FUTURYZM.pdf

FUTURYZM

Od 1909 r.

Kierunek w sztukach plastycznych, teatrze, muzyce i filmie proklamujący odwrócenie się od

jakichkolwiek tradycji kulturowych. Rozwijał się w pierwszym ćwierćwieczu XX stulecia,

głównie we Włoszech

Russolo, Carra, Marinetti, Boccioni, Severini

Krótka historia tego włoskiego kierunku w sztuce rozpoczęła się od dwóch głośnych manifestów.

• Autorem pierwszego był pisarz F. T. Marinetti; w 1909 r. na łamach paryskiej gazety

„Figaro” opublikował manifest, w którym domagał się zerwania ze wszystkimi

dotychczasowymi stylami i sposobami rozumowania. Popierał militaryzm, anarchię,

głosił pogardę dla kobiet, sławił wojnę.

• W 1910 r. jeszcze dalej idący tekst ogłosili malarze G. Balia, U. Boccioni, C. Carra, L.

Russolo i G. Severini, żądając zerwania z wszelką tradycją, a także zniszczenia muzeów,

bibliotek i akademii . Autorzy manifestu stwierdzali, że interesuje ich wyłącznie przyszłość,

to znaczy nowoczesna technika i cywilizacja, przy czym gloryfikowali używanie siły .

Założenia

Głównym założeniem futuryzmu była idea anarchicznego buntu przeciw ustalonym normom życia

społecznego, wszelkim tradycjom kulturalnym i artystycznym, przy jednoczesnej apoteozie

nowoczesności cywilizacji urbanistyczno-technicznej, fascynacji techniką, dynamizmem,

wielkomiejskim życiem. Nawiązywał do nietzscheanizmu, gloryfikując postawę ekspansywną, siłę,

walkę, prowokacyjny i burzycielski nastrój.

Futuryzm narodził się z protestu przeciwko mieszczańskim formom życia; jego konsekwencje

polityczne były krańcowo różne:

• od powiązań z faszyzmem (Marinetti Futurismo e fascismo 1924)

• do związków z lewicą komunistyczną.

Dzisiaj takie poglądy oburzają nas i szokują może nawet bardziej niż w czasach kiedy były

publikowane. Jednakże Marinetti wyobrażał sobie świat przyszłości idealnie: rządzony przez

artystów, bez policji i więzień. Poza tym pamiętać trzeba o granicach czasowych. Futuryzm zaczął

się w 1909 roku, a jego najaktywniejszy i najbardziej twórczy okres skończył się wraz z wybuchem

pierwszej wojny światowej. Mussolini doszedł do władzy w 1922 roku, gdy dla ideologii futuryzmu

nastąpił wyraźny zmierzch. Generalne ujmowanie futuryzmu w jego powiązaniach z faszyzmem

jest więc krzywdzące dla całego ruchu tym bardziej, że żadna tego typu deklaracja nie występuje

ani w pisanych dla sztuki manifestach, ani w samych dziełach!

Sztuka

Inicjatorami futuryzmu w sztukach plastycznych byli: G. Balia, U. Boccioni, C. Carra, L. Russolo

G. Severini.

Podstawą futuryzmu w sztukach plastycznych, było:

• odrzucenie sztuki przeszłości,

• zasada powszechnego dynamizmu,

• teoria zaniku materialności ciał pod wpływem światła i ruchu,

• nowa koncepcja czasu (symultanizm) i przestrzeni (odrzucenie perspektywy).

• Tematyką były różne przejawy ruchu oraz rytm i tempo współczesnej cywilizacji.

W dziedzinie czysto technicznej punktem wyjścia malarzy futurystów był neoimpresjonizm G.

Seurata, a osiągnięte przez nich rezultaty artystyczne należało traktować poważnie, bo w istocie

wytyczyły nowe perspektywy malarstwa.

Pragnęli, jak sformułował to Boccioni, znaleźć „syntezę czasu, miejsca, formy, barwy i dźwięku”.

W tym celu przedstawiali proces ruchu (np. U. Boccioni, „Hałas ulicy wciska się do domu”).

Dynamika w dziełach futurystycznych w porównaniu ze statycznym malarstwem kubistów działała

wręcz wyzwalające.

W 1912 r. futuryści zorganizowali ruchomą wystawę, którą pokazali we Francji, w Niemczech,

Anglii i Holandii. Wystawa zdobyła uznanie w oczach recenzującego ją G. Apollinaire'a i wielu

malarzy, jak M. Duchamp, F. Picabia i A. Macke. Choć śmierć U. Boccioniego w I wojnie

światowej szybko położyła kres ruchowi futurystów, to ich idee nadal wywierały wpływ na sztukę

nowoczesną.

