Postępowania szczególne w procesie karnym
1. Pojęcie, istota i rodzaje postępowań szczególnych.
Przedmiot jest taki sam jak przedmiot postępowania zwyczajnego, jednak kwestia odpowiedzialności karnej rozstrzyga się w toku postępowania różniącego się istotnie od postępowania podstawowego. Używa się dwóch określeń – postępowania lub tryb szczególny. Postępowaniem (trybem) szczególnym jest zatem w postępowaniu karnym taka jego odmiana, która zakłada rozstrzyganie kwestii odpowiedzialności karnej w sposób istotnie różniący się w swym przebiegu od modelowego, zasadniczego rodzaju procesu. Przestępstwa mają różną wagę i to uzasadnia konieczność przewidzenia dla spraw prostszych postępowań mniej sformalizowanych. Charakter niektórych czynów wymagać może wprowadzenia dodatkowych, zbędnych w zwykłym postępowaniu instytucji procesowych w celu należytej ochrony uwikłanych w proces karny interesów. Postępowania szczególne mogą być tworzone na dwóch poziomach. Pierwszy stanowią tryby szczególne pierwszego stopnia (normuje się w nich pewne odmienne kwestie procesowe, odsyłając w pozostałym zakresie do trybu zasadniczego). Drugi - tryby szczególne drugiego stopnia (zawierają odstępstwa od postępowań szczególnych pierwszego stopnia, poza tymi odrębnościami stosuje się tu normy uregulowane w trybie szczególnym pierwszego stopnia, a w kwestiach tam nieuregulowanych – przepisy trybu zasadniczego). Postępowania pierwszego stopnia to à tryb uproszczony, przyspieszony i postępowanie karne skarbowe, natomiast postępowania drugiego stopnia to à postępowania nakazowe, prywatnoskargowe i postępowania w stosunku do nieobecnych w sprawach karnych skarbowych.
Postępowanie szczególne jest uzależnione od spełnienia ogólnych przesłanek procesowych i zaistnienia przesłanek szczególnych danego trybu. W postępowaniu I stopnia będą to przesłanki ustalone dla jego zaistnienia i przy ich braku postępowanie przybierze postać postępowania zwyczajnego; jeżeli taki brak ujawni się w toku postępowania musi nastąpić zmiana trybu postępowania w drodze wydania stosownego postanowienia.
Przy trybie szczególnym drugiego stopnia jego dopuszczalność jest uzależniona od zaistnienia 3 grup przesłanek à ogólnych, szczególnych trybu I stopnia w oparciu, o które funkcjonuje dane postępowanie i przesłanek tegoż postępowania. Jeżeli odpadną te ostatnie to postępowanie zmienia się w tryb szczególny pierwszego stopnia, a gdy brak przesłanek dla trybu szczególnego I stopnia to postępowanie zmienia się w zwyczajne.
Biorąc pod uwagę formalizm postępowania możemy podzielić je na 3 rodzaje à ekwiwalentne, zredukowane i wzbogacone.
Postępowanie ekwiwalentne à to takie, w którym formalizm nie odbiega w zdecydowany sposób od postępowania zwyczajnego, ale formalizm trybu zwykłego zastępują tu instytucje szczególne (postępowanie karne skarbowe w ujęciu zwykłym)
Postępowanie zredukowane à ograniczony jest formalizm procesu, z reguły też w odniesieniu do procesowych uprawnień stron (zaliczają się tu wszystkie pozostałe tryby szczególne)
Postępowanie wzbogacone à formalizm większy niż w postępowaniu zwyczajnym (w II RP pod rządem KPK z 1928r. postępowanie przed sądem przysięgłych; obecnie nie występuje)
Można także podzielić postępowania szczególne na wyodrębnione z uwagi na czynniki przedmiotowe (charakter lub waga sprawy) i podmiotowe (osoba oskarżonego).
Kolejny podział to wyróżnienie trybów szczególnych obligatoryjnych i fakultatywnych (do fakultatywnych zaliczyć można postępowanie nakazowe, o stosowaniu którego decyduje sąd)
Ze względu na rodzaj aktu prawnego, który je ustanawia postępowania szczególne dzielimy na kodeksowe i pozakodeksowe.
Do kodeksowych postępowań szczególnych obecny KPK zalicza
à postępowanie uproszczone
à postępowanie w sprawach z oskarżenie prywatnego
à postępowanie nakazowe
à postępowanie przyspieszone.
Postępowaniami pozakodeksowymi są à postępowanie karne skarbowe, postępowanie wobec nieobecnych, postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary; postępowanie poprawcze prowadzone wobec nieletnich
Postępowanie poprawcze prowadzone wobec nieletnich opera się na ustawie z 1982 r „o postępowaniu w sprawach nieletnich” z natury swej nie jest postępowaniem karnym. Jego przedmiotem nie jest kwestia odpowiedzialności karnej, ale zastosowanie wobec sprawcy czynu zabronionego środków prawnych o charakterze innym niż karny (środka poprawczego)
2. Postępowanie uproszczone
Postępowanie uproszczone to postępowanie szczególne pierwszego stopnia o charakterze zredukowanym. W postępowaniu tym stosuje się przepisy trybu zwyczajnego z odstępstwami wynikającymi z norm rozdziału 51 KPK (postępowanie uproszczone).
à sąd rozpoznaje w trybie uproszczonym te sprawy, w których było prowadzone dochodzenie (skierowanie aktu oskarżenie nie może być poprzedzone śledztwem; chodzi tu o sprawy, w których przeprowadzono dochodzeniem a nie takie, w których było ono możliwe)
Dochodzenie jest generalnie dopuszczane w sprawach o czyny z zagrożeniem nie wyższym niż kara 5 lat pozbawienia wolności, ale pod warunkiem, że szkoda lub wartość przedmiotu czynu lub szkody przy przestępstwach przeciwko mieniu nie przewyższa 100 tys. Zł.. Gdy w trakcie śledztwa zaistnieją pewne okoliczności, które powodują to ,iż musi być prowadzone śledztwo to postępowanie nie może być prowadzone w trybie uproszczonym, natomiast jeżeli takie okoliczności (np. pozbawienie wolności oskarżonego) nastąpią po przesłaniu do sądu aktu oskarżenia sporządzonego w wyniku dochodzenia to nie ma przeszkody do procedowania w trybie uproszczonym. Również gdyby dopiero przed sądem pojawiły się okoliczności z art. 79 p.1 to sąd dalej może orzekać w trybie uproszczonym przy istnieniu w sprawie obrońcy niezbędnego. Jeżeli po otrzymaniu aktu oskarżenia, a przed przewodem sądowym ustalono, że dochodzenie prowadzono mimo, że było ono niedopuszczalne to sąd powinien w trybie artykułu 345 zwrócić sprawę prokuratorowi do uzupełnienia postępowania przygotowawczego, jako że zachodzą tu braki tego postępowania, których sąd usunąć nie może. Ujawnienie tych uchybień dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego zmusza sąd do przejścia na tryb zwyczajny. Sąd ma obowiązek badać przed rozprawą w trybie kontroli wstępnej aktu oskarżenia, przesłanki warunkujące dopuszczalność prowadzenia danej sprawy w postępowaniu uproszczonym – nie tylko od strony formalnej, ale i od strony materialnej.
W postępowaniu uproszczonym w roli oskarżyciela publicznego mogą wystąpić organy nieprokuratorskie. Ich uprawnienie może wynikać z ustawy szczególnej albo z rozporządzenia wykonawczego do kodeksu przewidzianego w art. 325d .
Organy upoważnione na podstawie rozporządzenia :
à Inspekcja handlowa
à państwowa inspekcja sanitarna
à prezes urzędu komunikacji elektronicznej
à urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej
à Straż graniczną
Mogą one działać w roli oskarżyciela tylko w I instancji, ale zgodnie z art. 325i p.3 dysponują prawami prokuratora przewidzianymi w art. 335 (wniosek o skazanie bez rozprawy), 336 (wniosek o warunkowe umorzenie przez sąd postępowania) i 387 p.2 (wypowiadanie się odnośnie do wniosku oskarżonego o skazanie go bez sądowego postępowania dowodowego). Akt oskarżenia sporządzony przez te organy nie musi zawierać uzasadnienia (tak samo jak akt oskarżenia sporządzony przez Policję, a zatwierdzony i wnoszony do sądu przez prokuratora).
Organu upoważnione na podstawie ustawy szczególnej:
à straż leśną „lasów państwowych” i podmioty mające uprawnienia strażników leśników
à Państwową straż łowiecką
à Państwowa agencja rozwiązywania problemów i organy gminy (zakres: prowadzenie reklamy lub promocji wyrobów alkoholowych wbrew zakazowi).
Straż leśna nie musi sporządzać uzasadnienia aktu oskarżenia, ma też uprawnienia z art. 325i
Odformalizowanie postępowania uproszczonego:
à odpis aktu oskarżenia można wręczyć oskarżonemu wraz z wezwaniem na rozprawę
à sąd rozpoznaje sprawę w trybie uproszczonym jednoosobowo (w I instancji z mocy prawa, w drugiej po wydaniu zarządzenia prezesa sądu/ w II może też 3 sędziów)
à możliwe jest rozpoznanie na posiedzeniu wniosku oskarżonego o skazanie go bez postępowania dowodowego, jeżeli wniosek taki złożono przed rozprawą
à stawiennictwo stron nie jest obowiązkowe (w razie niestawiennictwa oskarżyciela akt oskarżenia odczytuje protokolant; w razie niestawiennictwa prawidłowo wezwanego oskarżonego sąd może prowadzić postępowanie pod jego nieobecność, a gdy nie stawił się także obrońca wydać wyrok zaoczny; jeżeli oskarżony nie stawił się na rozprawę i nie wnosił o jej odroczenie sąd prowadząc sprawę pod jego nieobecność powinien odczytać jego uprzednio złożone wyjaśnienia, jeżeli wyjaśnień brak sąd może zarządzić przesłuchanie oskarżonego w miejscu jego pobytu) – sąd nie może orzekać zaocznie jeżeli oskarżony nie składał uprzednio wyjaśnień
à możliwe jest przerwanie rozprawy, każdorazowo na okres 21 dni (jeżeli ten termin zostanie przekroczony to sąd prowadzi sprawę już w trybie zwyczajnym ale tym samym składem czyli jednoosobowo)
à w razie ustalenia po rozpoczęciu przewodu sądowego, iż sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, sąd rozpatruje ją w dalszym ciągu jednoosobowo, ale jedynie za zgodą oskarżonego; jeżeli zgody nie ma konieczne jest prowadzenie sprawy od początku i jeżeli akt oskarżenia pochodził od prokuratora nie ma potrzeby aby zwracać mu go do uzupełnienia.
Wyrok Zaoczny:
Można go wydać jeśli mimo prawidłowych wezwań nie stawili się ani oskarżony, ani jego obrońca, a sąd dysponuje wcześniej złożonymi wyjaśnieniami oskarżonego, które złożył na rozprawie. Wyrokiem takim można orzec karę i środki karne wskazane w art. 39 KK, gdy wynika to z ustawy (naruszonych przepisów), natomiast tytułem środka zabezpieczającego można orzec jedynie przepadek przedmiotów; można także uniewinnić oskarżonego jak i umorzyć proces.
Wyrok zaoczny doręcza się z urzędu oskarżonemu, który ma 7 dni od dnia doręczenia na wniesienie sprzeciwu, w którym usprawiedliwi swą nieobecność; ze sprzeciwem można połączyć wniosek o uzasadnienie wyroku. Na odmowę przyjęcia wyroku służy zażalenie. Sąd nie uwzględnia sprzeciwu jeśli nieobecność była nieusprawiedliwiona lub sprzeciw był wniesiony po terminie. W razie uwzględnienie sprzeciwu prezes sądu ponownie wyznacza rozprawę, a wyrok zaoczny traci moc, ale dopiero w razie stawienia się na nią oskarżonego.
Jeżeli po uwzględnieniu sprzeciwu oskarżony nie stawi się na nią w sposób nieusprawiedliwiony wyrok zaoczny nie traci mocy, sąd nie wydaje żadnego orzeczenia, zamyka tylko rozprawę stwierdzając nieobecność oskarżonego. Wyrok zaoczny staje się wówczas prawomocny. Jeżeli nieobecność oskarżonego jest usprawiedliwiona sąd odracza rozprawę.
3. Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego
Jest to postępowanie szczególne II stopnia. W sprawach z oskarżenia prywatnego stosuje się bowiem przepisy o postępowaniu uproszczonym. Postępowania tego nie stosuje się jednak jeżeli oskarżonym jest żołnierz. Postępowanie z oskarżenia prywatnego może być wszczęte jedynie w sprawach o przestępstwa przekazane do ścigania skargą prywatną przez przepisy KK lub innych ustaw.
Przestępstwa z oskarżenia prywatnego (wg. KK):
à nieumyślne uszkodzenie ciała o charakterze innym niż powodujące ciężki uszczerbek na zdrowiu
à lekkie uszkodzenie ciała, czyli powodujące naruszenie narządów ciała lub rozstrój zdrowia na czas nie krótszy niż 7 dni
à zniesławienie i zniewaga
à naruszenie nietykalności cielesnej
Postępowanie wszczyna się na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez pokrzywdzonego. Prywatny akt oskarżenia może ograniczyć się do oznaczenie osoby oskarżonego, zarzucanego mu czynu oraz wskazania dowodów, ponadto musi spełniać wymogi pisma procesowego. Prywatny akt oskarżenia podlega kontroli wstępnej na zasadach ogólnych i jeżeli nie spełnia wymogów formalnych jest zwracany pokrzywdzonemu do uzupełnienia.
Aktem wszczynającym postępowanie może tu też być ustna lub pisemna skarga pokrzywdzonego złożona Policji (która w razie potrzeby zabezpiecza dowody i przekazuje skargę do właściwego sądu).zarówno złożenie w sądzie prywatnego aktu oskarżenia jak i złożenie skargi do Policji przerywa bieg terminu przedawnienia karalności czynów prywatnoskargowych
Sąd, który otrzymał prywatny akt oskarżenia lub skargę go zastępującą nie może odmówić wszczęcia postępowania karnego, zakłada się jedynie możliwość umorzenia postępowania i to jeszcze przed rozprawą. (wszczepcie procesu następuje poprzez sam fakt złożenia aktu oskarżenia)
W postępowaniu prywatnoskargowym nie funkcjonuje postępowanie przygotowawcze, sąd może jednak zlecić Policji dokonania określonych czynności dowodowych (w toku tych czynności stosuje się odpowiednio przepisy o tzw. Dochodzeniu w niezbędnym zakresie, czyli czynnościach niecierpiących zwłoki). Mamy tu do czynienia z dochodzeniowymi czynnościami dowodowymi o charakterze zabezpieczającym. Sąd może zlecić te czynności tylko wtedy kiedy uznaje postępowanie prywatnoskargowe za dopuszczalne
Sprawy z oskarżenia prywatnego sąd rozpoznaje jednoosobowo. Cechą charakterystyczną tego postępowania jest poprzedzenie rozprawy posiedzeniem pojednawczym, które prowadzić może jedynie sędzia. Rozpoczyna się ono wezwaniem stron do pojednania, a w protokole należy zaznaczyć stanowisko stron wobec tego wezwania oraz wyniki przeprowadzonego posiedzenia. Strony mogą zawrzeć pojednanie zwykłe czyli pogodzić się w sprawie karnej, i wówczas postępowanie umarza się. Pojednanie może przy tym objąć inne sprawy z oskarżenia prywatnego toczące się między tymi stronami – to tzw. Pojednanie poszerzone.(pojednanie nie może być warunkowe ani sprzeczne z prawem) Pojednanie może być połączone z ugodą (nie może być sprzeczna z prawem lub niemożliwa do wykonania, nie może też naruszać uzasadnionych interesów którejkolwiek ze stron).
W razie niestawiennictwa oskarżonego na posiedzenie pojednawcze bez usprawiedliwienia prowadzący je kieruje sprawę na rozprawę główną, natomiast niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika bez usprawiedliwionej przyczyny uważa się za odstąpienie od oskarżenia i prowadzący posiedzenie umarza postępowanie.
Zamiast posiedzenia pojednawczego możliwe jest postępowanie mediacyjne – wskazuje się instytucję lub osobę godną zaufania, która przeprowadzi postępowanie mediacyjne między stronami i przedstawi sądowi pisemne sprawozdanie z jego przebiegu i wyników. Jeżeli strony chcą się pojednać sąd powinien wyznaczyć posiedzenie w protokole którego zawrze to pojednanie, a następnie umorzy postępowanie. Gdyby strony chciały zawrzeć także ugodę to powinno do niej dojść na wyznaczonym pojednawczym posiedzeniu pomediacyjnym, bowiem tylko tak zawarta ugoda stanowi podstawę do egzekucji sądowej.
Jeżeli dojdzie do pojednania to sprawę kieruje się na rozprawę główną, strony powinny wtedy wnieść swoje wnioski dowodowe.
Do pojednania i ugody, a także mediacji może dojść także podczas rozprawy – w takim przypadku sąd umorzy postępowanie na rozprawie wyrokiem. Ugoda zawarta na rozprawie także stanowi tytuł egzekucyjny.
Oskarżenie wzajemne - polega na tym, że oskarżony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu, będącemu pokrzywdzonym, wzajemny akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn, pozostający w związku z czynem zarzuconym temu oskarżonemu; sąd rozpoznaje wówczas obie sprawy łącznie. W razie oskarżenia wzajemnego każdy z oskarżycieli prywatnych ma jednocześnie status oskarżonego i składa wyjaśnienia. Pierwszeństwo zadawania pytań i przemówień ma ten oskarżyciel, który pierwszy wniósł akt oskarżenia. Oskarżenie wzajemne jest niedopuszczalne jeśli prokurator wcześniej wszczął postępowanie lub przyłączył się do oskarżenia przeciwko danej osobie zanim wytoczono oskarżenie wzajemne. Gdy prokurator przyłącza się już po wniesieniu oskarżenia wzajemnego to sąd wyłącza oskarżenie przeciwne do odrębnego postępowania. Postępowanie objęte przez prokuratora przestaje być prywatnoskargowym, toczy się z urzędu, a oskarżyciel prywatny staje się oskarżycielem posiłkowym. Jeżeli prokurator objął oba oskarżenia wzajemne to całe postępowanie traci charakter prywatnoskargowy toczy się z urzędu, a każdy z oskarżonych korzysta w odpowiednim zakresie z praw oskarżyciela posiłkowego.
Gdyby następnie prokurator odstąpił od oskarżenia to :
à gdy oskarżenie wzajemne wyłączono do odrębnego postępowania – wraca w nurt prywatnoskargowy, a oskarżenie wzajemne nie jest już możliwe gdyż wydzielono je w odrębny proces
à gdy objął oba oskarżenia i odstąpił od obu – proces przeradza się w prywatnoskargowy, a oskarżyciele posiłkowi wracają do swoich ról
à gdy objął oba oskarżenia ale odstąpił od jednego to – należy oskarżenie przeciwne wyłączyć do odrębnego postępowania, tak jakby prokurator objął tylko jedno z oskarżeń wzajemnych.
Rozprawa w sprawach oskarżenia prywatnego toczy się jak w trybie uproszczonym – sąd może zatem wydać wyrok zaoczny w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego o ile dysponuje jego wyjaśnieniami. Niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika bez usprawiedliwionych powodów traktuje się jako odstąpienie od oskarżenia co skutkuje umorzeniem postępowania – tzw. Dorozumiane odstąpienie od oskarżenia. Odstąpienie od oskarżenia może być też wyraźne gdy oskarżyciel prywatny złoży stosowne oświadczenie na piśmie lub ustnie do protokołu rozprawy lub posiedzenia pojednawczego
W przypadku oskarżeń wzajemnych odstąpienie jednego z oskarżycieli prywatnych powoduje umorzenie postępowania tylko w części dotyczącej wniesionego przez niego oskarżenia.
Przed rozpoczęciem przewodu sądowego można odstąpić od oskarżenia bez zgody oskarżonego , po odczytaniu aktu oskarżenia za jego zgodą
4. Postępowanie nakazowe
Jest to postępowanie szczególne drugiego stopnia, stosowane jedynie w sprawach o przestępstwa podlegające rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym.
Postępowanie nakazowe w procesie karnym to tryb, w którym sąd orzeka bez rozprawy na podstawie materiałów zebranych w postępowaniu przygotowawczym. O zastosowaniu tego trybu decyduje wstępnie prezes sądu, oskarżyciel publiczny nie ma wpływu na decyzję sądu o wyborze tego postępowania.
Postępowanie nakazowe nie może być stosowane (ujemne przesłanki):
à wobec osoby pozbawionej wolności w tej lub innej sprawie
à w sprawach o czyny ścigane z oskarżenia prywatnego
à gdy zachodzą okoliczności skutkujące obowiązkową obroną w toku całego procesu w art. 79
Przesłanki dodatnie:
à uznanie w oparciu o materiał dowodowy dochodzenia, że prowadzenie rozprawy nie jest konieczne
à dokonanie na podstawie tego materiału niewątpliwych ustaleń co do sprawstwa i winy oskarżonego, tak że „okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości”
à uznanie, iż kara ograniczenia wolności lub grzywna w rozmiarach jakie wolno orzekać w tym trybie, będą wystarczającą reakcją prawną na czyn oskarżonego
W postępowaniu nakazowym może być orzeczona jedynie kara ograniczenia wolności w pełnym jej rozmiarze albo grzywna do 100 stawek dziennych lub do 200 tys. Zł.. Obok jednej z powyższych kar można orzec obecnie każdy środek karny przewidziany przy naruszonym przepisie. W razie zgłoszenia w sprawie powództwa cywilnego sąd zasądza w całości to roszczenie albo pozostawia je bez rozpoznania
W postępowaniu nakazowym sąd orzeka na posiedzeniu – jednoosobowo wydając wyrok nakazowy. Wyrok ten ma zawsze charakter skazujący. W posiedzeniu udział storn jest wykluczony.
Wyrok nakazowy powinien zawierać à oznaczenie sądu sędziego, który go wydał; datę wydania wyroku ; imię nazwisko i dane określające tożsamość oskarżonego; dokładne określenie czynu; wymiar kary i inne niezbędne rozstrzygnięcia. Wyrok może nie zawierać uzasadnienia, przy doręczaniu trzeba natomiast uprawnionych do zaskarżenia pouczyć, przytaczając stosowne przepisy o ich prawie, terminie i sposobie wniesienia sprzeciwu od tego wyroku i skutkach jego niewniesienia.
Odpis wyroku nakazowego doręcza się oskarżycielowi oraz oskarżonemu i jego obrońcy, z tym , że tym dwóm ostatnim także z odpisem aktu oskarżenia, ponadto odpis wyroku przesyła się prokuratorowi.
Wyrok nakazowy może być zaskarżony jedynie sprzeciwem (przysługuje oskarżonemu i oskarżycielowi, może go wnieść także obrońca oskarżonego jako jego procesowy przedstawiciel). Istnieje także możliwość cofnięcia sprzeciwu – aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Sprzeciw nie przysługuje pokrzywdzonemu, nawet gdyby wystąpił on w roli powoda cywilnego. Nie doręcza mu się też wydanego nakazu. Sprzeciw wnosi się w terminie zawitym 7 dni, musi spełniać wymogi pisma procesowego – w razie niespełnienia wymogów sprzeciw zwraca się do uzupełnienia braków.
W razie skutecznego wniesienia sprzeciwu wyrok nakazowy traci moc. Prezes sądu wyznacza rozprawę – sędzia który wydał wyrok zostaje wyłączony od udziału w sprawie. W Razie wniesienia sprzeciwu nie obowiązuje zakaz zmiany na gorsze. Sprzeciw cofnięty powoduje, że wyrok nakazowy staje się prawomocny (tak samo jeśli nie wniesiono sprzeciwu od wyroku nakazowego). Prawomocny wyrok może być wzruszony w trybie wznowienia postępowania ale nie można go podważyć kasacją (nie jest natomiast wykluczona kasacja Prokuratora Generalnego oraz RPO)
5. Postępowanie przyspieszone
Postępowanie przyspieszone zostało wprowadzone mocą ustawy nowelizującej z 16 listopada 2006 r.. Nowelą tą wprowadzono także pojęcie chuligańskiego czynu. Postępowanie to zostało wprowadzone pod hasłem sądów 24 godzinnych - chodzi tu jedynie o doręczenie obronie wniosku o rozpoznanie sprawy i oznaczenie oskarżonemu i obrończy czasu na przygotowanie się do sprawy (to + samo rozpoczęcie rozprawy dzieje się w przeciągu 24 h, od przekazania zatrzymanego do sądu). Po otwarciu rozprawy możliwa jest w niej przerwa do 14 dni, sądy nie urzędują przez 24 h lecz między 8 a 20 lub tylko do godziny 16 w zależności od limitu etatów sędziowskich (jedynie w sądach rejonowych o limicie ponad 50 sędziów możliwe jest wprowadzenie przez prezesa całodobowego rozpoznawania tych spraw).
Jest to tryb uproszczony I stopnia, w którym stosuje się wprost normy trybu zwykłego z odstępstwami od niego.
Dodatnimi przesłankami trybu przyspieszonego są:
a) popełnienie przestępstwa podlegającego rozpoznaniu w tym postępowaniu
b) ujęcie sprawcy na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem
c) zatrzymanie go i w ciągu 48 godzin doprowadzenie do sądu i przekazanie temu organowi z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym
ad. a)
postępowanie przyspieszone jest dopuszczalne w sprawach:
à o przestępstwa publicznoskargowe, które mogą być rozpoznane w trybie uproszczonym
à o czyny prywatnoskargowe (157 p.4; 212 p.4; 216 p.5; 217 p.3) pod warunkiem, że mają one charakter chuligański
Charakter chuligański à występki polegające na umyślnym zamachu na zdrowie, wolność, cześć lub nietykalność cielesną, bezpieczeństwo powszechne, działanie instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego i porządek publiczny albo na umyślnym niszczeniu , uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku cudzej rzeczy, jeżeli sprawca działał publicznie i bez powodu lub z oczywiście błahego powodu, okazując przez to oczywiste lekceważenie porządku prawnego
Działanie publiczne à to działanie, które z uwagi na miejsce lub ze względu na sposób działania jest lub może być dostępne lub postrzegane przez nieokreśloną liczbę osób, a sprawca ma świadomość tego lub co najmniej się na to godzi.
Działanie bez powodu lub z oczywiście błahego powodu à działanie następuje bez racjonalnego motywu albo jest nieadekwatne, nieracjonalne, wobec przyczyny, która go wywołała
Rażące lekceważenie porządku prawnego à nieliczenie się sprawcy z porządkiem prawnym, jego dezaprobata czy wręcz pogarda dla niego.
Ad. b)
Schwytanie podczas popełniania czynu lub tuż po jego popełnieniu lub w pościgu podjętym tuż po czynie i prowadzonym nieprzerwanie. Ujęcia może dokonać każdy obywatel, który ma wówczas obowiązek niezwłocznego przekazania ujętego Policji
Ad c)
Wymóg zatrzymania sprawcy i w ciągu 48 h doprowadzenia go do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w tym trybie wiąże się z faktem, że samo ujęcie sprawcy może nastąpić także przez obywatela, chodzi zaś o to, aby był on w dyspozycji organu ścigania, a zatrzymanie należy już do takiego organu. Istotne jest, aby istniało uzasadnione przypuszczenie popełnienia przez niego przestępstwa, i to przestępstwa należącego do rozpoznania w trybie przyspieszonym.
Okres 48 h zatrzymania, przed upływem którego sprawa powinna być przekazana do sądu wraz z wnioskiem o jej rozpoznanie w trybie przyspieszonym liczy się od momentu zatrzymania przez Policję.
Zatrzymany powinien być zwolniony z zatrzymania jeżeli :
à ustanie przyczyna tego zatrzymania (np. ustalono, że to nie on był sprawcą zdarzenia przestępnego)
à gdy z jakichkolwiek względów w ciągu owych 48 h nie zostanie on przekazany do dyspozycji sądu
à na polecenie sądu lub prokuratora jeżeli w ciągu 24 h od przekazania sprawy sądowi nie zostanie on tymczasowo aresztowany ani jego sprawa nie zostanie osądzona
Szczególne przesłanki ujemne, (eliminują możliwość prowadzenia postępowania mimo spełnienia przesłanek dodatnich) należą do nich:
a) niemożność niezwłocznego rozpoznania sprawy
b) potrzeba uzupełnienia postępowania dowodowego zbyt trudna do przeprowadzenia przez sąd
c) przewidywana możliwość orzeczenia kary wyższej niż 2 lata pozbawienia wolności
może wynikać z : braku możliwości niezwłocznego osądzenia sprawy lub z ustalenia, że sprawa o zarzucany czyn nie podlega w ogóle temu trybowi
sąd powinien niezwłocznie przystąpić do rozpoznania sprawy, powinno się dążyć do tego aby rozstrzygnięcie nastąpiło na pierwszej rozprawie. Jeżeli nie jest to możliwe dopuszczalne jest sięgnięcie po przerwę w rozprawie (dla tego trybu raz i nie dłużej niż 14 dni). Na czas przerwy sąd rozstrzyga w sprawie kwestii środka zapobiegawczego, przy czym w sprawie o występek chuligański taki charakter czynu jest samoistną podstawą stosowania owego środka.
Jeżeli sprawy nie da się rozstrzygnąć w ciągu 14 dni sąd powinien przejść na tryb uproszczony albo w razie niemożności procedowania i w postępowaniu uproszczonym przekazać sprawę prokuratorowi do przeprowadzenia postępowania przygotowawczego. Sąd rozstrzyga wówczas od razu także w kwestii środka zapobiegawczego , z tym, że chuligański charakter czynu nie stanowi tu już samodzielnej przyczyny stosowania tego środka. Podobnie sąd robi jeżeli stwierdzi, że sprawa nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu przyspieszonym.
Jeżeli na podstawie okoliczności ujawnionych w toku przewodu sądowe...
WPIA.KATOWICE