Prawo spdkowe.doc

1. Pojęcie spadkodawcy, spadkobiercy, spadku.

Spadkodawca – osoba fizyczna, po śmierci której jej majątek przechodzi na inne podmioty, tzn. na spadkobierców. Spadkodawcą może być wyłącznie człowiek (os. fiz.). Skutki prawne ustania bytu os. prawnej, dalsze losy należącego do niej majątku, normują przepisy dot. takiej osoby. Spadkodawcą nie może być nasciturus.

Spadkobierca – podmiot, na który przechodzi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego. Może o być zarówno os. fizyczna i os. prawna. Spadkobiercą może też być dziecko poczęte, ale nie urodzone w chwili otwarcia spadku. Nasciturus dochodzi do dziedziczenia, jeśli urodzi się żywy.

Spadek – ogół praw i obowiązków przechodzących ze spadkodawcy na spadkobiercę lub kilku współspadkobierców.

2. Prawa i obowiązki wyłączone ze spadku.

Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

1) prawa i obowiązki niemające charakteru cywilnoprawnego, tj. prawa i obowiązki o charakterze :

a) administracyjnoprawnym, np. prawa i obowiązki wynikające z koncesji na prowadzenie działalności gosp.,

b) finansowoprawnym,

c) karnoprawnym, np. obowiązek zapłaty grzywny orzeczonej w postęp. karnym,

2) prawa i obowiązki o charakterze niemajątkowym

  - dobra osobiste, m.in. prawo do ochrony zdrowia, czci

  - niektóre prawa rodzinne

3) prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy, w szczególności :

a) prawo do alimentacji i obowiązek alimentacyjny,

b) prawa majątkowe, które mają na celu zaspokojenie indywidualnego interesu ekonomicznego uprawnionego lub jego indywidualnych potrzeb, np. użytkowanie, służebność osobista,

związek tego rodzaju oznacza, że dane prawo lub obowiązek pozostaje w takiej relacji do konkretnej osoby, iż śmierć uprawnionego lub zobowiązanego czyni jego realizację niewłaściwą

  - prawa które służą zaspokojeniu indywidualnego interesu uprawnionego, np. służebności osobiste

  - obowiązki które są związane z sytuacją konkretnej osoby, np. obowiązek alimentacyjny

  - w odniesieniu do stosunków umownych w grę wchodzi oparcie tego stosunku na szczególny zaufaniu istniejącym między stronami (np.. przy umowie zlecenia) lub też spełnienie świadczenia wymaga określonych kwalifikacji (np. niektóre umowy o dzieło)

- prawa i obowiązki przechodzące na określone osoby, niezależnie od tego czy są one spadkobiercami,

- sytuacje przewidziane przez przepisy szczególne, wskazujące na konkretne osoby, na które przechodzą poszczególne prawa lub obowiązki; jest to skutek powstający z mocy samego prawa, niezależnie od woli stron. Takie przejście praw i obowiązków następuje w drodze sukcesji syngularnej,

- sytuacje, w których norma prawna stwarza spadkodawcy możliwość złożenia oświadczenia woli powodującego, że pewne przedmioty majątkowe, co do zasady, wchodzące w skład spadku, zostają wyłączone od dziedziczenia

3. Długi spadkowe

Długi spadkowe (pasywa spadku) – obowiązki majątkowe wchodzące w skład spadku.

Obowiązki te można podzielić na :

1)     obowiązki, których podmiotem był spadkodawca

2)     obowiązki, których spadkodawca nie był podmiotem, ale ich źródłem są stosunki prawne z udziałem spadkodawcy

3)     obowiązki, które powstały w chwili otwarcia spadku lub później, związane z dziedziczeniem

-> obowiązki, których podmiotem był spadkodawca

muszą mieć charakter majątkowy, nie mogą pozostawać w ścisłym związku z osobą spadkodawcy, nie mogą przechodzić na określone osoby, niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami

·         Obowiązki prawnorzeczowe – przechodzą na spadkobierców z uwagi na swój majątkowy charakter; obowiązki związane z prawem własności przechodzą na spadkobierców tylko, jeżeli przejdzie na nich własność rzeczy; szczególnie chodzi o obowiązki, które mają charakter tzw. obligacji realnych, np. obowiązki współwłaścicieli

·         Zobowiązania – na spadkobierców przechodzą obowiązki powstające w wyniku zawarcia umowy, jak i na skutek innych zdarzeń (np. bezpodstawne wzbogacenie), także obowiązek naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

·         Obowiązki prawnorodzinne – obowiązki majątkowe wynikające ze stosunków między małżonkami oraz stosunków rodzinnych co do zasady przechodzą na spadkobierców, np. obowiązek opiekuna oddania majątku dziecka po ustaniu zarządu; obowiązek alimentacyjny gaśnie

-> obowiązki, które nie ciążyły na spadkodawcy

sytuacje, kiedy ze stosunku prawnego, którego podmiotem był spadkodawca , a który wygasł w chwili jego śmierci, wynikają określone obowiązki o charakterze majątkowym, np. obowiązek zwrotu rzeczy, która pozostawała w użytkowaniu spadkodawcy

-> obowiązki związane z otwarciem spadku

- roszczenia o zachowek,

- zapisy i polecenia,

- koszty pogrzebu; pogrzeb ma odpowiadać zwyczajom przyjętym w danym środowisku,

-  koszty ostatniej choroby spadkodawcy, takie jak koszty sprawowania opieki nad chorym,          utrzymania go, koszty leczenia,

- koszty postępowania o uznanie spadkodawcy za zmarłego,

- koszty postępowania spadkowego, które nie obciążają spadkobierców jako uczestników postępowania, a także innych uczestników postępowania (ponieważ koszty postępowania ponoszą sami uczestnicy),

- pozostałe długi spadkowe : obowiązek udostępnienia małżonkowi i innym osobom bliskim spadkodawcy korzystania z mieszkania i urządzenia domowego przez okres 3 miesięcy od otwarcia spadku,  obowiązek wydania małżonkowi spadkodawcy przedmiotów urządzenia domowego.

4. Uprawnienia bliskich

Art. 923. § 1. Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.

§ 2. Przepisy powyższe nie ograniczają uprawnień małżonka i innych osób bliskich spadkodawcy, które wynikają z najmu lokali lub ze spółdzielczego prawa do lokalu.

5. Otwarcie spadku i jego znaczenie

Art. 924. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy.

- pojęcia „otwarcia spadku” używa się dla określenia zdarzenia, z którym ustawa łączy skutek w postaci przejścia ogółu praw i obowiązków zmarłego na jego następcę prawnego (następców prawnych),

- chwilą otwarcia spadku jest chwila śmierci spadkodawcy,

- otwarcie spadku określa się nie tylko datą dzienną, ale też godziną, w której nastąpiła śmierć spadkodawcy. Ma to istotne znaczenie w sytuacjach, gdy śmierć kilku osób, mogących dziedziczyć po sobie wzajemnie, nastąpiła tego samego dnia, ponieważ spadkobiercą może być os. fiz. żyjąca w chwili otwarcia spadku. Osoby, które zmarły w tej samej chwili nie mogą po sobie dziedziczyć.

6. Nabycie spadku

Art. 925. Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku.

Nabycie to następuje z mocy prawa i nie jest uzależnione od złożenia oświadczenia woli przez spadkobiercę. Nabycie spadku ex lege w chwili jego otwarcia nie ma charakteru definitywnego. Spadkobierca może odrzucić spadek i jest wtedy traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. Jeżeli jednak w terminie 6ciu miesięcy od chwili, w której dowiedział się o tytule swego powołania , spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia co do spadku, jest traktowany tak, jakby przyjął spadek wprost, chyba że jest osobą niemającą pełnej zdolności do czynności prawnych, osobą, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, osobą prawną. Taki spadkobierca jest traktowany, jakby złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Sukcesja generalna – spadkobierca nabywa w drodze jednego zdarzenia prawnego, jakim jest śmierć spadkodawcy, ogół praw i obowiązków majątkowych należących do spadku.

Konsekwencjami takiego nabycia są :

- spadkobierca nabywa wszystkie przedmioty majątkowe należące do spadku, niezależnie od ich charakteru,

- jeżeli do dziedziczenia dochodzi kilku współspadkobierców, nabywają oni wspólnie cały spadek. Udział każdego z nich, określany ułamkiem, jest udziałem zarówno w całości spadku, jak i w poszczególnych przedmiotach należących do spadku. Na poszczególnych spadkobierców nie mogą przejść określone przedmioty spadku (składniki spadku),

- nabycie w drodze sukcesji uniwersalnej jest nabyciem pochodnym,

- na spadkobiercę przechodzą też te przedmioty majątkowe, które stanowią przedmiot zapisu

7. Tytuł do spadku

Art. 926. § 1. Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.

§ 2. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

§ 3. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

8. Polecenie spadkodawcy

Art. 982. Spadkodawca może w testamencie włożyć na spadkobiercę lub na zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie).

Polecenie charakteryzuje się następującymi cechami :

- jest rozrządzeniem dokonanym przez spadkodawcę w testamencie;

- obciążonym może być spadkobierca lub zapisobierca, który zostaje zobowiązany do pewnego działania lub zaniechania;

- brak jest wierzyciela w rozumieniu prawa zobowiązań;

- w chwili otwarcia spadku powstaje stosunek prawny, w którym istnieje obowiązek określonego zachowania się , ale z tego zachowania nie musi wynikać korzyść dla innego podmiotu. Nawet jeżeli polecenie ma na celu uzyskanie korzyści przez jakąś osobę, to jest ona destynariuszem, a nie wierzycielem;

- tylko określony krąg podmiotów może żądać wypełnienia polecenia;

- celem polecenia jest dokonanie przez spadkobiercę lub zapisobiercę określonej czynności;

- niewykonanie polecenia nie pociąga za sobą żadnych sankcji w stosunku do obciążonego;

- polecenie może mieć charakter majątkowy jak i niemajątkowy

* polecenie może być nałożone tylko na spadkobiercę lub zapisobiercę,

* treść polecenia musi zostać określona osobiści przez spadkodawcę, nie jest dopuszczalne upoważnienie osoby trzeciej do określenia treści polecenia,

* ze względu na istotę polecenia nie jest konieczne wyraźne określenie osoby benificjariusza; dopuszczalne jest nałożenie obowiązku spełnienia świadczenia na określony cel, bez wskazywania jakiegokolwiek podmiotu,

* wykonania polecenia mogą żądać : każdy ze spadkobierców, wykonawca testamentu, chyba że polecenie ma wyłącznie na celu korzyść obciążonego poleceniem; jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny, jego wykonania może żądać właściwy organ państwowy.

9. Zapis, dalszy zapis, zapisobierca.

Art. 968. § 1. Spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis).

§ 2. Spadkodawca może obciążyć zapisem także zapisobiercę (dalszy zapis).

- Zapisem określa się dyspozycję spadkodawcy, którą nakłada on na spadkodawcę lub zapisobiorcę (dalszy zapis) obowiązek dokonania pewnego przysporzenia majątkowego na rzecz innej osoby.

- osoba ta nie staje się spadkobiercą; z chwilą otwarcia spadku uzyskuje roszczenie o wykonanie zapisu;

- z chwilą otwarcia spadku powstaje stosunek zobowiązaniowy, w którym zapisobierca jest wierzycielem, a spadkobierca lub zapisobierca – dłużnikiem;

- zapis może zostać ustanowiony pod warunkiem lub terminem;

- roszczenie o wykonanie zapisu przedawnia się z upływem 5ciu lat od dnia wymagalności zapisu; ( roszczenie o wykonanie zapisu staje się wymagalne, w braku odmiennej woli spadkodawcy, niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu)

-> Cechy zapisu :

a)      może zostać ustanowiony jedynie w testamencie, jego źródłem nie może być inna czynność prawna,

b)     musi być dokonany na rzecz określonej osoby,

c)      istota zapisu wyraża się w nałożeniu na podmiot obciążony (spadkobiercę, zapisobiercę) obowiązku spełnienia określonego świadczenia majątkowego

-> Zapisobierca

- może nim być os. fiz., os. prawna, byleby żyła lub istniała w chwili otwarcia spadku, może nim być też nasciturus, pod warunkiem że urodzi się żywy,

- zapisobierca nie uzyska wierzytelności, jeżeli zostanie uznany za osobę niegodną,

- możliwe jest odrzucenie zapisu,

- w razie ustanowienia zapisu dla kilku osób bez określenia wielkości ich udziałów, zapis przypadnie im w częściach równych,

- zapisobiercą może być spadkobierca, który uzyska wtedy ze spadku pewną korzyść ponad swój udział spadkowy

10. Zdolność do dziedziczenia

Art. 927. § 1. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.

§ 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

§ 3. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.

Zdolność do dziedziczenia – zdolność do bycia spadkodawcą, możliwość wejścia w ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego

- zdolność do dziedziczenia musi istnieć w chwili otwarcia spadku, tylko ten moment decyduje o kręgu spadkobierców,

- zdolność do dziedziczenia co do zasady nie podlega ograniczeniom zarówno w odniesieniu do os. fizycznych jak i prawnych; muszą one żyć lub istnieć w chwili otwarcia spadku,

  * zdolność dziedziczenia o charakterze względnym – dana osoba nie może stać się podmiotem praw i obowiązków należących do spadku ze względu na osobę spadkodawcy, ze względu na relacje występujące w konkretnych okolicznościach między spadkodawcą a spadkobiercą; nie jest równoznaczna z ograniczeniem zdolności do dziedziczenia

- osoby niezdolne do dziedziczenia – to podmioty, których ustawa nie wyposaża w możliwość nabycia spadku

  * niezdolność bezwzględna – niemożliwość dziedziczenia w ogóle, osoba nie może dziedziczyć po żadnym spadkodawcy,

  * niezdolność względna – niemożliwość dziedziczenia po określonej osobie, np. świadka przy sporządzeniu testamentu, osoba, która zrzekła się dziedziczenia

11. Spadkobierca niegodny.

Art. 928. § 1. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:

  1)   dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;

  2)   podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;

  3)   umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

§ 2. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jak by nie dożył otwarcia spadku.

- za niegodnego może być uznany spadkobierca ustawowy jak i testamentowy, za niegodnego może być uznany też zapisobiorca

12. Żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego.

Art. 929. Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Z żądaniem takim może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku.

- stwierdzenie niezgodności następuje w trybie procesowym,

- dla osiągnięcia skutku w postaci wyłączenia spadkobiercy od dziedziczenia niezbędne jest wytoczenie powództwa zawierającego stosowne żądanie,

- legitymacje czynną ma każdy, kto ma w tym interes,

możliwość wystąpienia z powództwem o uznanie za niegodnego jest ograniczone terminem zawitym,

- Skutki :

  > uznanie spadkobiercy za niegodnego oznacza wyłączenie go od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku,

  > przy dziedziczeniu ustawowym w jego miejsce wejdą spadkobiercy powołani w dalszej kolejności,

  > przy dziedziczeniu testamentowym do dziedziczenia może dojść spadkobierca podstawiony,

  > jeżeli jest kilku spadkobierców udział niegodnego może przypaść pozostałym spadkobiercom w drodze przyrostu,

  > zapisobierca uznany za niegodnego jest traktowany tak, jakby nigdy nie powstało dla niego roszczenie o wykonanie zapisu.

13. Przebaczenie

Art. 930. § 1. Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył.

§ 2. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

- forma, w jakiej przebaczenie ma zostać dokonane, może być dowolna,

- dopuszczalne jest dokonanie przebaczenia w sposób dorozumiany,

- ciężar udowodnienia braku urazy po stronie spadkodawcy będzie spoczywał na spadkobiercy,

- przebaczenie ...