
Cefalosporyny
Cefalosporyny dzielą się na cztery generacje, które różnią się spektrum przeciwbakteryjnym, wrażliwością na działanie β-laktamaz oraz właściwościami farmakokinetycznymi / farmakodynamicznymi. Bez względu na generację, cefalosporyny są nieaktywne wobec gronkowców opornych na metycylinę, szczepów Enterococcus, pałeczek Listeria monocytogenes i beztlenowców (wyjątek: cefoksytyna i cefotetan). Żaden z preparatów I generacji nie penetruje do płynu mózgowo-rdzeniowego, w związku z czym nie może być stosowany w leczeniu zakażeń ośrodkowego układu nerwowego Ogólnie można przyjąć, że I generacja ma najlepszą aktywność wobec ziarenkowców Gram(+) i stosunkowo słabą wobec tlenowych pałeczek Gram(-), w kolejnych generacjach proporcje te ulegają odwróceniu – rośnie aktywność wobec pałeczek Gram(-) i spada – wobec ziarenkowców Gram(+). Cefalosporyny, obok penicylin należą do najczęściej stosowanych antybiotyków zarówno w lecznictwie otwartym (zakażenia dróg oddechowych, układu moczowego i skóry), jak i zamkniętym.
· I generacja:
Cefaleksyna
Cefadroksyl
Cefazolina
Cefradyna
· II generacja:
Cefaklor
Cefamandol
Cefuroksym
· III generacja:
Cefotaksym
Cefoperazon
Ceftazydym
Ceftibuten
Ceftriakson
· IV generacja:
Cefepim
Karbapenemy
Są to antybiotyki β-laktamowe o bardzo szerokim spektrum aktywności obejmującym niemal wszystkie bakterie tlenowe i beztlenowe z wyjątkiem:
-metycylinoopornych gronkowców-Enterococcus faecium-Pseudomonas cepacia-Xantomonas maltophila-Corynebacterium jeikeium
Ze względu na doskonałe spektrum aktywności i dobre właściwości farmakokinetyczne / farmakodynamiczne są stosowane w terapii empirycznej ciężkich zakażeń takich jak: posocznica, zapalenie płuc u pacjentów sztucznie wentylowanych, gorączka u chorych z leukopenią, pooperacyjne powikłania septyczne. Mogą być kojarzone z aminoglikozydami, w celu zmniejszenia ryzyka selekcji szczepów opornych (zwłaszcza Pseudomonas aeruginosa).
Preparaty:
Meropenem
Imipenem z inhibitorem enzymu
Monobaktamy
Jedynym dostępnym antybiotykiem z tej grupy jest aztreonam. Jest to preparat β-laktamowy aktywny wobec tlenowych bakterii Gram(-) (jego spektrum aktywności przypomina aminoglikozydy).
Aztreonam
Linkozamidy
Są to antybiotyki bakteriostatyczne, ich mechanizm działania polega na hamowaniu syntezy białek w komórce bakteryjnej. Pod względem spektrum aktywności i właściwości farmakokinetycznych / farmakodynamicznych przypominają makrolidy. Ich największą zaletą jest dobra aktywność wobec bakterii beztlenowych. Niestety wśród niektórych gatunków, zwłaszcza pałeczek z rodzaju Bactetroides pojawiły się znaczne odsetki szczepów opornych. Linkozamidy nie penetrują do płynu mózgowo-rdzeniowego, w związku z czym nie mogą być stosowane w leczeniu zakażeń ośrodkowego układu nerwowego. Dość silnie zaburzają florę fizjologiczną przewodu pokarmowego, co może prowadzić do rzekomobłoniatego zapalenia jelita grubego, na skutek nadmiernego rozplemu Clistridium difficile.
Linkomycyna
Klindamycyna
Makrolidy
Są antybiotykami bakteriostatycznymi, ich mechanizm działania polega na zahamowaniu syntezy białek w komórce bakteryjnej. Są lekami z wyboru w terapii zakażeń układu oddechowego o etiologii Mycoplasma pnemoniae i Legionella pneumophila oraz antybiotykami alternatywnymi do tetracyklin w leczeniu zakażeń Chlamydia sp. Charakteryzują się doskonałą penetracją do wnętrza komórek (dotyczy to również makrofagów), dlatego też są bardzo aktywne wobec patogenów wewnątrzkomórkowych. W terapii niektórych zakażeń (głównie dróg oddechowych) są stosowane alternatywnie do antybiotyków β-laktamowych (penicylin i cefalosporyn). Jeden z nowych makrolidów – klarytromycyna, jest stosowany w terapii skojarzonej choroby wrzodowej (eradykacja zakażenia Helicobacter pylori)Prototypowym antybiotykiem w tej grupie jest erytromycyna, z której uzyskano wiele pochodnych, takich jak m.in. roksytromycyna, klarytromycyna i azytromycyna. Są to preparaty półsyntetyczne, które w porównaniu z erytromycyną wykazują lepsze właściwości farmakokinetyczne, wymagają rzadszego dawkowania i wywołują mniej działań niepożądanych. Wszystkie preparaty mają identyczne spektrum działania, ale różnią się aktywnością wobec poszczególnych gatunków bakterii: najbardziej aktywne wobec Haemophilus influenzae są azytromycyna i klarytromycyna. Makrolidy znacznie szybciej niż β-laktamy selekcjonują oporne szczepy bakterii. Szczególne właściwości selekcyjne mają preparaty o bardzo długim okresie biologicznego półtrwania (azytromycyna). Oporność na makrolidy ma charakter krzyżowy w obrębie grupy (szczep oporny na określony preparat makrolidowy jest równocześnie oporny na wszystkie inne makrolidy).Szczepy oporne na makrolidy często wykazują również oporność na antybiotyki z innych grup np. penicyliny, cefalosporyny, tetracykliny i trimetoprim/sulfametoksazol.Makrolidy obok aktywności przeciwbakteryjnej wykazują również działanie przeciwzapalne. Należą do grupy najbardziej bezpiecznych antybiotyków. Najczęstszym objawem niepożądanym jest biegunka, występująca głównie w czasie leczenia erytromycyną.
Azytromycyna
Erytromycyna
Klarytromycyna
Roksytromycyna
Spiramycyna
Tetracykliny
Są to antybiotyki o działaniu bakteriostatycznym, charakteryzujące się bardzo szerokim spektrum przeciwbakteryjnym, aktywne wobec bakterii tlenowych, beztlenowych, atypowych, krętków a także pierwotniaków. Wśród tlenowych ziarenkowców Gram(+), pałeczek Gram(-) oraz beztlenowców, w ostatnich latach pojawiły się wysokie odsetki szczepów opornych. Tetracykliny są stosowane w terapii empirycznej atypowych zakażeń dróg oddechowych i układu moczowo-płciowego, boreliozie (w postaci wczesnej), zakażeniach skóry (zwłaszcza w trądziku) oraz chorobie wrzodowej (w terapii skojarzonej z innymi lekami).Tetracyklin nie należy stosować u dzieci poniżej 8 roku życia oraz kobiet ciężarnych i karmiących, ze względu na niekorzystny wpływ na tworzenie zawiązków kostnych i wzrost kości oraz przebarwienie zębów. Tetracykliny mogą również wywoływać nadwrażliwość na światło oraz sprzyjać nadkażeniom Candida.
Doksycyklina
Tetracyklina
Limecyklina
Tigecyklina
Aminoglikozydy
Prototypowym antybiotykiem w tej grupie jest odkryta w 1944 roku streptomycyna. Spośród 11 dostępnych aminoglikozydów, najczęściej stosuje się 4: gentamycynę, tobramycynę netylmycynę i amikacynę. Wszystkie aminoglikozydy mają identyczne spektrum aktywności, obejmujące przede wszystkim tlenowe pałeczki Gram(-). Niewielka aktywność wobec ziarenkowców Gram(+) sprawia, że aminoglikozydy muszą być zazwyczaj kojarzone z innymi antybiotykami, najczęściej β-laktamami. Aminoglikozydy są związkami niskocząsteczkowymi, o aktywności bakteriobójczej. Mechanizm działania polega na zahamowaniu syntezy białka w komórce bakteryjnej. Aktywność bakteriobójcza tych antybiotyków zależy od ich stężenia w ognisku zakażenia. Połączenie aminoglikozydu z β-laktamem daje efekt addycyjny lub synergistyczny. Skojarzenie to ma na celu: spotęgowanie działania bakteriobójczego wobec ziarenkowców Gram(+), w tym Enterococcus, zmniejszenie częstości selekcji szczepów opornych oraz zwiększenie aktywności przeciwbakteryjnej wobec bakterii Gram(-), zwłaszcza Pseudomonas aeruginosa. Aminoglikozydy rzadziej niż inne antybiotyki indukują oporność wśród bakterii. Oporność pałeczek Gram(-) jest wynikiem enzymatycznej inaktywacji antybiotyku. Najbardziej oporna na działanie enzymów bakteryjnych jest amikacyna, dlatego też w środowisku szpitalnym odsetek szczepów opornych na ten antybiotyk jest niewielki. Aminoglikozydy wywierają tzw. efekt poantybiotykowy, co oznacza, że wzrost bakterii jest zahamowany nawet wtedy, gdy stężenie leku w ognisku zakażenia spada poniżej wartości najniższego stężenia hamującego (MIC). Aminoglikozydy nie mogą być mieszane z β-laktamami w tym samym roztworze, ponieważ ulegają inaktywacji, dlatego też terapia skojarzona wymaga oddzielnego podawania obu leków w odstępie 20-30 minut. Aminoglikozydy mogą działać oto- i nefrotoksycznie. Działanie to zależy od całkowitej dawki antybiotyku podanej pacjentowi. Nie należy powtarzać terapii aminoglikozydem w krótkim odstępie czasu.
Streptomycyny
Streptomycyna
Amikacyna
Gentamycyna
Neomycyna
Netylmycyna
Tobramycyna
Glikopeptydy
Są to związki wielkocząsteczkowe, źle penetrujące do tkanek i narządów (dotyczy to także płynu mózgowo-rdzeniowego). Są wybiórczo aktywne wobec tlenowych ziarenkowców Gram(+) (w tym także wobec szczepów opornych na inne antybiotyki, takich jak metycylinooporne gronkowce) oraz niektórych beztlenowców (m.in. Clostridium difficile). Działanie bakteriobójcze jest wynikiem zahamowania syntezy ściany komórkowej bakterii. Są stosowane w leczeniu zakażeń wywoływanych przez ziarenkowce Gram(+) u pacjentów uczulonych na β-laktamy oraz w sytuacjach, gdy szczep odpowiedzialny za zakażenie jest oporny na penicyliny i cefalosporyny. Glikopeptydy są zarezerwowane do leczenia szpitalnego ciężkich zakażeń (również uogólnionych) wywoływanych przez Enterococcus, metycylinooporne szczepy gronkowców złocistych (MRSA) lub skórnych, szczepy Streptococcus pneumoniae wysoce oporne na penicylinę, a także do terapii ciężkich postaci rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego o etiologii C. difficile, nie odpowiadających na metronidazol. Należą do tzw. „antybiotyków ostatniej szansy”, dlatego też muszą być stosowane bardzo rozważnie. W ostatnich latach pojawiły się na świecie, a także w Polsce szczepy Enterococcus oporne na glikopeptydy. Szczepy gronkowców o obniżonej wrażliwości obserwowano w Japonii i USA. Wśród klinicznych szczepów ziarenkowców Gram(+) dochodzi czasami do rozwoju tolerancji na glikopeptydy.
Wankomycyna
Teikoplanina
paneth