Futuryzm kojarzy się ze znanym nam już okresem analitycznym kubizmu, trzeba jednak

przypomnieć, że pierwsze publiczne wystąpienie futurystów miało miejsce w 1912 roku w Paryżu,

a więc doświadczenie oba kierunki zdobywały osobno, i w tym właśnie roku doszło do konfrontacji

między nimi.

Rozbicie przedmiotu w kubizmie i futuryzmie miało odmienne uwarunkowania.

• W kubizmie zrodziło się w wyniku poszukiwania prawdy o przedmiocie —

uniezależnionym od jednego punktu patrzenia nań, zaś w futuryzmie pokazuje się sens

ruchu przez rozłożenie go na poszczególne fazy. Kojarzy się to ź odkryciem techniki

filmowej; obraz futurystyczny przypomina rozcięte, klatki taśmy filmowej nałożone na

siebie. A więc symultanizm w kubizmie, to rozbicie przedmiotu dla ukazania prawdy o nim

samym, o jego strukturze, istocie, to jakby równoczesność wielu spojrzeń nań w różnym

czasie. Tak „odpryski” rozbitego przedmiotu zachodzą na siebie, współprzenikają się z

przestrzenią.

• W futuryzmie zaś żaden przedmiot nie jest ukazany w swoich granicach przestrzennych z

uwagi na odczucie „dynamiki jego istnienia”, „sił” (są to określenia futurystów) tkwiących

w nim samym, a także ze względu na ukazanie go w relacji z otoczeniem, środowiskiem. A

że ta relacja jest zmienna, w wiecznym ruchu odbywającym się w czasie i przestrzeni, stąd

rodzi się właśnie symultanizm: równoczesność ruchowo-czasowo-przestrzenna ,

uchwycona w swym dynamizmie na płaszczyźnie obrazu czy w bryle rzeźbiarskiej.

AEROPITTURA

Aeropiktura to kierunek w malarstwie propagowany przez grupę włoskich futurystów, którzy w 1929 opublikowali

manifest, a w 1931 urządzili w Rzymie swą pierwszą wystawę. W malarstwie tym stosowano perspektywę z lotu

ptaka, o zmiennych punktach spojrzenia, dla uzyskania efektu ruchu. Odrzucało ono szczegóły, w imię syntezy i

przekształceń, zdążając do ujęć policentrycznych. Głównymi przedstawicielami byli G. Dottori, Tullio i Tato.

Tullio Crali, G. Dottori, Alessandro Bruschetti

Rzeźba

Rzeźba futurystyczna reprezentowana jest głównie przez U. Boccioniego. Oddawała zasadę

dynamizmu przez:

• rozłożenie jednorodnej materii na szereg różnych tworzyw,

• przenikanie się płaszczyzn lub architektonikę kompozycji — ciągłość form w przestrzeni.

• Stosowała formy otwarte.

Architektura

Koncepcja architektury (głównie nie zrealizowane projekty

A. Sant'Elii) opierała się na najnowocześniejszych

osiągnięciach technicznych, upodobniając wizję miast

przyszłości do organizmów gigantycznych maszyn.

ANTONIO SANT'ELIA. La città nuova, 1914

Futuryzm wywarł duży wpływ na ukształtowanie się sztuki nowoczesnej (dadaizm, łuczyzm,

supręmatyzm, surrealizm); w Polsce do futuryzmy nawiązywali w swym programie Formiści .

UMBERTO BOCCIONI [boczczioni] (1882-1916)

Malarz, rzeźbiarz i teoretyk sztuki. Studiował w Rzymie. W 1902-04 przebywał w Paryżu i w Petersburgu; w

1908 osiadł w Mediolanie.

Był współautorem manifestu malarzy futurystów (1910), opublikował również inne prace teoretyczne

dotyczące futuryzmu. W 1914 wstąpił do wojska jako ochotnik. Twórczość Boccioniego, podobnie jak

innych futurystów, pozostawała w ścisłym związku z teorią, była próbą realizowania podstawowych założeń

doktryny: szybkości, symultaniczności i dynamizmu. Boccioni występował przeciw kultowi przeszłości,

akcentował powiązanie sztuki ze współczesnym życiem.

W odróżnieniu od analitycznego i obiektywnego podejścia do

przedmiotu, jakie postulował kubizm, Boccioni uważał, że sztuka

futurystyczna winna również ukazywać „stany duszy”. Wierzył, że

przedmiot fizyczny jest „rzeczywistością żywą, całkowicie nową i

oryginalną”. Postulowana symultaniczność czasowa wyrazić się miała

przez „kontinuum form” (np. w rzeźbie Jedyne kształty ciągłości w

przestrzeni żywe formy ruchu zdają się odpowiednikiem cielesności

figury).

Elastyczność

Ulica między domami

Teoria rzeźby Boccioniego zawierała wiele nowatorskich sformułowań. Boccioni

opowiadał się za stosowaniem nietradycyjnych materiałów, jak szkło, za

użyciem światła elektrycznego czy też silników wytwarzających rzeczywisty

ruch przedmiotów.

Jedyna forma ciągłości w przestrzeni (Synteza

ludzkiego dynamizmu) 1913

Rozwinięcie butelki w przestrzeni, 1912

Jedyna forma ciągłości w sztuce przedstawia postać kroczącą, ujętą w

mocnym, gwałtownym ruchu. Ostro zakończone obłe formy

dynamizują bryłę, sugerują dążenie w przód. Ta rzeźba z brązu kojarzy

się zarówno z postacią ludzką, jak i z maszyną. Zgodnie z ideologią futuryzmu jest to kwintesencja siły,

ruchu, działania — symbol wieku techniki. Przenikanie się form stanowiło jeden z naczelnych problemów

sztuki futurystów, którzy pragnęli w ten sposób zupełnie zerwać z tradycyjną perspektywą i tradycyjnym

pojęciem przestrzeni. W portrecie matki z 1911 r. części architektury ( w tym przypadku okna) „przenikają

się z formą głowy i w ten sposób zostaje podkreślony związek człowieka, postaci ludzkiej, z jej

architektonicznym otoczeniem. Według Boccioniego bowiem świat wewnętrzny i zewnętrzny, podmiot i

przedmiot łączą się i stapiają w tzw. ludzkiej dynamice.

W sposób bardziej jeszcze konsekwentny realizuje artysta swój program mający ujawnić zupełnie nowe

związki zachodzące między materią a przestrzenią, związki, które sam zdefiniował pojęciem „formy-siły” .

W rzeźbach tych Boccioni dąży do przedstawienia zwykłych przedmiotów

niejako w rozwinięciu, rozłożonych na masę i przestrzeń, będących w ruchu, a

więc znajdujących się w przestrzeni w czasie; przedmiotów, które się wzajemnie

przenikają i oddziałują na siebie swymi formami. Boccioni odrzuca tradycyjną

jedność miejsca i czasu i przestrzenną symultaniczność kubistów uzupełnia

symultanicznością czasową.

Rozwinięcie butelki wyprzedziło w czasie analogiczne poszukiwania kubistów.

Antigrazioso portret matki, 1911

Co futuryści mówili o swej sztuce? W przedmowie do katalogu z pierwszej wystawy czytamy:

Aby zrozumieć zasadniczą treść naszych obrazów należy pomiatać, że są one syntezą tego,

co człowiek sobie przypomina oraz tego, co widzi.

GIACOMO BALLA (1871-1958).

Był największą rewelacją futuryzmu. Dał się poznać akademickimi malowidłami, wysoko cenionymi przez

ówczesną krytykę. Podczas krótkiego pobytu w Paryżu, pasjonując się problemami barwy i światła, odkrywa

impresjonizm i dywizjonizm.

Po powrocie do Rzymu poznaje Severiniego i Boccioniego, którym przekazuje nową orientację. W 1909

Marinetti nawraca go na stronę dynamizmu futurystycznego.

W trzy lata później obraz Balii Pies na smyczy (obecnie w Muzeum

Sztuki Nowo czesnej w Nowym Jorku) budzi śmiech wrogo

ustosunkowanej do awangardy publiczności. Podejmując jeszcze

niezbyt dojrzałą analizę ruchu, malarz oddał mechanizm stąpania

przez utrwalenie na płótnie kolejnych pozycji nóg kobiecych i łap

małego psa, na sposób filmu wyświetlanego w zwolnionym

tempie.

Dynamizm psa na smyczy, 1912

Dziewczynka biegnąca na balkonie

Spośród pięciu sygnatariuszy manifestu malarstwa

futurystycznego jeden Balla nie brał udziału w wystawie

paryskiej. Prawdziwy sens dynamizmu zrozumiał dopiero po

zobaczeniu Rozszerzanie się sfer w przestrzeni Severiniego.

W 1913-1916 maluje serię obrazów, m.in. Merkurego

przechodzącego przed słońcem, dzieła inspirowane

wprawdzie obserwacją natury, ale zaliczane do najbardziej

abstrakcyjnych utworów futurystycznych. Balii udało się

znaleźć formę plastyczną oryginalną i skończoną dla wrażeń,

ruchu, „stanów psychicznych”, które futuryzm, z początku

analityczny, później za przykładem kubizmu starał się

syntetyzować w jednej ekspresji. Jeśli weźmiemy pod rozwagę

nie intencje artysty, ale wyniki jego pracy — dojdziemy do

wniosku, iż Balia, prawdopodobnie nieświadomie, przekroczył

granice futuryzmu i znalazł się w rzędzie pierwszych mistrzów

sztuki abstrakcyjnej. Niestety, ten okres autentycznej inwencji

trwał krótko i przeszedł bez echa w świecie zaprzątniętym

całkowicie wojną.

Merkury przechodzący przed słońcem, 1914

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: