ms_2006_04_04_Sterkowicz.pdf

PRACA ORYGINALNA

Medicina Sportiva Practica, Tom 7, Nr 4: 58-61, 2006

PROCES REDUKCJI MASY CIAŁA (RMC) A PŁEĆ

I POZIOM SPORTOWY OSÓB UPRAWIAJĄCYCH

SPORTY WALKI

BODY WEIGHT REDUCTION (BWR) PROCESS VERSUS THE GENDER

AND THE SPORTS LEVEL OF PEOPLE WHO PRACTICE COMBAT

SPORTS

Stanisław Sterkowicz

Zakład Teorii i Metodyki Sportów Walki, Akademia Wychowania Fizycznego, Kraków

Streszczenie

Na podstawie badań ankietowych 131 respondentów wykazano, że u większości osób uprawiających sporty walki

występują wielokrotnie wahania masy ciała wiążące się z bezpośrednim przygotowaniem startowym, płcią oraz poziomem

sportowym. Niepokojąca jest maksymalna wartość RMC w % masy ciała oraz minimalny wiek w trakcie RMC. RMC powo-

duje obniżenie samopoczucia osób startujących w zawodach sportowych.

Słowa kluczowe : redukcja masy ciała, sporty walki

Abstract

On the basis of questionnaire surveys 131 respondents were demonstrated, that in the majority of people who practise

combat sports, there are many frequent fluctuations in body weight connected with their preparations just before compe-

titions, their gender and sports level. The maximal value of BWR expressed in percentages and the minimum age during

BWR are alarming. Persons who embark on BWR and enter for competitions experience mild depressions.

Key words: body mass reduction, combat sports

Wstęp

W dyscyplinach sportu, gdzie rywalizacja odbywa

się w kategoriach wagowych, występuje problem uzy-

skania masy ciała pożądanej w dniu startu. Kwestia

ta występuje również w sportach walki, z wyjątkiem

szermierki. Regulacja masy ciała wkomponowana

jest więc w proces treningowy i odbywa się cyklicz-

nie w związku z udziałem w zawodach sportowych.

Szereg autorów zajmowało się tym problemem,

uwzględniając aspekty sprawnościowe (1), sposoby

redukcji masy ciała (RMC), poziom sportowy (2-4)

i metody odzyskiwania masy ciała (5) wiążące się

ze zmianami nastroju (6). Wskazywano również na

możliwe konsekwencje fizjologiczne, psychologiczne

i zdrowotne (5,7,8) oraz zwiększoną urazowość w

walce (9). W praktyce mamy do czynienia zarówno

z koniecznością szybkiego obniżenia masy ciała, jak i

jej zwiększaniem. Zazwyczaj te zabiegi stosowane są

przed zawodami, ażeby zmieścić się w limicie lżejszej

lub cięższej kategorii wagowej (10). Drastyczny jest

przypadek pięcioletniego chłopca, któremu ojciec

odmawiał zaspokojenia naturalnej potrzeby jedzenia

i picia, żeby mógł on ominąć głównego rywala, star-

tując w lżejszej niż zwykle kategorii wagowej (11).

W nielicznych publikacjach podkreślano związek

RMC z wiekiem (10) oraz różnice reakcji psycho-

logicznych i fizjologicznych towarzyszących RMC,

zależące od płci (12,13) czy poziomu sportowego

(14,15).

Celem niniejszej pracy jest określenie wzorca

redukcji masy ciała w zależności od płci i poziomu

sportowego osób uprawiających sporty walki.

Materiał i metody

Badaniami ankietowymi objęto 131 osób uprawia-

jących sporty walki. Przeanalizowano wypowiedzi

tylko tych (n=100), które obniżały masę ciała przed

startem w zawodach. Uprawiały one zapasy (n=62),

taekwondo (n=27) oraz ju-jitsu (n=11). Ich masa

ciała (NMC) wahała się od 40 do 105 kg. U kobiet

(n=37; 56,2±7,83 kg) była ona naturalnie mniejsza

niż u mężczyzn (n=63; 68,9±14,73 kg). Wskaźniki

doświadczenia (wiek ogółem 19±4,3, staż treningowy

6,2±4,6 roku) łączyły się z płcią i poziomem osiągnięć

sportowych. Kobiety były młodsze (x=16,62±1,92) od

mężczyzn (x=20,36±4,72 roku), zaś osoby posiadają-

PROCES REDUKCJI MASY CIAŁA STOSOWANY W SPORTACH WALKI

ce klasy sportowe były starsze (n=49; 21,2±4,39) od

niesklasyfikowanych (n=51; 16,9±2,99 roku).

Rozpatrywano oddziaływanie czynników płci (K;

M) oraz poziomu sportowego (1 – klasa sportowa

MM, tj. mistrzowska międzynarodowa, MK, tj. mi-

strzowska krajowa, I, II; 0 – niesklasyfikowani) na

zmienne zależne: naturalną masę ciała, wielkość RMC

(w kg i %), częstość RMC/rok, czas trwania RMC

przed startem (dni), czas powrotu do naturalnej masy

ciała (dni), wiek stosowania pierwszej RMC (lata),

samopoczucie w procesie RMC (ocena na skali od

1-bardzo złe do 5-bardzo dobre).

W analizie statystycznej zastosowano metodę

ANOVA z kontrolowaniem wpływu wieku. Po stwier-

dzeniu między średnimi różnic statystycznie istotnych

obliczono wartość η 2 . Przyjęto interpretację wielkości

efektu η 2 jako – mały 0,01, średni – 0,06 oraz duży

efekt – 0,14.

się przewagą masy ciała mężczyzn nad kobietami był

średni. U kobiet występowały istotnie statystycznie

niższe wartości RMC (w kg i %) niż u mężczyzn.

Tak mierzony ubytek NMC ocenia się – na podstawie

wartości η 2 – jako średni oddziaływania czynnika płci.

Częstość RMC była podobna w obydwóch grupach

(różnica nieistotna statystycznie). Chociaż proces

RMC trwał wyraźnie krócej w treningu kobiet niż

mężczyzn, to czas odzyskania NMC w grupie K był

dłuższy niż mężczyzn, zaś wielkość efektu czynnika

płci okazała się średnia. Nie wykazano istotnych

różnic między porównywanymi grupami w wieku

podjęcia pierwszej RMC.

Samopoczucie badanych w przebiegu RMC

zmieniało się. Na początku przy NMC samoocena

badanych w tym względzie była prawie bardzo dobra,

aczkolwiek ujawniono różnice istotne statystycznie

między grupami na niekorzyść kobiet (mały efekt).

Podczas przeprowadzania RMC samopoczucie obni-

żało się bardziej u mężczyzn niż u kobiet, co zniwe-

lowało różnice początkowe. W chwili uzyskania masy

ciała wymaganej w danej kategorii wagowej kobiety

charakteryzowało znacząco większe polepszenie tego

wskaźnika (wyższa ocena) niż mężczyzn. Wtedy

samopoczucie było dobre w grupie K i przeciętne

w grupie M. Średni efekt czynnika płci zarejestrowa-

no, gdy należało utrzymać obniżoną masę ciała przez

Wyniki

a) Płeć i poziom sportowy a proces regulacji masy

ciała osób uprawiających sporty walki

Wyniki analizy statystycznej przedstawiono w

tabeli 1.

Wskutek kontroli wieku w ANCOVA zaobser-

wowano zmniejszenie różnic między średnimi NMC

kobiet i mężczyzn. Efekt czynnika płci wyrażający

Tabela 1. Charakterystyka redukcji masy ciała z uwzględnieniem płci i poziomu sportowego

Zmienne #

Płeć

F;p;

η 2

Poziom sportowy

F;p;

η 2

NMC (kg)

59,85 (1,93) 66,70 (1,44)

7,38; <0,01;

0,07

64,32 (1,65) 62,24 (1,77) 0,66; =0,41;

RMC (kg)

2,35 (0,38) 3,69 (0,28)

7,35;<0,01

0,07

2,73 (0,32) 3,30 (0,35) 1,27; =0,26

RMC(%)

3,9 (0,52) 5,5 (0,38)

5,66; <0,05

0,06

4,2 (0,44) 5,2 (0,47) 2,38; =0,13

Częstość (RMC/rok)

4,5 (0,46) 4,5 (0,35) 0,01; =0,90 4,5 (0,42) 4,5 (0,40) 0,00; =0,97

Czas RMC (dni)

8,6 (1,11) 12,9 (1,50)

0,05 8,8 (1,27) 12,7 (1,38) 3,98; <0,05;

0,04

Wiek pierwszej RMC (lata) 14,4 (0,34) 14,8 (0,25) 0,89; =0,35 14,5 (0,29) 14,8 (0,31) 0,36; =0,55

Samopoczucie A

4,5 (0,12) 4,8 (0,09)

4,65; <0,05;

0,05

4,5 (0,11) 4,8 (0,11)

3,87; =0,05;

0,05

Samopoczucie B

3,0 (0,18) 2,8 (0,03) 0,40; =0,53 2,9 (0,16) 2,9 (0,15) 0,04; =0,84

Samopoczucie C

3,9 (0,24) 3,0 (0,18)

8,22; <0,01;

0,08

3,3 (0,20) 3,5 (0,22) 0,59; =0,44

Samopoczucie D

3,2 (0,20) 2,3 (0,15)

12,0; <0,001;

0,11

2,8 (0,17) 2,7 (0,18) 0,23; =0,63

Samopoczucie E

4,2 (0,15) 4,5 (0,11) 1,30; =0,26 4,6 (0,12) 4,1 (0,13)

5,47; <0,05;

0,05

# K – kobiety, M – mężczyźni; 0 – niesklasyikowani, 1 – klasa sportowa MM, MK, I, II; NMC – naturalna masa ciała, RMC – re-

dukcja masy ciała; Samopoczucie A – przy NMC, B – w trakcie RMC, C – w chwili uzyskania efektu RMC, D – w razie koniecz-

ności utrzymania limitu wagi przez dłuższy okres, np. 2 dni, E – po odzyskaniu NMC; nie stwierdzono istotnych interakcji płci

poziomu sportowego

4,87; <0,05;

PROCES REDUKCJI MASY CIAŁA STOSOWANY W SPORTACH WALKI

2 dni lub dłużej. W tej trudnej sytuacji, w obydwóch

grupach, następowało dalsze pogorszenie nastroju. O

ile jego ocena u kobiet była przeciętna, o tyle u męż-

czyzn wskazywała na złe samopoczucie. W momencie

odzyskania NMC nastrój badanych grup polepszał

się, co świadczyło o powrocie dobrego (K) a częściej

bardzo dobrego samopoczucie (M).

b) Poziom sportowy a proces regulacji masy ciała osób

uprawiających sporty walki

W wyniku porównania średnich wartości w

grupach osób sklasyfikowanych (1) i niesklasyfi-

kowanych (0) w systemie sportu wyczynowego nie

stwierdzono różnic statystycznie istotnych w NMC,

wskaźnikach RMC (kg, %), częstości przeprowadza-

nia RMC w roku. Czas trwania RMC w grupie 1 był

jednak istotnie dłuższy niż w grupie 0 (mały efekt).

Wystąpiła również tendencja do przedłużania się czasu

odzyskiwania NMC w grupie 1. W porównywanych

grupach dynamika zmian samopoczucia w trakcie

RMC okazała się podobna do siebie. Dobre a także

bardzo dobre samopoczucie występowało w fazie A,

po czym następowało obniżenie do przeciętnej (faza

B,C, D) oraz jego polepszenie w fazie E. W fazie od-

zyskania NMC zaobserwowano w samoocenie różnice

istotne statystycznie. W tej fazie samopoczucie było

lepsze w grupie 1 niż 0. Odwrotna relacja wystąpiła

po odzyskaniu NMC. Wartość η 2 efektu czynnika

poziomu sportowego w obydwóch przypadkach była

jednak mała.

co jest zabiegiem bardzo ryzykownym dla zdrowia i

życia 1 . Z piśmiennictwa znane są, bowiem przypadki

śmiertelne, kiedy zapaśnicy regulowali masę ciała

przez wywoływanie nasilonego pocenia się, które w

następstwie spowodowało dehydratację i hipertermię.

Ci ludzie świadomie ograniczyli spożywanie pokar-

mów, przyjmowanie płynów i wykonywali jeszcze

ćwiczenia fizyczne w nieprzewiewnych ubiorach

założonych pod bawełnianymi, ciepłymi dresami w

gorącym środowisku (18). Wielkość RMC u nich

wyniosła około 15% NMC (3).

Trzeba sobie zdawać sprawę, że regulacja masy

ciała stanowi integralną część treningu przed zawo-

dami (bezpośrednie przygotowanie startowe). Re-

spondenci uprawiający sporty walki stosowali RMC

cyklicznie, przeważnie 4-5 razy w roku, co wiązało

się z ich aktywnością w okresie startowym. W wyniku

zespalania danych stwierdzono, że wartość RMC na

tydzień wynosiła w grupach od 2,9 do 3,3, podczas

gdy w bezpiecznej 3-tygodniowej, stopniowej RMC

– spadek NMC osiągał 1,7%/tydzień. Z przeglądu

piśmiennictwa wynika, że RMC powinna być wie-

lomiesięcznym procesem, w którym maksymalny

ubytek masy ciała nie może przekraczać 0,5 do 1 kg

na tydzień (16). Wprawdzie wyniki eksperymentu

laboratoryjnego wskazują, że RMC 5% nie obniżało

sprawności motorycznej sportowców (7), to jednak

niniejsze badania dokumentują niekorzystny wpływ

RMC na samopoczucie trenujących.

Dyskusja

Niniejsze badania wykazały, że RMC była popu-

larnym zabiegiem wśród osób uprawiających sporty

walki, gdyż 76% spośród 131 badanych obniżało masę

ciała. Z badań zapaśników amerykańskich wynika,

że 77% zmniejszało masę ciała o ponad 2,27 kg (4).

Przed zawodami taekwondo 53% uczestników redu-

kowało masę ciała (9). Analiza wartości procentowych

RMC w obecnych badaniach pokazała, że przeciętnie

wynosiły 3,5 u kobiet i 5,5% u mężczyzn i były po-

dobne jak w badaniach judoka (K-3,4 i M-4,9%) (wg

13). Osoby sklasyfikowane redukowały więcej masy

ciała (5,2) niż niesklasyfikowane (4,2%). Różnice te

wprawdzie nie były istotne statystycznie, ale prze-

kroczenie 1-2% (16, 17) ubytku masy ciała wskutek

gwałtownego odwodnienia u osób niewytrenowanych

może mieć już znaczenie kliniczne. Zmniejszenie

ilości wody w organizmie prowadzi do obniżenia

zdolności wysiłkowej wskutek utrudnionej regulacji

ciepłoty ciała. W zebranym materiale występowały

dwa przypadki mężczyzn, którzy w ciągu tygodnia

obniżali masę ciała o 15,3 a nawet o 18,1% NMC,

Wnioski

1. U większości osób uprawiających sporty walki

występują wielokrotnie wahania masy ciała wiążące

się z bezpośrednim przygotowaniem startowym,

płcią oraz poziomem sportowym. 2. Niepokojąca

jest maksymalna wartość RMC w % oraz minimal-

ny wiek w trakcie RMC. 3. RMC powoduje obni-

żenie samopoczucia osób startujących w zawodach

sportowych.

Piśmiennictwo

1. Smith MS, Dyson R, Hale T, Harrison JH, McManus P. The

effects in humans of rapid loss of body mass on a boxing

related task. Eur J Appl Physiol 2000; 83(1): 34-9.

2. Alderman BL, Landers DM, Carlson J, Scott JR. Factors

related to rapid weight loss practices among international-

style wrestlers. Med Sci Sports Exerc 2004; 36(2): 249-52.

3. Ranson J, Hughes B. Body-weight fluctuation in collegiate

wrestlers: implications of the National Collegiate Athletic

Association weight-certification program. J Athl Train 2004;

39(2):162-8.

4. Kinigham RB, Gorenflo DW. Weight loss methods of height

school wrestlers. Med Sci Sports Exerc 2001; 33(5): 810-3.

5. Steen SN, Brownell KD. Patterns of weight loss and regain

in wrestlers: has the tradition changed? Med Sci Sports Exerc

1998, 22(6): 762-8.

1 Ograniczeniem tej pracy jest nieuwzględnienie w analizie środków stosowanych w redukcji masy ciała, nadzoru RMC

przez trenera i lekarza oraz korzyści upatrywanych przez zawodników. Te i inne zmienne jakościowe charakteryzujące

badaną grupę są w opracowaniu.

PROCES REDUKCJI MASY CIAŁA STOSOWANY W SPORTACH WALKI

6. Lakin JA, Steen SN, Opplinger RA. Eating Behaviors, weight

loss methods, and nutrition practices among high school

wrestlers. J Community Health Nurs 1990; 7(4): 223-34.

7. Fogelholm GM, Koskinen R, Lakso J. i wsp. Gradual and

rapid weight loss: effects on nutrition and performance in

male athletes. Med Sci Sports Exerc 1993; 25(3): 371-7.

8. Filaire E, Maso D, Degoutte F. i wsp. Food restriction, perfor-

mance, psychological state and lipid values in judo athletes.

Int J Sports Med 2001; 22(6): 454-9.

9. Kazemi M, Shearer H, Su Choung Y. Pre-competition habits

and injuries in taekwondo athletes. BMC Musculoskeletal

Disorders 2005; 6(1): 26.

10. Sterkowicz S, Chmiel M. Regulacja masy ciała w opinii

zawodników zapasów. Annales Universitatis Mariae Curie-

Skłodowska 2005, Lublin-Polonia, Sectio D, LX, suppl. XVI

(509): 251-5.

11. Sansone RA, Sawyer R. Weight loss pressure on 5 year old

wrestler. Br J Sports Med 2005; 39: e2.

12. Umeda T, Nakaji S, Yamamoto Y. i wsp. Effects of gender

related weight reduction on the physical condition of male

and female college judoists. Nippon Eiseigaku Zasshi 2004;

54(3): 326-34.

13. Yoshioka Y. Umeda T, Nakaji S. i wsp. Gender differences

in psychological response to weight reduction in judoists. Int

J Sport Nutr Exerc Metab 2006; 16(2): 187-9.

14. Wroble RR, Moxley DP. Weight loss patterns and success

rates in high school wrestlers. Med Sci Sports Exec 1998;

30(4): 625-8.

15. Wroble R.R., Moxley D.P. Acute weight gain and its rela-

tionship to success in high school wrestlers. Med Sci Sports

Exec 1998; 30(6): 949-951.

16. Cisoń T, Tyka A, Szyguła Z. i wsp. Szybka redukcja masy

ciała poprzez odwodnienie – konsekwencje zdrowotne oraz

wpływ na wydolność człowieka. Annales Universitatis Ma-

riae Curie-Skłodowska 2006;Lublin-Polonia , Sectio D, Vol.

LX, Suppl. XVI(76): 329-32.

17. Ziemlański S. Zarys fizjologii człowieka, ze szczególnym

uwzględnieniem sportowców. Warszawa: AWF, 1987.

18. Utter AC. The new National Collegiate Athletic Association

wrestling weight certification program and sport-seasonal

changes in body composition of college wrestlers. J Strength

Cond Res 2001;1(5): 296-302.

Otrzymano: 28 listopad 2006

Zaakceptowano: 22 grudzień 2006

Adres do korespondencji:

Prof. dr hab. Stanisław Sterkowicz

Zakład Teorii i Metodyki Sportów Walki

Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie

Al. Jana Pawła II 78

31-571 Kraków

tel. (012) 6831038

e-mail: wtsterko@cyf-kr.edu.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: