Historia Architektury Wykład 5 Grecja Końcówka
Dorycki: Archaiczny, Klasyczny, Hellenistyczny
1000 p.n.e. Heraion (Olimpia) pierwsza świątynia na ziemi greckiej- archaiczna; kolumny drewniane zastępowano kamiennymi, stąd, że drewniane wnioskujemy, że pierwsza świątynia. 6x16
Peripteros późniejszy, w środku świątynia antowa z cellą przeciwnie pochyloną
Archaiczny:przed doryckistaro archaiczny VII w p.n.e. archaiczno-dorycki VI w p.n.e.dojrzały dorycki VI i V w p.n.e. klasyczny (attycki lub z ery Peryklesa)koniec V w p.n.e.
Archaiczny:wysunięta, przygnieciona głowica, mocno wyładowany echinus, wysoka krepidoma ustawiona w stopnie stylobatu, różnorodność budowli z tego okresu.
Paestum świątynie archaiczne
§ tzw. bazylika (świątynia Hery I) datowana na ok. 540 p.n.e.
§ Świątynia Ateny zbudowana ok. 500 p.n.e.
§ Świątynia Hery II datowana na ok. 460 p.n.e., charakteryzująca się dwu-piętrowymi kolumnami
§ Świątynia Posejdona
Świątynia Posejdona w Paestum mocno podniesiona cella (pronaos, cella)w stosunku do opistodomosa; peripteros 13x6, cella trzyczęściowa (pronaos, cella, opistodomos) nawy boczne maja podwójny rząd kolumn
Kolumna ma 24 żłobki, krępa niska kolumna, Silna entaza, interkolumnium= 1,5 średnicy (#M lub mniej)
Fryz z 3tryglifonów i metop wykształca się w budownictwie drewnianym i jest przeniesiony na budownictwo kamienne
Podniesiona krepidoma, potem obejście, potem cella (coraz wyżej
Kolumny przysadziste, z krępym kapitelem, krepę, niskie nieco wyższy aetos (przyczółek) <15
Bazylika w Paestum
Podwójny rząd kolumn bez galerii głównej
Nawa, brak empory, cella ma 2 nawy, dwa wejścia (niesymetryczna)
Zeus olimpijski w Agrigentum (Olimpeion)
atlasy~7m podtrzymujące belki, Bardzo duża świątynia stąd pseudo dipteros; cella= 3 nawy podzielona w sposób trwały; kolumny w ścianach celli
Nie wiadomo czy miała okna czy nie drugi rząd nie kolumny ale atlasy (atlanty)=faceci trzymający belkowanie; tez miała dwa wejścia
Silny hypotrachelion, wysoki echinus, duży abakus
Wszystkie poprzednie świątynie były ok VI w p.n.e.
Paestum duże miasto
Sanktuarium apolla Delfach- schyłek archaiku
Góry, niedostępny teren, wszystkie miasta greckie budowano tam skarbce, miały forma megaronu potem świątynia antowa, wota składane Apollinowi lub cenne przedmioty na wypadek wojny, nie były łupione bo były pod opieka bóstwa. Płaski aetos, przyzwoite metopy i tryglifony trochę mocniej wysunięty echinus niż w klasyku
Skarbiec Syfnijczyków w Delfach- kanefory zamiast kolumn nie stoją w pełnej ponderacji bo trochę za wcześnie na takie wygłupy+ kosze na głowie+ mocno rozbudowany echinus i abakus; połowa VI w p.n.e.
Świątynia Apolla (Iktinos)W górach, wykonane tak daleko, bo chyba świątynia wotywna po zarazie albo czymś takim. Doryk klasyczny ale obecne wszystkie 3 porządki; dorycki na zewnątrz w obejściu, joński wewnątrz, ślimacznica wolut wygięta ku górze + pierwsza na ziemi greckiej kolumna koryncka- jedna, środkowa w nawie głównej będąca podkreśleniem dla statuy bóstwa~430 r p.n.e. peripteros 6x15 kolumn ; wapien mocno zwietrzały nie ma 2 rzędów kolumn w środku bo nie trzeba (joński wyższy). Kolumny dowiązane do ściany celli (cella nie jest trwale podzielona na 3 części, ale kolumny tworzą nisze a’la kaplice
Apollo Epikurejski
Jońskie jedna z pierwszych, inna baza, bo kolumny jońskie jako jedne z pierwszych baza attycka się jeszcze nie wykształciła
Agora w mieście greckim poniżej akropolu
Rynek w zasadzie budowała stoa dla filozofów i wymiany uwag uczonych
Mównice, tolosy (niekoniecznie świątynie np. źródło wody
W niedalekiej odległości buleuterion (ratusz) i eklezerterion (???) (sąd) ma amfiteatralnie ustawione siedzenia
Leske (plotkarnie)- mały budynek do swobodnej wymiany myśli
Altis (święty gaj) Olimpia- miejsca igrzysk olimpijskich w 369 r n.e. zakazane
Budowle w świętym gaju :
Heraion (ww.)
Filipejon (hellenistyczny)
Palestra + gimnazjon struktura taka sama; z tych budowli wykształciły się szkoły. Były to małe narożne budowle (eksedry) połączone portykiem kolumnowym zadaszonym a w środku plac.
Gimnazjon- lekkoatletyka
Palestra- zapasy boks
Zmagania lekkoatletyczne na stadionie (długa prosta z jednej strony zakończona metae (meta) z drugiej półkole)
Hipodrom- taki sam jak stadion ale większy, większy luk bo na rydwany i wał w środku aby się konie nie płoszyły ( w Rzymie potem ściana –spina)
Demokracje bezpośrednia ale tylko ludzi wolnych- teatry w naturalnych misach terenowych (teatron = widownia), teatr grecki miał widownie rozłożoną w wachlarz trochę większy niż 0,5 koła do ¾ koła. Teatralne sztuki 4-6 dni wcześniej inne rzeczy a przez ostatnie dni były przedstawienia 3 tragedie i 1 satyra- dzienna norma w czasie uroczystości ku czci Dionizosa czy igrzysk olimpijskich
Altis= pierwotny temenos potem dobudowano propyleje, Filipejon, absydę, Olimpejon etc., główna cześć z archaiku
Świątynia Hery w Altis- krępa, 3 kolumny się zachowały, mocno wcięta szyjka
Stoa zrekonstruowana, wg hellenistycznego; przebudowana. Dorycka kolumna z czasów Rzymian, minimalny echinus i abakus, zredukowany kapitel, duże interkolumnia, smukłe kolumny w góry kolumny jońskie
(stoa zwykła 1 rząd kolumn + ściana portyk kolumnowy= 2 rzędy )
Atena Polias w Priene- joński kolumn amfiprostylos w środku cella jednodzielna, elewacja 6 kolumn jońskich na narożu kolumna narożna, baza małoazjatycka = bardzo dużo rożnego rodzaju torusów i trochillusów, usadowione na plincie. 3 fascje architrawu (|2p –2p)
Fryz gładki lub wizerunek (ciągły z ludźmi + trochę zwierząt)+ zębnik, syma echinusowa typu karnisowego zwykle ma dekoracje kimationem jońskim
Człowiek = wysokość krepidomy + baza więc wysoka. Ołtarz przed świątynia – do ofiar całopalnych bo smród; znów cos w rodzaju temenosu
Jońska Artemida z Efezu
Rozbudowana świątynia pełna (dipteralna)mało azjatycki 7 cudów starożytnego świata. Spalony, przebudowany stoi na swoim placu okolona rzędami portyków
Opistodomos= 2 rzędy kolumn wysunięty pronaos 4 rzędy
Azja Mniejsza- wielość stopni stylobatu, i tak za duże dodawano mniejsze stopnie
Cella 3 nawy kolumny smukłe mocno wysunięty kapitel woluta daleko od trzonu ale zachowano łagodne łączenie wolut uginające się, kanelurowanie ze ścieżkami
Baza azjatycka w okresie hellenistycznym kolumny na postumencie (po przebudowie) kolumna caelata= dwumetrowy fryz dookoła kolumny o wysokości naturalnej= 2m 550-356 p.n.e. rozbudowana harmonijnie doskonała w proporcjach
Mauzoleum w Halikarnasie 354 p.n.e. pierwszy w historii przykład pochowku tak obudowanego- od nazwy króla Mauzolos, budowla okresu hellenistycznego
Duże wymiary 46m, znamy z fundamentów sklepienie pozorne na obu kondygnacjach ~tolos była w centrum miasta na placu otoczona podcieniami, na wysokiej podstawie z cokołem marmur, porządek joński Azja mniejsza- torus trochillus, brak plinty, kolumna kanelurowane + ścieżki, kapitel z ciągła łącznicą wolut, bogata dekoracja. Fascje oddzielone od fryzu jajnikiem, fryz gładki ząbkowanie, bogato dekorowana syma karnisowa dach z płyt marmurowych jedna na drugiej, na górze kwadryga, flankowanie miedzy kolumnami posagami krypta na dole czy na górze? Nie wiadomo bardzo wysoki cokół
Ołtarz pergamoński joński
Poświęcony wszystkim bogom a potem zeusowi wypiętrzona krepidoma, wysoki cokół otwarty portyk otwarta loggia z całopalnym ołtarzem w budowli ogromny fryz cokołowy, malutka kolumnada jońska pełne belkowanie kolumnada na plintach = zwycięstwo nad hordami Galów fryz 130m długi wzniesienie 37x34m
Koryncki rozwija się w hellenistycznym
Osobno odeony i teatry
Mamy tylko małe budowle pomnik Lizykratesa wygrał granie; najlepiej ...
nusiolina