S.Kot_Historia_Wychowania_TI.pdf

Historia

owania

Tom I

Wydawnictwo Akademickie „Żak

wych

WSTĘP

WYCHOWANIE I HISTORJA WYCHOWANIA

ROZDZIAŁ 1

ISTOTA 1 EWOLUCJA

WYCHOWANIA

niają uczucia, nawyknienia, wyobrażenia i pogląd} 7 , wy

rażające usposobienie grupy społecznej, w której wzra

sta i działa. Człowiek rozwija się dopiero w obrębie swego

środowiska zbiorowego,, w rodzinie, rodzie i związku re

ligijnym, w klasie społecznej, narodzie, państwie. W zbio-

rowem współżyciu wytwarza ludzkość różnolite dobra,

które się składają na pewien całokształt wspólnego do

robku, mogący się udzielać jednostkom i grupom oraz

dziedziczyć przez następne pokolenia. Budując na tych

dobrach, mogą późniejsze pokolenia ulepszać warunki

i sposób swego życia. Całość tego dorobku zbiorowego

w dziedzinie gospodarczej, społecznej, moralnej, religijnej,

prawnej, obyczajowej, artystycznej, naukowej, pedago

gicznej i t. d. nazywamy kulturą. Zespoły treści kultu-

ralnych, a więc urządzenia społeczne, polityczne i gospo

darcze, religja, obyczaje, moralność, pogląd ogólny na

świat i i. stanowią węzły, które wywołują i wzmacniają

poczucie wspólnoty między jednostkami każdej zbiorowo

ści. Społeczeństwo, które tych jednoczących nici zamało

llistorja wychowania. Tom I.

Człowiek kryje w sobie dwie istoty. Każda jednostka

jako osobnik biologiczny, o własnym ustroju psychofi

zycznym, przeżywa stany czysto osobiste i zdarzenia swej

indywidualnej wegetacji, które są naogół podobne na

wszystkich stopniach rozwoju ludzkości. Ale dzięki posia

daniu instynktu społecznego, wspartego mową, rozwinął

człowiek życie zbiorowe. ' Ono od najniższego już stopnia

wyrabia w nim istotę drugą, istotę społeczną, którą wypeł

— 2 —

posiadaj narażone jest na rozpadniecie się przy silniej

szym nacisku z zewnątrz. Im wyższa kultura, tern ich jest

więcej; wtedy tak jednostki, zajmujące wybitniejsze sta

nowiska w hierarchji społecznej, jak i na niższych jej

szczeblach umieszczone, posiadają obfitszą ilość jednako

wych pojęć o człowieku, jego celach i obowiązkach, o mo

ralności, o społeczeństwie, o dobrach duchowych i mate-

rjalnych, słowem tern pełniejszy jest ideał umysłowy, mo

ralny i fizyczny całego społeczeństwa. Konieczność życia

zbiorowego nakazuje także społeczeństwu zwrócić uwagę

baczną na młode pokolenie: dla utrzymania ciągłości

swego życia i swoich ideałów starsze społeczeństwo wciąga

młodzież w zakres wspólnych urządzeń i pojęć, zaszcze

pia jej to, co samo czuje, myśli i wierzy. To oddziaływa

nie bywa rozmaite. Każde środowisko oddziaływa na swoją

młodzież po swojemu, zależnie od interesów i pojęć swej

kasty, stanu, klasy społecznej, czy zawodu, każda ciaśniej-

sza grupa społeczna pragnie w swych dzieciach wzbudzać

taki stan duchowy, takie przysposobienie moralne i fi

zyczne, jakie jest przez nią bezpośrednio upragnione. Ale

obok takiego wpływu odrębnych grup, widać zawsze także

pewną jednolitość w oddziaływaniu na młodzież, gdyż

pewną ilość pojęć, uczuć i nawyknień, czasem niewielką

(przynajmniej religję i kult bóstwa), czasem wcale ob

szerną, pragnie się wszczepić wszystkim jednostkom spo

łeczeństwa bez względu na ich przynależność do grup ści

ślejszych. Ideały zatem jednostkom wyznacza z jednej

strony społeczeństwo jako całość, z drugiej poszczególne

grupy. Wychowanie więc usiłuje wzbudzić w dziecku pe

wną ilość takich stanów fizycznych, moralnych i ducho

wych, które mają być wspólne wszystkim członkom spo

łeczeństwa, oraz pewną ilość takich, które poszczególne

grupy społeczne pragną wytworzyć w swoich dzieciach.

Przez takie oddziaływanie społeczeństwo przystosowuje

dzieci do siebie, do swoich wymagań i tak kształtuje ich

psychikę, aby się przywiązywały do ideału wytworzonego

przez starsze pokolenie i według wyżłobionych kolei da

lej kontynuowały byt społeczeństwa.

Wychowanie można zatem określić jako oddziaływa

nie pokolenia dojrzałego na młodociane w celu obudzenia

— 3 -

instynkty, prz} 7 spieszyć rozwój zdolności wrodzonych, ale

nic istotnego nie da się do ich natury dorzucić, u czło

wieka zaś przymioty społeczne są bardzo złożone i nie

mieszczą się w uzdolnieniach organizmu, stąd też nie wy

twarzają się przez samą dziedziczność, ale muszą być roz

winięte przez wychowanie. Wychowując jednostkę, spo

łeczeństwo kształtuje jej skłonności i potrzeby; akcja ta

pozornie sztuczna i nienaturalna, wykonywana w intere

sie zbiorowości, leży także w interesie jednostki. Albo

wiem ta nowa istota społeczna, wyhodowana przez społe

czeństwo w jednostce, jest w gruncie rzeczy najlepszą

cząstką człowieka, tern co w nim najmniej zwierzęce, naj

bardziej ludzkie. Wprawiając człowieka do panowania

nad swemi popędami, do podporządkowywania celów ego

istycznych wyższym, wyrabiając poczucie porządku i kar

ności, słowem kształtując pojęcia moralne jednostki, spo

łeczeństwo czyni człowieka silniejszym, szlachetniejszym,

prawdziwie człowiekiem. Zaszczepiając mu religję, język,

wiedzę wyrobioną przez pokolenia, wyrywa go ze stanu

zwierzęcości. Gromadząc zdobywane z trudem doświad

czenia i mądrość pokoleń (przy pomocy tradycji, narzę

dzi, książek, obrazów i t. p.), umożliwia społeczeństwo

jednostce korzystanie z wysiłków, nietylko własnych, ale

i cudzych.

w niem i rozwinięcia stanów fizycznych, moralnych i umy

słowych, pożądanych z jednej strony przez społeczeństwo

jako całość, z drugiej przez środowisko ściślejsze, w któ-

rem dana jednostka ma żyć. Wychowanie dąży do uspo

łecznienia jednostki, ma zatem rozwinąć tę drugą istotę,

która nie mieści się w pierwotnym ustroju człowieka

i nie wynikłaby litylko z żywiołowego rozwoju jednostki;

jej wszystkie rysy wymagają od człowieka pewnych wy

rzeczeń się, świadczeń, uległości, ograniczania się, aby

nie popadł w egoizm. Te ideały wyrobiło sobie społe

czeństwo i wytworzyło siły moralne dla narzucenia ich

osobnikowi; zaszczepianie ich nie jest hodowaniem tylko

zdolności przyrodzonych a skrytych, lecz zaszczepianiem

stanów nieznanych z natury osobnikowi, stwarzaniem no

wego człowieka. Ta twórcza zaleta wychowania cechuje

tylko człowieka; w zwierzętach można wydobyć utajone

— 4 —

Tak pojmując społeczny charakter wychowania, ro

zumiemy, że nie może być mowv o iakiemś ideałnem wv-

chowaniu, któryby się nadawało dla wszystkich epok i spo

łeczeństw, o wychowaniu uniwersalnem, ponieważ każde

społeczeństwo w każdej epoce musi posiadać własny ideał

pedagogiczny i stosownie do swych potrzeb odpowiednio

urządzać wychowanie młodzieży. W miarę rozwoju

i zmiany tych potrzeb i warunków życia, musi się zmie

niać sposób wychowania, w przeciwnym razie społeczeń

stwo hy zakrzepło i samo sobie zgotowało koniec. System

pedagogiczny nie da się z góry obmyślić na podstawie

choćby najbystrzejszej logiki. Wytwarza on się powoli

jako zbiór sposobów, metod i doświadczeń, zdobytych

w zgodzie z urządzeniami społecznemi i stanem umysło

wym społeczeństwa. Każda epoka dochodzi do pewnego

zasadniczego typu wychowania, który jest rezultatem ży

cia zbiorowego; każda zależnie od swych potrzeb wytwarza

sobie pewne organy, które obarcza pracą pedagogiczną,

każda stosownie do swych warunków 7 wlewa odpowiednią

treść w tę pracę.

Na najniższym stopniu społecznym, w społeczeń

stwach niezróżnicowanych, organem dla spraw wychowa

nia jest grupa jako całość, względnie rodzina, dopiero na

wyższych stopniach, gdy zadania wychowawcze poczynają

się rozrastać, wytwarzają się do tego celu nowe organy.

Treść wychowania zależnie od warunków bytu mnoży

się. stopniowo: skierowując oddziaływanie pedagogiczne na

wolę, wychowuje się 1) karność (t. j. dyspozycje woli po

żądane przez społeczeństwo, cnoty osobiste i społeczne),

2) wprawę w t. zw. zręczności; oddziaływając na pojęcia,

kształci się 3) wiadomości, 4) ogólny pogląd na świat.

Wychowanie w tych czterech kierunkach odbywa się bądź

łącznie, bądź też w jednym tylko z nich, lub w niektórych.

Najniższym stopniem wychowania jest ten, na którym

jeszcze nie dba się o karność, choćby się dzieci pod innym

względem automatycznie przez naśladownictwa starszych

kształciły.

Ten stan, w którym się nie dba o karność młodego

pokolenia, to jest nie tłumi się w nim niepożądanych

Avłaściwości moralnych, istnieje u ludów koczowniczych,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: